Πάντα επίκαιρα είναι (δυστυχώς) τα αφιερωματικά άρθρα όταν πρόκειται για την Τουρκία και τους συχνά απερίσκεπτους τρόπους με τους οποίους χειρίζεται η Αγκυρα τις σχέσεις της με την Ελλάδα. Ετσι δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση το σημερινό άρθρο, το οποίο μνημονεύει τη Διεθνή Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας των Ηνωμένων Εθνών (UNCLOS), η οποία υπογράφηκε σαν σήμερα, στις 30 Ιουλίου 1994. Μία συνθήκη που συχνά μνημονεύεται από τους πολιτικούς της χώρας μας όταν απαντούν στις τουρκικές προκλητικές ενέργειες, αλλά πολλοί μπορεί να μη γνωρίζουν περί τίνος πρόκειται.
Ετσι λοιπόν, πριν από 28 χρόνια μπήκαν υπογραφές από περισσότερα από 150 κράτη στη Διεθνής Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας. Μεταξύ των υπογραφόντων κρατών βρίσκεται η Ελλάδα αλλά (φυσικά) όχι η Τουρκία. Ο λόγος είναι πως η Σύμβαση του 1994, που ενημέρωσε και αντικατέστησε τις τέσσερις παλαιότερες και θα τεθεί σε εφαρμογή λίγους μήνες μετά (τον Νοέμβριο του 1994), εξέφρασε τις νέες αντιλήψεις όχι μόνο για τα παράκτια ύδατα, τα χωρικά ύδατα και την υφαλοκρηπίδα αλλά και για την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ).
Βάσει της εν λόγω Σύμβασης λοιπόν είναι δυνατόν σε ένα κράτος να αυξήσει τα Εθνικά Χωρικά του Υδατα στα 12 ναυτικά μίλια, εάν το επιθυμούσε και σε συνεννόηση με τα γειτονικά κράτη, ενώ αποκτούσε και δικαιώματα εκμετάλλευσης των αλιευμάτων και ορυκτών μετάλλων και υλικών που υπήρχαν στο υπέδαφος του πυθμένα μέχρι 200 ναυτικά μίλια από τις ακτές της. Η Σύμβαση προέβλεπε την ίδρυση Διεθνούς Οργάνου για την οργάνωση της εκμετάλλευσης του πυθμένα των θαλασσών (ISA) που όμως λόγω αντιδράσεων κυρίως από τις ΗΠΑ ποτέ δεν πραγματοποιήθηκε.
Η Τουρκία είδε τα συμφέροντά της στο Αιγαίο να απειλούνται και αντέδρασε έντονα ανακοινώνοντας τον Νοέμβριο του 1994, πως πιθανή επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων από τα 6 στα 12 μίλια θα αποτελούσε αιτία πολέμου (casus belli) εφόσον το Αιγαίο ήταν «ειδική περίπτωση» και πως θα διατηρούσε τα ίδια όρια και η ίδια. Φυσικά, αυτό δεν την εμπόδισε να επεκτείνει τα χωρικά ύδατα της στα 12 ναυτικά μίλια στη Μαύρη Θάλασσα και στην ανατολική Μεσόγειο. Μάλιστα, η Αγκυρα έχει έναν δικό της... ξεχωριστό τρόπο να επικαλείται το Δίκαιο της Θάλασσας αλλά μονάχα όταν τη συμφέρει, ενώ όσον αφορά το Αιγαίο αμφισβητεί την κυριότητα των νησιών σε αυτό μιλώντας για καθεστώς «γκρίζων ζωνών».
Τι προβλέπει η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας
Η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας αποτελείται από ένα προοίμιο, 17 μέρη και 9 παραρτήματα. Μεταξύ άλλων, καλύπτει τα ακόλουθα θέματα για το δίκαιο της θάλασσας: όρια θαλάσσιων ζωνών, αποκλειστική οικονομική ζώνη, υφαλοκρηπίδα και ανοιχτή θάλασσα, δικαιώματα ναυσιπλοΐας και στενά για τη διεθνή ναυσιπλοΐα, αρχιπελαγικά κράτη, ειρήνη και ασφάλεια στους ωκεανούς και τις θάλασσες, διατήρηση και διαχείριση των έμβιων θαλάσσιων πόρων, προστασία και διατήρηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος, θαλάσσια επιστημονική έρευνα, και διαδικασίες επίλυσης διαφορών.
