Μενού
  • Α-
  • Α+

Τα τελευταία χρόνια δεν είναι λίγοι εκείνοι που παραλληλίζουν την παρακμή της Αμερικής με την «πτώση της Ρώμης».

Μια αυτοκρατορία που εξαπλώθηκε σε βαθμό που είναι αδύνατη πλέον η αποτελεσματική διακυβέρνησή της και πιέζεται από το βάρος της ίδιας της της ύβρεως. Μια δημοκρατία που παρέδωσε το μέλλον της σε ένα μοναρχικό δεσπότη. Μια κυβέρνηση που στην αρχή αδιαφόρησε, έως ότου πια ήταν ανίκανη να διαχειριστεί την πείνα και την πανδημία.

Τα διδάγματα της ιστορίας της Ρώμης φαίνονται περισσότερο χρήσιμα από όσο θα περίμενε κανείς 2.000 χρόνια μετά. Με τη δίκη του πρώην αμερικανού προέδρου, Ντόναλντ Τραμπ, να ξεκινά μόλις λίγες ημέρες πριν στη Γερουσία, υπάρχει ένα σημαντικό μάθημα για εμάς στο παράδειγμά της.

Στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία καλλιεργήθηκε η εμμονή της «εξαφάνισης» μισητών και διεφθαρμένων ηγετών από το ιστορικό γίγνεσθαι, μόλις αυτοί έχαναν το αξίωμά τους.

Η Αμερική, από την άλλη, φαντάζει, σήμερα, μια χώρα σε αμνησία, που προσποιείται ότι δεν έχει ιστορία.

Ο Τζο Μπάιντεν βρίσκεται στην εξουσία μερικές μόλις εβδομάδες και η προεδρία Τραμπ δεν ήταν πριν 40 ή 400 χρόνια. Παρόλα αυτά υπάρχουν ήδη φωνές που μας καλούν να σταματήσουμε να μιλάμε για αυτόν.

Την ώρα που ο τραμπισμός και ο αμερικανικός εξτρεμισμός όχι μόνο δεν έχουν αντιμετωπιστεί, αλλά δεν έχουν καν αξιολογηθεί επαρκώς, επικρατεί μια «βιασύνη» να ξεχαστεί τόσο ο ίδιος ο Ντόναλντ Τραμπ, όσο και τα χρόνια της θητείας του.

Οι προσπάθειες της αρχαίας Ρώμης, ωστόσο, μας αποδεικνύουν πως αν πραγματικά θέλουμε να αφαιρέσουμε από τη ρίζα της την κληρονομιά «κακών» ηγετών, θα εξυπηρετούσε περισσότερο να τους αναγκάσουμε να λογοδοτήσουν για αυτή, από το να επιχειρήσουμε να τους διαγράψουμε από τη συλλογική μνήμη.

Τι δεν πρέπει να ξεχάσουμε από την προεδρία Τραμπ

Αν και οι περισσότεροι - με τον ένα ή τον άλλο τρόπο - έχουμε γίνει κοινωνοί των δεινών που επέφερε η διακυβέρνηση Τραμπ στην Αμερική, αλλά και σε ολόκληρη την υφήλιο - μία μικρή αναφορά δεν μπορεί να είναι περιττή.

O 45ος πρόεδρος των ΗΠΑ είναι ο πρώτος στην αμερικανική ιστορία, που παραπέμφθηκε σε δίκη για δεύτερη φορά από τη Βουλή των Αντιπροσώπων για την «υποκίνηση εξέγερσης», που οδήγησε στην εισβολή οπαδών του στο Καπιτώλιο. Μια εισβολή που αποτέλεσε την τελευταία - και σίγουρα πιο σοκαριστική - σκηνή του «δράματος» της τετραετούς διακυβέρνησής του.

Οι αμφιλεγόμενες και επικίνδυνες κινήσεις του, όμως, είχαν ξεκινήσει πολύ νωρίτερα. Το 2019 έκθεση του Robert Mueller αποκάλυψε με κάθε λεπτομέρεια το πώς συνεργάστηκε το 2016 με τη Ρωσία για να κερδίσει την κρίσιμη εκλογική αναμέτρηση - που τον ανέδειξε σε πρόεδρο - με αντάλλαγμα την «παραχώρηση» της Κριμαίας.

Ο Τραμπ προώθησε την κατασκευή τείχους με αμφιλεγόμενη χρηματοδότηση στα σύνορα με το Μεξικό, ενέκρινε πρόταση που μετέτρεψε κάθε πιθανό παράπτωμα σε αιτία απέλασης και υπέγραψε το «Travel Ban», παγώνοντας για 90 ημέρες το δικαίωμα ταξιδιού μεταναστών από και προς επτά μουσουλμανικές χώρες.

