Μπορεί η προσοχή του κόσμου να είναι στραμμένη στην Ουκρανία μετά τη ρωσική εισβολή, ωστόσο ο πόλεμος του Ναγκόρνο Καραμπάχ που είχε απασχολήσει την υφήλιο στο πρόσφατο παρελθόν εξακολουθεί να βασανίζει τους κατοίκους της περιοχής. Και αυτό διότι απειλείται η πολιτιστική κληρονομιά των Αρμενίων ενώ πηγές υποστηρίζουν πως υπάρχουν ακόμη και σήμερα διώξεις του γηγενή πληθυσμού.
Το Αζερμπαϊτζάν είχε επιτεθεί στο Ναγκόρνο Καραμπάχ στις 27 Σεπτεμβρίου 2020 με την στήριξη της Τουρκίας και τρομοκρατών. Η σύγκρουση διήρκησε 44 μέρες και χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν. Αρμένιοι της περιοχής αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους ενώ η επίθεση οδήγησε στην κατοχή πολιτιστικών θησαυρών από το Αζερμπαϊτζάν.
Ο υπουργός Πολιτισμού του Αζερμπαϊτζάν, βάσει μιας περιθωριακής ιστορικής θεωρίας, απείλησε να καταστρέψει αρμενικές επιγραφές σε θρησκευτικά μνημεία που βρίσκονται σε περιοχές που το Αζερμπαϊτζάν ανακατέλαβε στο δεύτερο πόλεμο του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Τα σχόλιά του προκάλεσαν ανησυχία αναφορικά με την τύχη των μνημείων και υπογράμμισαν τις αντικρουόμενες ρητορείες σε Αζερμπαϊτζάν και Αρμενία.
«Μια ομάδα εργασίας ειδικών που γνωρίζουν την αλβανική (του Καυκάσου) ιστορία και αρχιτεκτονική οργανώθηκε ώστε να απομακρύνει τα ίχνη που έχουν αφήσει οι Αρμένιοι σε αλβανικούς τόπους λατρείας», είπε ο Anar Karimov, ο Αζέρος υπουργός Πολιτισμού σε δημοσιογράφους στις 3 Φεβρουαρίου. Οι «αλβανικοί τόποι λατρείας» στους οποίους αναφερόταν, είναι χριστιανικές εκκλησίες, μοναστήρια και άλλα μνημεία που βρίσκονται σε περιοχές που επανήλθαν στον έλεγχο του Αζερμπαϊτζάν κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος του δεύτερου πολέμου του Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Αυτά τα μνημεία, που σχεδόν ομόφωνα αναγνωρίζονται σαν αρμένικα από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα, είναι, σύμφωνα με τις Αζερικές αρχές, καυκάσιας αλβανικής κατασκευής, αναφερόμενες σε ένα χριστιανικό βασίλειο που υπήρχε στο νότιο Καύκασο την πρώτη μ.Χ. χιλιετία, με τα αρμενικά στοιχεία στα μνημεία να προστίθενται εσκεμμένα μετά το 19ο αιώνα, σε μια προσπάθεια παραχάραξης της ιστορίας.
Η δήλωση του Karimov έγινε δεκτή με οργή από την Αρμενία και ανησυχία από τον υπόλοιπο κόσμο. Λόγου χάρη, η αμερικανική επιτροπή για τη διεθνή θρησκευτική ελευθερία, κάλεσε το Αζερμπαϊτζάν να «διατηρήσει και να προστατέψει τόπους λατρείας και άλλα θρησκευτικά και πολιτιστικά μνημεία». Στις 8 Φεβρουαρίου, η αζερική κυβέρνηση εξέδωσε μια συμπληρωματική δήλωση, μετά από επικριτικά δημοσιεύματα από «προκατειλημμένα διεθνή ΜΜΕ», στην οποία ανέφερε πως οποιαδήποτε «παραποίηση θα καταγραφεί και θα παρουσιαστεί» ενώπιον της προαναφερθείσας ομάδας εργασίας, χωρίς την αναφορά πιθανών «απομακρύνσεων των παραποιήσεων».
Η τύχη της αρμενικής κληρονομιάς στις περιοχές που βρέθηκαν κάτω από αζερικο έλεγχο το 2020, διερευνάται από το τέλος του πολέμου, καθώς Αζέροι αξιωματούχοι έχουν επανειλημμένα δηλώσει πως μεσαιωνικά αρμενικά μνημεία όπως το μοναστήρι του Dadivank (Khudavang, σύμφωνα με τους αζερους αξιωματούχους), είναι στην πραγματικότητα, καυκάσιο αλβανικό.
Οι εθνικιστές Αζέροι και τα καυκάσιας αλβανικής κατασκευής μνημεία
Το Δεκέμβριο του 2021, βάσει απόφασής του, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης διέταξε το Μπακού να προστατέψει μέρη αρμενικής πολιτιστικής κληρονομιάς εντός των συνόρων του από πράξεις βανδαλισμού και βεβήλωσης. Τίνος είναι οι εκκλησίες; Η αξίωση ότι όλες οι χριστιανικές εκκλησίες και μνημεία πριν τον 19ο αιώνα στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και τις γύρω περιοχές είναι καυκάσιας αλβανικής κατασκευής και προέλευσης, εδράζεται σε θεωρίες από εθνικιστές Αζέρους ιστορικούς από τη δεκαετία του '50 και μετά, με προεξάρχοντα τον Ziya Bunyadov.