Χωρικά ύδατα
Παράλληλα, η Σύμβαση ορίζει ότι κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίσει τα χωρικά του ύδατα μέχρι ενός ορίου που δεν υπερβαίνει τα 12 ναυτικά μίλια, μετρούμενου από τη γραμμή βάσης που καθορίζεται στη Σύμβαση. Στα πλοία δόθηκε το δικαίωμα αβλαβούς διέλευσης μέσω οποιωνδήποτε χωρικών υδάτων. Ως «αβλαβής διέλευση» ορίζεται από τη σύμβαση η διέλευση μέσα από ύδατα με ταχύ και συνεχή τρόπο, που δεν είναι «επιβλαβής για την ειρήνη, την καλή τάξη ή την ασφάλεια» του παράκτιου κράτους. Το ψάρεμα, η ρύπανση, η πρακτική των όπλων και η κατασκοπεία δεν είναι «αβλαβή», και τα υποβρύχια και άλλα υποθαλάσσια οχήματα πρέπει να πλοηγούνται στην επιφάνεια και να δείχνουν τη σημαία τους. Τα έθνη μπορούν επίσης να αναστείλουν προσωρινά την αβλαβή διέλευση σε συγκεκριμένες περιοχές των χωρικών τους υδάτων, εάν κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο για την προστασία της ασφάλειάς τους.
Όταν οι ακτές δύο κρατών είναι γειτονικές ή αντικριστά, κανένα από αυτά τα κράτη δεν έχει το δικαίωμα, εκτός εάν συμφωνηθεί διαφορετικά, να επεκτείνει τα χωρικά του ύδατα πέρα από μια μέση γραμμή της οποίας τα σημεία απέχουν ίση απόσταση από τα πλησιέστερα σημεία των γραμμών βάσης από τα οποία μετρώνται τα χωρικά ύδατα καθενός από τα εν λόγω κράτη, εκτός εάν λόγω της ύπαρξης ιστορικών δικαιωμάτων ή άλλων ειδικών περιστάσεων, είναι απαραίτητο να οριοθετηθούν τα χωρικά ύδατα και των δύο κρατών με άλλο τρόπο.
Συνορεύουσα ζώνη
Πέρα από το όριο των 12 ναυτικών μιλίων, υπάρχουν άλλα 12 ναυτικά μίλια από τη γραμμή βάσης, η συνορεύουσα ζώνη. Εδώ ένα κράτος μπορεί να συνεχίσει να επιβάλλει νόμους, για την:
- Αποτροπή παραβιάσεων των τελωνειακών, φορολογικών, μεταναστευτικών ή υγειονομικών νόμων και κανονισμών που διαπράττονται στο έδαφός του ή στα χωρικά του ύδατα
- Τιμωρία των παραβιάσεων εκείνων των νόμων και κανονισμών που διαπράττονται στο έδαφός του ή στα χωρικά του ύδατα.
Αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ)
Η αποκλειστική οικονομική ζώνη δεν μπορεί να εκτείνεται πέραν των 200 ν.μ. (370 χμ.) από τη γραμμή βάσης. Σε αυτήν την περιοχή, το παράκτιο έθνος έχει τα αποκλειστικά δικαιώματα εκμετάλλευσης όλων των φυσικών πόρων. Σε ειδικές περιστάσεις, ο όρος μπορεί να περιλαμβάνει τα χωρικά ύδατα και ακόμη και την υφαλοκρηπίδα. Πιο συγκεκριμένα, στην ΑΟΖ, το παράκτιο κράτος διαθέτει:
- Κυριαρχικά δικαιώματα για σκοπούς εξερεύνησης και εκμετάλλευσης, διατήρησης και διαχείρισης των φυσικών πόρων, έμβιων και μη, των υδάτων που γειτνιάζουν με τον βυθό και του βυθού και του υπεδάφους, καθώς και σε σχέση με άλλες δραστηριότητες με σκοπό την εξερεύνηση και οικονομική εκμετάλλευση της περιοχής, όπως παραγωγή ενέργειας που προέρχεται από τα υδάτινα ρεύματα και τους ανέμους,
- Δικαιοδοσία, σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις της Σύμβασης, όσον αφορά:
- ίδρυση και χρήση τεχνητών νησιών, εγκαταστάσεων και κατασκευών
- θαλάσσια επιστημονική έρευνα
- προστασία και διατήρηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος
- Άλλα δικαιώματα και υποχρεώσεις που προβλέπονται στην ίδια Σύμβαση.
Η ΑΟΖ εισήχθη για να σταματήσουν οι ολοένα και πιο έντονες συγκρούσεις για τα αλιευτικά δικαιώματα, αλλά και για τη δυνατότητα εξόρυξης του πετρελαίου. Από το 1947 που πέτυχε η υπεράκτια τοποθέτηση πλατφόρμας πετρελαίου στον Κόλπο του Μεξικού, η οποία επαναλήφθηκε σύντομα σε άλλα μέρη του κόσμου, μέχρι το 1970 ήταν τεχνικά εφικτό να λειτουργήσει σε ύδατα βάθους 4.000 μέτρων. Τα ξένα κράτη έχουν την ελευθερία ναυσιπλοΐας και υπερπτήσεων πάνω από την ΑΟΖ, με την επιφύλαξη των κανονισμών των παράκτιων κρατών. Τα ξένα κράτη μπορούν επίσης να τοποθετήσουν υποθαλάσσιους σωλήνες και καλώδια.