Ακολούθησαν η κατάργηση του ObamaCare - με τις περικοπές στη δημόσια υγεία να ξεπερνούν τα 800 δισεκατομμύρια δολάρια - η απόσυρση των ΗΠΑ από τη Συμφωνία του Παρισιού για την Κλιματική Αλλαγή, η αντικατάσταση εισαγγελέων και δικαστών - που εξέφραζαν αντίθεση στις πολιτικές του - αλλά και οι επανειλημμένες επιθέσεις σε ΜΜΕ και δημοσιογράφους.

Πάνω από όλα όμως, επί τέσσερα συναπτά έτη, ο ηγέτης των ΗΠΑ πολιτευόταν επιδιδόμενος σε ρατσιστικά και σεξιστικά σχόλια, εκτοξεύοντας ψευδείς και ανακριβείς δηλώσεις - περισσότερες από 15.000 μόνο τα τρία πρώτα χρόνια της θητείας του σύμφωνα με την Washington Post - θρέφοντας τον εξτρεμισμό σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο.

«Damnatio memoriae» ή εξαφάνιση κάθε ίχνους

Επιστρέφοντας στην αρχαία Ρώμη, όταν ένας εξαιρετικά απεχθής ηγέτης πέθαινε, οι αρχές μπορούσαν να ξεκινήσουν μια διαδικασία που ονομάστηκε damnatio memoriae - καταδίκη της μνήμης - η οποία αποσκοπούσε στο να ακυρώσει κάθε ίχνος του ατόμου, σαν να μην είχε υπάρξει ποτέ.

Ο ίδιος ο όρος δεν είναι, στην πραγματικότητα, αρχαίος, αλλά χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς για να περιγράψει τη συστηματική πρακτική της ακύρωσης μιας ύπαρξης. Η απόλυτη τιμωρία των Ρωμαίων περιελάμβανε από την καταστροφή, καρατόμηση και αναδιαμόρφωση αγαλμάτων, την εξαφάνιση ονομάτων από επιγραφές και νομίσματα, μέχρι και τον εμπρησμό με στόχο την καταστροφή εγγράφων και πορτραίτων

Στην περίπτωση ενός «κακού αυτοκράτορα» - και υπήρξε πληθώρα τέτοιων περιπτώσεων - οι πρακτικές της καταδίκης μπορούσαν να λάβουν πολλές μορφές.

Δεν επιτρεπόταν η ανέγερση κανενός μνημείου προς τιμή τους, ενώ οποιοδήποτε κτήριο είχε κατασκευαστεί για αυτό το σκοπό - κατά τη διάρκεια τη ζωής τους - κατεδαφιζόταν ή λάμβανε διαφορετική χρήση. Οποιοδήποτε σημάδι της βασιλείας τους έπρεπε να κρυφτεί, να θαφτεί ή να καταστραφεί.

Την επόμενη φορά που θα επισκεφθείτε ένα μουσείο, δώστε λίγη περισσότερη προσοχή στα ρωμαϊκά αγάλματα: Αν οι αναλογίες στο προφίλ, σας φαίνεται πως έχουν ξεφύγει, ίσως κοιτάτε κάποιο άγαλμα του Καλιγούλα, που… μεταμορφώθηκε σε Αύγουστο.

Εκτός, όμως, από την απομάκρυνση οποιασδήποτε ένδειξης ύπαρξης τους καταδικασμένου, η οικογένειά του, οι φίλοι, αλλά και οι σκλάβοι του, συχνά εκτελούνταν, εξορίζονταν ή ωθούνταν στην αυτοκτονία.

Ακόμη και χωρίς να εμπλέκονται άμεσα στα εγκλήματα του εκλιπόντος, η καταδίκη τους ήταν επιβεβλημένη, καθώς έτσι εξαλείφονταν όλες οι κοινωνικές σχέσεις του.

Η «καταδίκη» του Τραμπ

Μπορεί να διαβλέπετε, ήδη, τις συνδέσεις μεταξύ της ρωμαϊκής καταδίκης και της τρέχουσας συγκυρίας. Στην αρχαία Ρώμη, συχνά ανατρέπονταν αντιδημοφιλείς αυτοκρατορικές διαταγές, κάτι που σήμερα μεταφράζεται στην υπογραφή αριθμού-ρεκόρ διαταγμάτων από τον νεοεκλεγέντα Τζο Μπάιντεν, που σκοπό έχουν να ακυρώσουν μία σειρά από πολιτικές, που υιοθέτησε ο Τραμπ.

Παράλληλα, έχουμε την προσωρινή αναστολή των λογαριασμών του απερχόμενου προέδρου στο Twitter και το Facebook, αλλά και την απομάκρυνση του ονόματός του από κτήρια της Νέας Υόρκης και όχι μόνο.

Πριν ακόμη ο δήμος της Νέας Υόρκης αποφασίσει να σπάσει τα συμβόλαια, που είχε συνάψει με την Trump Organization, ο ίδιος ο όμιλος είχε ξεκινήσει να εξαφανίζει διακριτικά το όνομα του Τραμπ - ακόμη και από τις στολές των εργαζομένων - με τους ιθύνοντες να αντιλαμβάνονται πως ο συσχετισμός με τον πρώην πρόεδρο είναι πλέον επιζήμιος επιχειρηματικά.

