Ένας «ψηφιακός θάνατος» αυτή την εβδομάδα ήταν αρκετός για να συνειδητοποιήσουμε, ακόμη μια φορά, το πόσο επίπλαστος είναι ο κόσμος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης - ο κόσμος στον οποίο διαλέγουμε τελευταία να περνάμε όλο και περισσότερο χρόνο από τη ζωή μας.
Η «Mania Tekou» - όπως ονομαζόταν το προφίλ στο Facebook που αποδείχτηκε «ψεύτικο» - μπορεί να μην υπήρξε ποτέ, αλλά είχε χιλιάδες φίλους, με τους οποίους συζητούσε και αλληλεπιδρούσε διαδικτυακά.
Η είδηση του θανάτου της προκάλεσε θλίψη. Η είδηση ότι δεν υπήρξε ποτέ απογοήτευση.
Κανείς δεν ξέρει, για την ώρα, ποιος κρυβόταν πίσω από το προφίλ και πολύ παραπάνω ποια ήταν τα κίνητρά του. Και παρότι σήμερα γνωρίζουμε πολλά περισσότερα για τους κινδύνους που κρύβει η ανωνυμία στο διαδίκτυο - αλλά και τα τεράστια οφέλη που έχει η κατάχρηση αυτής της ανωνυμίας για πολιτικούς και οικονομικούς σκοπούς - το ερώτημα παραμένει:
Γιατί συνεχίζουμε να επενδύουμε τόση πολλή συναισθηματική ενέργεια σε αυτό το «παράλληλο σύμπαν»;
Δέσμιοι της «τεχνολογικής επικοινωνίας»
Παραμένουμε εύπιστοι γιατί έχουμε την ανάγκη να πιστέψουμε και να καλύψουμε τα συναισθηματικά κενά μας, απαντά η Μαρία Παπαδάκη, Ψυχολόγος του Metropolitan General, μιλώντας στο Reader.gr.
Συχνά, όπως διευκρινίζει, μπορεί κανείς να αψηφά τον κίνδυνο, γιατί αισθάνεται πως η αλληλεπίδρασή του - ακόμη και με κάποιον άγνωστο - καλύπτει ορισμένες ανάγκες του, ενώ η πρόσκαιρη χαρά που αισθάνεται τον κάνει να δένεται και να επενδύει. Την ίδια ώρα, η ανακούφιση από την πίεση της καθημερινότητας, αλλά και η ελπίδα, ενισχύουν την συναισθηματική ταύτιση.
Όπως επισημαίνει η κυρία Παπαδάκη - λόγω της παρατεταμένης απομόνωσης - οι τάσεις αυτές έχουν ενισχυθεί σημαντικά τον τελευταίο ένα χρόνο. Με τη ζωή μας να αλλάζει και την «τεχνολογική επικοινωνία» να αποτελεί τη μόνη διέξοδο για τους περισσότερους από εμάς, αυξάνονται, παράλληλα, και όσοι εφησυχάζουν πίσω ένα ψεύτικο προφίλ για να ενσωματωθούν κοινωνικά.
Ποιες προσωπικότητες κρύβονται πίσω από ψεύτικα προφίλ;
Η Μαρία Παπαδάκη μας εξηγεί πως, σε καμία περίπτωση, δεν μπορούμε να κατηγοριοποιήσουμε αυστηρά όσους διαχειρίζονται ψεύτικα προφίλ, καθώς διαφέρουν τόσο οι προσωπικότητες όσο και τα κίνητρα.
Ωστόσο, οι πλέον ακραίες περιπτώσεις, και οι πιο επικίνδυνες, περιλαμβάνουν την ψυχοπαθητική προσωπικότητα του παιδεραστή, τις ναρκισσιστικές προσωπικότητες - που απολαμβάνουν να εξαπατούν τους άλλους και να αυξάνουν το γόητρό τους - καθώς και εκείνους - που με διαφορετική ψυχοπαθολογία σε κάθε περίπτωση - επιλέγουν να κρύβονται πίσω από κάτι ψεύτικο, αφενός για να προστατεύσουν τον εαυτό τους και αφετέρου για να αναπτύσσουν χειριστικές συμπεριφορές εις βάρος άλλων ατόμων.
