«Μνήσθητί μου, κύριε, όταν έλθης εν τη βασιλεία σου» ή «θυμήσου με αφέντη όταν έρθεις στα πράματα»; «Τας κεφαλάς ημών τω Κυρίω κλίνωμεν» ή «κάτω τις κούτρες σας»; «Μυστικός Δείπνος» ή «κρυφό τσιμπούσι»; Όλα τα παραπάνω σας φαίνονται αστεία; Και όμως, η μετάφραση του Ευαγγελίου στη δημοτική ήταν η αφορμή για να ξεσπάσει ένας εμφύλιος με νεκρούς και τραυματίες στους δρόμους της Αθήνας. Ήταν μια ημέρα σαν σήμερα όταν ξέσπασαν τα λεγόμενα «Ευαγγελικά».
Η καθομιλουμένη δημοτική και η επίσημη καθαρεύουσα
Μετά τον χαμένο πόλεμο του 1897 με την Τουρκία, η χώρα μπήκε σε μια τεράστια δίνη εσωστρέφειας. Οι κόντρες και οι διαμάχες ανάμεσα σε διάφορες ομάδες που υποστήριζαν το οτιδήποτε ήταν δεδομένες, ήταν καθημερινές και κυρίως ήταν βίαιες. Τα πεδία για συγκρούσεις ήταν πολλά. Ένα από αυτά ήταν ο εκσυγχρονισμός - εκδημοκρατισμός του εκπαιδευτικού συστήματος. Για μια χώρα που ακροβατούσε ανάμεσα σε δύο γλώσσες, την καθομιλουμένη δημοτική και την επίσημη καθαρεύουσα, φάνηκε πως ήταν κάτι παραπάνω από μια ακόμα ευκαιρία για να βγάλουν κάποιοι τα απωθημένα τους. Όταν, μάλιστα, αυτός ο εκσυγχρονισμός ξεκινά από τη μετάφραση του Ευαγγελίου τότε είναι ξεκάθαρο πως πολλοί το βλέπουν ως μια ακόμα ευκαιρία για να ξεκαθαρίσουν τους λογαριασμούς τους.
Η πρώτη απόπειρα μετάφρασης του Ευαγγελίου έγινε το 1898 από βασίλισσα Όλγα και προκαλεί τη μήνη των αρχαϊστών. Το «Κείμενον και μετάφρασις του Ιερού Ευαγγελίου προς αποκλειστικήν οικογενειακήν του ελληνικού λαού χρήσιν μερίμνη της Α.Μ. της βασιλίσσης των Ελλήνων Όλγας εκδιδόμενα» κυκλοφορεί αλλά ποτέ δεν έλαβε την έγκριση της Ιεράς Συνόδου. Κυκλοφόρησε σε λίγα αντίτυπα και γρήγορα εξαντλήθηκε. Αυτό λειτούργησε και «πυροσβεστικά» αφού δεύτερη έκδοση δεν κυκλοφόρησε ποτέ και όλοι έδειξαν να ξεχνάνε το συγκεκριμένο ζήτημα.
Στις 9 Σεπτεμβρίου του 1901, ωστόσο, η εφημερίδα «Ακρόπολις» ρίχνει την βόμβα» και με τη βοήθεια του λογοτέχνη και μέγα δημοτικιστή Αλέξανδρου Πάλλη ξεκινάει να δημοσιεύει σε συνέχειες τη μετάφραση του Ευαγγελίου του Ματθαίου τονίζοντας, μάλιστα, πως συνεχίζει το έργο που ξεκίνησε η Όλγα. Αυτή τη φορά οι αντιδράσεις είναι πιο έντονες. Καθηγητές και φοιτητές της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών εκδίδουν ανακοίνωση μέσω της οποίας χαρακτηρίζουν τη μεταγλώττιση του Πάλλη «γελοιοποίηση των τιμαλφεστέρων του έθνους κειμηλίων». Η ατμόσφαιρα, πλέον, μυρίζει, «μπαρούτι. Οι εφημερίδες «Σκριπ», «Καιροί» και «Εμπρός», να εμφανίζουν τους δημοτικιστές ως άθεους, προδότες και πράκτορες των Σλάβων, λόγω της ρωσικής καταγωγής της βασίλισσας Όλγας. Και επειδή «ο λύκος στην αναμπουμπούλα χαίρεται» τη συνεχώς διογκούμενη γενική δυσαρέσκεια για το παλάτι, εκμεταλλεύτηκαν και οι Γερμανοί που δεν ήθελαν τον Γεώργιο και εμφάνιζαν τον διάδοχο Κωνσταντίνο και τη Σοφία ως την καλύτερη λύση για την Ελλάδα. Η «δεληγιαννική» αντιπολίτευση πραγματοποιεί σειρά κινητοποιήσεων με μεγαλύτερη εκείνη, που έγινε μια ημέρα σαν σήμερα, στις 8 Νοεμβρίου όπου οι συγκρούσεις διαδηλωτών και αστυνομίας είναι αιματηρές, ενώ μεγάλες ζημιές υπέστησαν και τα γραφεία της «Ακρόπολης» που δέχθηκε την οργή των φοιτητών.