Την ίδια ώρα, η απόδραση του Τραμπ στο Mar-a-Largo μπορεί να θυμίσει κάτι από εξορία - οι Ρωμαίοι προτιμούσαν το Κάπρι για τέτοιους σκοπούς - κυρίως λόγω της απροθυμίας των γειτόνων του να τον έχουν… στα πόδια τους, αφού μέχρι και το δημοτικό Συμβούλιο του Palm Beach έφτασε στο σημείο να συνεδριάσει για το αν θα του επιτραπεί να παραμείνει μόνιμα στο Club του, με νομικίστικα ερείσματα που αφορούν τους όρους χρήσης του.

Ο καταδικασμένος μετατρέπεται σε «θρύλο»

Στο ζήλο τους να εξαφανίσουν ορισμένες δημόσιες φιγούρες, οι Ρωμαίοι πέτυχαν, τελικά, το ακριβώς αντίθετο: Διατήρησαν και ανήγαγαν στο επίπεδο του μύθου πολλούς από εκείνους που καταδίκασαν στη λήθη.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, η προσπάθεια να καταστραφεί κάθε ίχνος επικίνδυνων ή απεχθών προσώπων ενθαρρύνει εντέλει τη διάδοση διαφόρων θεωριών συνωμοσίας, αλλά και τη μίμηση τους. Οι καταδικασμένοι μετατρέπονται σε μάρτυρες.

Έχει ενδιαφέρον πως, ακόμη και από τελείως πρακτική άποψη, πορτραίτα και γλυπτά που απομακρύνθηκαν και κρύφτηκαν από τη δημόσια θέα, κατόρθωσαν να επιζήσουν στο πέρασμα του χρόνου, ξεχωρίζοντας μεταξύ των πλέον σπάνιων και πολύτιμων ευρημάτων.

Αυτό είναι ακριβώς το αντίθετο από την επιθυμητή καταδίκη της μνήμης: o αξιοθρήνητος μετατρέπεται σε εμβληματικό. Αυτοκράτορες, όπως ο Νέρωνας και ο Καλιγούλας - και οι δύο καταδικασμένοι σε damnatio memoriae - συγκαταλέγονται στις πλέον αναγνωρίσιμες φιγούρες της αρχαιότητας.

Αυτό οφείλεται εν μέρει και στους ιστορικούς, αρχαίους και μοντέρνους, που μη μπορώντας να αντισταθούν στην πρόκληση να υπερτονίσουν την εγκληματική τους, ακόλαστη, φύση, οδήγησαν στην εδραίωση του θρύλου τους, ακόμη και επινοώντας μερικά κομμάτια της ιστορίας.

Το μάθημα της αρχαίας Ρώμης

Αυτό που μας διδάσκει, το παράδειγμα των Ρωμαίων, είναι πως σε περιόδους πολιτικής κρίσης και αναταραχής, δεν αρκεί η καταδίκη στη λήθη για να επιτευχθεί η συλλογική κάθαρση.

Αν και η αναδιαπραγμάτευση των δημόσιων χώρων και της ιστορικής μνήμης διατηρεί τη σημασία της, η απλή εξαφάνιση κάθε συμβολικού ίχνους δεν αρκεί για να εξαφανίσει μαζί του το κακό που έχει συντελεστεί από άθλιους ηγέτες και τους υποστηρικτές τους.

Είναι πολύ προτιμότερο, αντίθετα, να στρέψουμε τον καθρέφτη στις φιγούρες αυτές - αλλά και στον ίδιο μας τον εαυτό - και να απαιτήσουμε μία νομική διαδικασία, η οποία θα αποκαλύπτει τα γεγονότα, θα έρχεται αντιμέτωπη με τον εξτρεμισμό και τις συνωμοσίες του βαθέος κράτους, αποδίδοντας ξεκάθαρες ευθύνες.

… και της μεταπολεμικής Γερμανίας

Αυτό, άλλωστε, είναι και το σκληρό μάθημα από την εμπειρία της μεταπολεμικής Γερμανίας, κάτι που, σύμφωνα με ορισμένους, δεν κατόρθωσε να εμπεδωθεί μετά τον εμφύλιο πόλεμο, που οδήγησε στην εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης.

Αντί να διαγράφουμε την ιστορία, χρειαζόμαστε ιστορικούς που να μπορούν να γράψουν με ψυχραιμία για όσα συνέβησαν, λειτουργώντας ως μάρτυρες και περιγράφοντας με ξεκάθαρο τρόπο τις αιτίες πίσω από τα γεγονότα.

Αντί να θάβουμε τους ηγέτες μας, καλούμαστε να τους αντιμετωπίσουμε με «ανοιχτά» ματιά - τόσο τους «καλούς» όσο και τους «κακούς» σε αυτό το κενό μεταξύ λίβελου και αγιογραφίας, που ονομάζεται «πραγματικότητα».

Πηγές: Slate, Guardian, Salon 

Google News

Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.

BEST OF LIQUID MEDIA