Υπάρχουν, ωστόσο, και εκείνοι που, λόγω μεγάλης ανασφάλειας και χαμηλής συναισθηματικής νοημοσύνης, νιώθουν ανίκανοι να προσεγγίσουν με διαφορετικό τρόπο ανθρώπους, να κάνουν φιλίες ή να γίνουν μέλη μιας ομάδας. Αλλά και εκείνοι που μπορεί να χρησιμοποιήσουν ένα ψεύτικο προφίλ για να «ελέγξουν» τις κινήσεις του συντρόφου τους ή κάποιου ανταγωνιστή.
Όπως ξεκαθαρίζει η κυρία Παπαδάκη είναι τελείως διαφορετικό να χρησιμοποιήσει κανείς ένα ψεύτικο προφίλ για σύντομο χρονικό διάστημα από το να ζει μέσα από την περσόνα που δημιουργεί και να την ενσωματώνει μέσα του. Η εμμονή υποδηλώνει την ύπαρξη ενός προβλήματος που απαιτεί τη λήψη βοήθειας, υπογραμμίζει.
«Mania Tekou» ή αλλιώς η κορυφή του παγόβουνου
Τα κίνητρα της «Mania Tekou» θα μπορούσαν να είναι πάρα πολλά, απαντά η Ειρήνη Κορδερά, Ψυχολόγος και Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια, μιλώντας στο Reader.gr.
«Μπορεί να είναι ένα κοινωνικό πείραμα ή η ζωή που θα ήθελε να ζει το πρόσωπο που την επινόησε. Πολλά από τα στοιχεία που παρουσίασε, από την άλλη, μπορεί να είναι αληθινά και απλά το άτομο να επέλεξε να εκθέσει τις συγκεκριμένες εμπειρίες, προστατευμένο από την ανωνυμία του διαδικτύου».
Αυτό, ωστόσο, όπως τονίζει, που έχει τη μεγαλύτερη σημασία στη συγκεκριμένη υπόθεση - όπως και σε άλλες αντίστοιχες - είναι πως αποτελεί την κορυφή του παγόβουνου, την ακραία μορφή, ενός είδους συμπεριφοράς που αναπτύσσουμε οι περισσότεροι.
Οι 2 στους 3 χρήστες του Facebook λένε... ψέματα
Σχετικές έρευνες, όπως εξηγεί η κυρία Κορδερά, αποδεικνύουν πως οι περισσότεροι χρήστες του διαδικτύου επιλέγουν να παρουσιάσουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μια διαφοροποιημένη και εξιδανικευμένη εικόνα του εαυτού τους, αποσκοπώντας στην ευρεία αποδοχή του ψηφιακού κοινωνικού τους κύκλου.
Σύμφωνα με ερευνητές από την Ένωση Νευροψυχανάλυσης της Βρετανίας, μάλιστα, το 68% - δηλαδή τα δύο τρίτα - των χρηστών του Facebook, λέει πράγματα για τη ζωή και την προσωπικότητά του, τα οποία δεν ανταποκρίνονται στην αλήθεια.
Την ίδια ώρα, οι περισσότεροι χρήστες επιδιώκουν να επικοινωνούν με άγνωστους ανθρώπους - υποκαθιστώντας εν μέρει την δια ζώσης επικοινωνία με εκείνη μέσα από σχόλια και προσωπικά μηνύματα με άτομα, που ίσως δεν συναντήσουν ποτέ.
Όπως σημειώνει η κυρία Κορδερά, είναι διαφορετικό να διατηρώ ένα προφίλ και να επικοινωνώ με φίλους και γνωστούς - διατηρώντας μια ισορροπία μεταξύ «πραγματικής» και διαδικτυακής ζωής - και διαφορετικό να μην μπορώ να χαρώ πλέον επικοινωνώντας με τους ανθρώπους του περιβάλλοντός μου.