«Μυστικός Δείπνος» ή «κρυφό τσιμπούσι»
Ο τραγικός απολογισμός των αιματηρών επεισοδίων ήταν οκτώ έως έντεκα νεκροί (ανάλογα με την πηγή πληροφόρησης), 70 τραυματίες και 22 συλληφθέντες, οι οποίοι παρέμειναν στα κρατητήρια των στάβλων της Χωροφυλακής τρία εικοσιτετράωρα. Ο εκδότης της «Ακρόπολης» σταματά την έκδοση των μεταφράσεων και ζητά συγγνώμη από τους φοιτητές. Το Πατριαρχείο παρεμβαίνει και χαρακτηρίζει τη μετάφραση «βέβηλη». Ο Αρχιεπίσκοπος Προκόπιος αναγκάζεται σε παραίτηση, ενώ πέφτει η κυβέρνηση του Γεωργίου Θεοτόκη.
Οι φοιτητές παρέμειναν ταμπουρωμένοι μέσα στο Πανεπιστήμιο μέχρι και τις 12 Νοεμβρίου αλλά το τυπικό τέλος των «Ευαγγελικών» θα έρθει ένα μήνα αργότερα όταν θα πραγματοποιηθεί ένα ακόμα συλλαλητήριο - ειρηνικό αυτή τη φορά - όπου έκαψαν δημόσια αντίτυπο της μετάφρασης του Ευαγγελίου και απαίτησαν την άμεση λήψη μέτρων ώστε κάτι τέτοιο να αποτραπεί στο μέλλον. Κάτι που τελικά πέτυχαν με το «αμετάφραστο των Γραφών» που επέβαλε η αναθεωρητική Βουλή του 1911.
Μέσα σε όλον αυτόν τον κακό χαμό και με δεδομένο πως πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις η προπαγάνδα είναι όπλο και των δυο πλευρών χάθηκε λίγο η... «μπάλα» ως προς το τι είναι αλήθεια και τι είναι μύθος. Για παράδειγμα, εμβληματικό και άκρως χαρακτηριστικό είναι το δίλημμα «Μυστικός Δείπνος» ή «κρυφό τσιμπούσι». Πράγματι, ωστόσο, ειπώθηκε ή γράφτηκε τότε κάτι τέτοιο; υπήρξαν πολλοί, κυρίως πολιτικοί, ανάμεσα στους οποίους και ο πρώην πρωθυπουργός Γεώργιος Ράλλης, που υποστήριζαν με… πάσα βεβαιότητα πως ο Πάλλης είχε «μεταχειριστεί χυδαία γλώσσα και είχε εξοργίσει τους φοιτητές, τον πνευματικό κόσμο και βέβαια τους αρχαϊστές»!
Υπάρχουν, ωστόσο, αρκετοί ιστορικοί που ισχυρίζονται πως τέτοιου είδους μεταφράσεις ουδέποτε έγιναν. Στηρίζουν, μάλιστα, την άποψη αυτή σημειώνοντας πως πουθενά στα τέσσερα ευαγγέλια (που μετέφρασε ο Πάλλης) δεν υπάρχει η φράση «Μυστικός δείπνος» και άρα αν δεν υπάρχει στο πρωτότυπο δεν μπορεί να υπάρχει και στη μετάφραση!
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