Σύμφωνα με την εργασία του Victor Schnirelmann, ιστορικού και ερευνητή στη Ρωσική Ακαδημία Επιστημών, η άνοδος τέτοιων αβάσιμων εμπειρικά ιστορικών εργασιών ξεκίνησε από τη δεκαετία του '30. Σύμφωνα με τον Schnirelmann, πολλές από τις ονομαστικές εθνότητες των σοβιετικών δημοκρατιών, εκείνες δηλαδή που έδωσαν το όνομά τους σε μια σοβιετική δημοκρατία, λόγου χάρη οι Καζάχοι στο Καζακστάν, επεδίωξαν να αποδείξουν το ότι είναι ιθαγενείς σε μια τέτοια δημοκρατία, και να χρησιμοποιήσουν ένα τέτοιο καθεστώς στην επίλυση εδαφικών διαφορών, σύμφωνα με τη σοβιετική πολιτική της «korenizatisya» (σ.σ. Ιθαγένεια).
Καθώς οι σοβιετικές δημοκρατίες ήταν πολυεθνικές, αυτή η πολιτική σήμαινε πως οι πολιτιστικές κληρονομιές άλλων εθνοτήτων συχνά καταστελλόταν, διαγραφόταν, ή απλώς αποκρυβόταν. Σε συνέχεια αυτής της πολιτικής, εθνικιστές Αζέροι ιστορικοί στη σοβιετική περίοδο έλεγαν πως οι Καυκάσιοι Αλβανοί ήταν οι άμεσοι πρόγονοι μόνο των Αζέρων, και πως δεν είχαν καμία απολύτως σύνδεση με τους Αρμένιους, ενώ ο πληθυσμός του Ναγκόρνο Καραμπάχ που μιλάει αρμένικα είναι «αρμενοποιημένοι Καυκάσιοι Αλβανοί» ή πληθυσμοί που ήρθαν σχετικά πρόσφατα στην περιοχή.
Τέτοιες διακρίσεις είναι μακριά από την αλήθεια, λέει ο Igor Dorfmann-Lazarev, ερευνητής αρμενικής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο SOAS του Λονδίνου. Μετά την προσάρτηση κάποιων επαρχιών του βασιλείου της Αρμενίας στη Αλβανία κατά τη διάρκεια της Περσικής κατοχής και των δυο βασιλείων, υπήρξε ανάμειξη πληθυσμών, και σημαντική αρμενική πολιτιστική και αρχιτεκτονική επιρροή στο βασίλειο της Αλβανίας.
Επιπρόσθετα, μετά την ισλαμική κατάκτηση της Περσίας τον 7ο αιώνα, υπήρξε σημαντική γλωσσική και πολιτισμική «αρμενοποίση» των χριστιανών της περιοχής. «Όταν μιλάμε για την αρμενική κουλτούρα, δε μιλάμε για την καθαρότητα του αίματος», λέει ο Dorfmann-Lazarev, «αλλά για την κουλτούρα που έγινε η τοπική κουλτούρα των χριστιανών του νότιου Καυκάσου».
Ιστορικοί πόλεμοι μετά τον κομμουνισμό
Η διένεξη γύρω άπω τα μνημεία και οι εδαφικές αξιώσεις που βασίζονταν σε αυτήν, αυξήθηκε μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Μαζί με την καταστροφή κοιμητηρίων και διαφόρων πολιτιστικών μνημείων «του εχθρού», στην Αρμενία όσο και στο Αζερμπαϊτζάν, υπήρξαν επίσης και κρατικά υποκινούμενες διεργασίες κρατικής πολιτιστικής διαγραφής . Η πλέον περιβόητη περίπτωση έλαβε χώρα το 2005 όταν το αρμενικό κοιμητήριο στη Τζούλφα, στον αζέρικο θύλακα του Ναχιτσεβάν , που περιείχε χιλιάδες μεσαιωνικούς αρμένικους σταυρούς, καταστράφηκε από την αζερική κυβέρνηση.
Οι πράξεις ιστορικής διαγραφής δεν ήταν οι μόνες από τις αρχές του Αζερμπαϊτζάν. Πολλά πολιτιστικά μνημεία στα εδάφη μέσα και γύρω από το Ναγκόρνο Καραμπάχ καταστράφηκαν από παραμέληση και βανδαλισμό ενώ βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των Αρμενίων. Επιπλέον, το Άνω Τζαμί Govhar Agha του 19ου αιώνα στην πόλη Σούσα του Ναγκόρνο Καραμπάχ αποκαταστάθηκε από τις αρμενικές αρχές το 2019 και άνοιξε ξανά ως «περσικό τζαμί», προς μεγάλη απογοήτευση στο Αζερμπαϊτζάν.
Ορισμένοι πιστεύουν ότι οι δηλώσεις που γίνονται σήμερα από αξιωματούχους του Αζερμπαϊτζάν προμηνύουν ένα νέο επίπεδο καταστροφής που θα συναγωνιστεί εκείνο των χατσκάρων της Τζούλφα το 2005 και γίνεται για να παρακαμφθούν οι αποφάσεις του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης.
Η Lori Khatchadourian, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Ανατολής στο Πανεπιστήμιο Κόρνελ, η οποία έχει εργαστεί στην τεκμηρίωση της καταστροφής της πολιτιστικής κληρονομιάς στο Ναγκόρνο Καραμπάχ μετά τον πόλεμο, είπε ότι φοβάται ότι «ειδικοί της ομάδας εργασίας» που σχηματίστηκε από την κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν «μπορεί να χαρακτηρίσει τις αρμενικές επιγραφές (σε πολιτιστικά μνημεία) ως πλαστές και έτσι να απαξιώσει την αντίληψη ότι η διαγραφή τους παραβιάζει την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης».
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