Πώς μπορούμε να προστατευτούμε;
Τα social media ήρθαν στη ζωή μας χωρίς να έχουμε εκπαιδευτεί για την ορθή χρήση τους, μας εξηγεί η Ειρήνη Κορδερά. Η εκπαίδευση μαζί με την επαγρύπνιση, όμως, είναι εξαιρετικά σημαντικά στοιχεία για την προστασία μας.
Το πόσα και ποια προσωπικά δεδομένα μας επιλέγουμε να μοιραστούμε παραμένει ίσως το πιο σημαντικό μάθημα που καλούμαστε να λάβουμε, ενώ έμφαση θα πρέπει να δίνουμε και στο βαθμό στον οποίο υποκαθιστούμε τις πραγματικές κοινωνικές μας σχέσεις με εκείνες που καλλιεργούμε στο διαδίκτυο, αλλά και στο πόσο επενδύουμε συναισθηματικά σε αυτές.
Η πιο πρακτική, πάντως, συμβουλή είναι να προσέχουμε ποιους κάνουμε φίλους μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αναζητώντας πάντα πρόσωπα αναφοράς, δηλαδή κοινούς φίλους και γνωστούς που ανήκουν στο ευρύτερο περιβάλλον μας.
Μια ιστορία από τα παλιά
Η ιστορία της «Mania Tekou», που απασχόλησε τις τελευταίες ημέρες την ελληνική κοινή γνώμη, δεν είναι, στην πραγματικότητα, ούτε τόσο μοναδική ούτε ιδιαίτερα πρωτότυπη. Ακριβώς είκοσι χρόνια πριν, αποκαλύφθηκε στις ΗΠΑ η μεγάλη απάτη πίσω από ένα blog με εκατοντάδες χιλιάδες αναγνώστες.
Η Kaycee Nicole ήταν μια έξυπνη και γλυκιά μαθήτρια Λυκείου, με ιδιαίτερα ενεργή παρουσία στο διαδίκτυο. Παρά τη σκληρή μάχη που έδινε με τη λευχαιμία, δεν έχανε το κουράγιο της και γνώριζε συνέχεια νέους φίλους, με τους οποίους επικοινωνούσε μέσω email, άμεσων μηνυμάτων, ακόμη και από το τηλέφωνο.
Η Kaycee ξεκίνησε το 1999 να διατηρεί ένα online ημερολόγιο, στο οποίο μοιραζόταν τις σκέψεις και τους φόβους της, κερδίζοντας το ενδιαφέρον και τη στήριξη χιλιάδων ανθρώπων. Τον επόμενο χρόνο, μάλιστα, έδωσε μέχρι και τηλεφωνική συνέντευξη στους New York Times.To παράδειγμά της ακολούθησε σύντομα και η μητέρα της, μέσω μιας ιστοσελίδας που απευθυνόταν σε γονείς και αφορούσε την φροντίδα παιδιών με τη συγκεκριμένη νόσο.
Το διάσημο κορίτσι... δεν υπήρξε ποτέ
Όλα αυτά, ωστόσο, μέχρι τις 16 Μαΐου του 2001, οπότε η Kaycee χάνει τη μάχη, τελικά από ανεύρυσμα. Συλλυπητήριες αναρτήσεις και μηνύματα θλίψης γεμίζουν το διαδίκτυο. Ο ξαφνικός χαμός της, όμως, ήταν και αυτός που οδήγησε στη μεγάλη αποκάλυψη.
To κορίτσι δεν είχε πεθάνει. Δεν είχε υπάρξει ποτέ.
Πίσω από όλα κρυβόταν μια νοικοκυρά από το Κάνσας με το όνομα Debbie Swenson. Η Swenson δημιούργησε το χαρακτήρα της Kaycee και έπειτα συνέχισε με - μεγάλη ομολογουμένως επιτυχία - να υποδύεται τη διαδικτυακή περσόνα τόσο της νεαρής όσο και της μητέρας της. Το σοκ και η οργή για όσους την πίστεψαν ήταν μεγάλο.
Η ιστορία επαναλαμβάνεται και εμείς καλούμαστε να θέσουμε τα όρια μεταξύ πραγματικής και διαδικτυακής ζωής. Όσο δύσκολο και αν είναι αυτό, ειδικά εν μέσω παρατεταμένης καραντίνας.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