Η υφαλοκρηπίδα είναι η φυσική προέκταση μιας ηπείρου, η οποία καλύπτεται κατά τη διάρκεια μεσοπαγετώνων περιόδων όπως η σημερινή εποχή από σχετικά ρηχές θάλασσες και κόλπους. Ξεκινάει από την ακτή και συνήθως καταλήγει σε ένα σημείο στην περιοχή της αυξανόμενης κλίσης. Ο βυθός πίσω από αυτή την κλίση είναι το υφαλοπρανές. Πίσω από το υφαλοπρανές βρίσκεται το ηπειρωτικό ανύψωμα, που καταλήγει να ενώνεται με τον βαθύ βυθό, την αβυσσαλέα πεδιάδα.
Σύμφωνα με τη Σύμβαση, η υφαλοκρηπίδα ενός παράκτιου κράτους περιλαμβάνει την κοίτη και το υπέδαφος των υποθαλάσσιων περιοχών που εκτείνονται πέρα από τα χωρικά ύδατά του και σε όλη τη φυσική επέκταση της επικράτειάς του μέχρι το εξωτερικό άκρο του ηπειρωτικού περιθωρίου ή μέχρι μια απόσταση των 200 ν.μ. από τη γραμμή βάσης, στην περίπτωση όπου το εξωτερικό άκρο της ηπείρου δεν φτάνει σε αυτή την απόσταση. Με τη σειρά του, το ηπειρωτικό περιθώριο περιλαμβάνει τη βυθισμένη επιμήκυνση της ηπειρωτικής μάζας του παράκτιου κράτους και αποτελείται από την κοίτη και το υπέδαφος της υφαλοκρηπίδας, το υφαλοπρανές και το ηπειρωτικό ανύψωμα. Δεν περιλαμβάνει τον βαθύ ωκεάνιο πυθμένα με τις ωκεάνιες κορυφογραμμές του ή το υπέδαφός του.
Η υφαλοκρηπίδα ενός κράτους μπορεί να υπερβαίνει τα 200 ν.μ. μέχρι να τελειώσει η φυσική παράταση. Ωστόσο, δεν μπορεί ποτέ να υπερβαίνει τα 350 ν.μ. (650 χλμ.) από τη γραμμή βάσης, ούτε μπορεί να υπερβαίνει τα 100 ν.μ. (190 χλμ) πέρα από το ισοβαθές των 2.500 μέτρων (η γραμμή που συνδέει το βάθος των 2 500 μ). Τα παράκτια κράτη έχουν το δικαίωμα να συλλέγουν ορυκτά και μη έμβια υλικά στο υπέδαφος της υφαλοκρηπίδας τους, με τον αποκλεισμό άλλων κρατών. Τα παράκτια κράτη έχουν επίσης αποκλειστικό έλεγχο στους έμβιους πόρους που είναι «συνδεδεμένοι» στην υφαλοκρηπίδα, αλλά όχι σε πλάσματα που ζουν στη στήλη του νερού πέρα από την αποκλειστική οικονομική ζώνη.
Αλλα θέματα
Η Σύμβαση, μεταξύ άλλων θεμάτων, καθιερώνει έναν ορισμό για το αρχιπελαγικό κράτος και τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να καθορίσει τα όριά του. Θεσπίζει γενικές υποχρεώσεις για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και την ελευθερία της επιστημονικής έρευνας στην ανοιχτή θάλασσα. Δημιουργεί επίσης ένα καινοτόμο νομικό καθεστώς για την οργάνωση και τον έλεγχο των δραστηριοτήτων στον βυθό της θάλασσας και στον πυθμένα του ωκεανού και στο υπέδαφός του εκτός των ορίων της εθνικής δικαιοδοσίας (τομέας που ονομάζεται Ζώνη), που ανακηρύχθηκε κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας (η Ζώνη και οι πόροι της) και για την οποία είναι αρμόδια η Διεθνής Αρχή των Θαλάσσιων Βυθών, ιδίως με σκοπό τη διαχείριση των πόρων της.[18]
Αναγνωρίζει τα περίκλειστα κράτη, δηλαδή τα κράτη που δεν έχουν θαλάσσια ακτή, το δικαίωμα πρόσβασης από και προς τη θάλασσα, χωρίς να υπόκεινται σε δασμούς, φόρους ή άλλες επιβαρύνσεις από τα κράτη διέλευσης, με εξαίρεση τα τέλη που επιβάλλονται για συγκεκριμένες υπηρεσίες που παρέχονται σε σχέση με αυτές τις μετακινήσεις.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
