Σε ένα σύντομο βιογραφικό του από τη σχετική ανακοίνωση του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, βλέπουμε ότι ο κ. Δαγκλής είναι Καθηγητής Διαστημικής Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, τακτικό μέλος της Διεθνούς Αστροναυτικής Ακαδημίας, ενώ έχει προσκληθεί σε επιτροπές εμπειρογνωμόνων της NASA, της European Space Agency, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ακαδημίας της Φινλανδίας.
Επίσης, έχει συμμετάσχει στις επιστημονικές ομάδες 15 ευρωπαϊκών και αμερικανικών διαστημικών αποστολών και έχει διατελέσει επιστημονικός υπεύθυνος 21 διεθνών ερευνητικών προγραμμάτων.
Εκείνος αποφεύγει να μιλάει για τις διακρίσεις του, ενώ προτιμά να θεωρείται ένας απλός δάσκαλος, με κύριο ζητούμενο να εμπνέει τους νέους.
Σε ένα διάλειμμα μεταξύ αλλεπάλληλων τηλεδιασκέψεων, εν μέσω καραντίνας, ο καθηγητής του Ε.Κ.Π.Α. και πρόεδρος του ΕΛ.ΚΕ.Δ μίλησε στο Reader.gr για τις δυνατότητες της Ελλάδας στη βιομηχανία του διαστήματος, για τον εποικισμό του Άρη, αλλά και για το ασύλληπτο του Θεού.
Παρατηρούσατε τον ουρανό από μικρός;
Δεν θα έλεγα ότι είχα τάσεις για τους ουρανούς από μικρός, εκτός από το ότι δύο αγαπημένα μου βιβλία ήταν το «Ένα παιδί μετράει τα άστρα» του Λουντέμη, και «Ο μικρός πρίγκiπας» του Αντουάν Ντε Σαιντ Εξυπερύ.
Μπορεί αυτά να δούλεψαν «υπογείως». Στη διαστημική στράφηκα όντας ήδη φοιτητής του Τμήματος Φυσικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, και γνωρίζοντας κάποιους ανθρώπους που με ενέπνευσαν. Νομίζω ότι η μεγαλύτερη χαρά του δασκάλου είναι να εμπνέει τους μαθητές του. Την ίδια χαρά βιώνω κι εγώ σαν δάσκαλος, όταν τα παιδιά εμπνέονται από τις εργασίες μας.
Πού γεννηθήκατε;
Γεννήθηκα στη Δράμα, τελείωσα το Γυμνάσιο στα Κύργια και το Λύκειο στο Δοξάτο, δύο μαρτυρικά χωριά που υπέφεραν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με εκτελέσεις και καταστροφές από τις βουλγαρικές δυνάμεις κατοχής. Ο αδερφός του παππού μου ήταν ένας από τους εκτελεσθέντες άμαχους. Ο πατέρας μου ήταν εργάτης, μετανάστης στη Γερμανία. Εκεί πέρασα τα πρώτα χρόνια του Δημοτικού, παίρνοντας αρχικά τη γερμανική παιδεία. Ακόμα διατηρώ μια γερμανική νοοτροπία σχετικά με την ακρίβεια, τη συνέπεια κλπ.
Η γερμανική συνέπεια έρχεται σε αντίθεση με την ελληνική νοοτροπία;
Όταν μιλάμε για τη γερμανική συνέπεια και ακρίβεια, αναφερόμαστε σε ένα γενικό χαρακτηριστικό του μέσου Γερμανού. Φυσικά και υπάρχουν συνεπείς Έλληνες, όπως και ασυνεπείς Γερμανοί. Ωστόσο ας μην ξεχνάμε ότι όσο πιο βόρεια πάμε, οι κλιματικές συνθήκες ήταν ανέκαθεν πιο σκληρές και δύσκολες. Γι’ αυτό χρειαζόταν συνέπεια και πειθαρχία για να επιβιώσει ο άνθρωπος.
Ενώ στα δικά μας μέρη, τα ευλογημένα από τον Θεό…
Δεν έχουμε συνηθίσει τους επιστήμονες να μιλούν για τον Θεό.
Πολλά στη ζωή μας είναι υποκειμενικά και ο καθένας αντιλαμβάνεται τα πράγματα με τον δικό του τρόπο και περπατά τον δικό του δρόμο. Η επιστήμη εξετάζει και μπορεί να απαντήσει στο ερώτημα «πώς», αλλά δεν απαντά στο «γιατί».
Εξάλλου τα όρια της σύγχρονης φυσικής είναι πιο κοντά στο μεταφυσικό παρά σε αυτό που εννοούμε και κατανοούμε συνήθως ως «φυσικό και κατανοητό».
Έχετε δει τον Θεό μέσα από την επιστήμη σας;
Τόσο η γνώση μέσω της επιστήμης όσο και η ίδια η φύση μού προκαλούν θαυμασμό και δέος. Τα απολαμβάνω σαν μικρό παιδί και νιώθω βαθειά ευγνωμοσύνη για όλα αυτά που μας δίνει ο Θεός τη χάρη να ζούμε. Όπως λέει ο Μικρός Πρίγκιπας του Εξυπερύ, το ουσιαστικό είναι αόρατο για τα μάτια μας και το βλέπουμε μόνο με την ψυχή μας. Αλλά ακόμη κι αυτά που είναι ορατά στα μάτια μας, όταν έχουμε ανοιχτά τα μάτια της ψυχής και του πνεύματός μας, θεωρώ ότι μας αποκαλύπτουν και άλλους κόσμους που δεν μπορούν να κλειστούν σε μαθηματικές εξισώσεις.
Μιλώντας για άλλους κόσμους, μπορούμε να ζήσουμε στο διάστημα;
Κοιτάξτε, πάνω από τα 8 χιλιόμετρα υπάρχει η λεγόμενη «ζώνη του θανάτου», όπου η πολύ χαμηλή πυκνότητα οξυγόνου είναι θανατηφόρος. Επιπλέον, πάνω από τα 20 χιλιόμετρα δεν αρκούν για την επιβίωση φιάλες οξυγόνου, επειδή η ατμόσφαιρα γίνεται εξαιρετικά αραιή και η ατμοσφαιρική πίεση πάρα πολύ χαμηλή, οπότε για την επιβίωση χρειαζόμαστε πλέον ειδική στολή υπό πίεση. Αν ταξιδέψουμε προς τη Σελήνη ή τον Άρη, αντιμετωπίζουμε ακόμα περισσότερους άμεσους κινδύνους λόγω υψηλής ακτινοβολίας από σωματίδια πολύ μεγάλης ενέργειας, από τα οποία μας προφυλάσσει το μαγνητικό πεδίο της Γης όσο δεν απομακρυνόμαστε από το διαστημικό περιβάλλον του πλανήτη μας. Αυτά τα σωματίδια προέρχονται από εκρήξεις αστεριών μακριά από το ηλιακό μας σύστημα, αλλά και από τον ίδιο τον Ήλιο μας, και είναι ικανά να προκαλέσουν βλάβες σε ευαίσθητα όργανα όπως τα μάτια μας και να αλλοιώσουν το ανθρώπινο DNA οδηγώντας μακροπρόθεσμα σε μεταλλάξεις και καρκίνο. Αν λόγω μιας ισχυρής ηλιακής έκρηξης μας χτυπήσουν πολλά τέτοια σωματίδια, είναι βέβαιο ότι θα πεθάνουμε αργά ή γρήγορα. Οι αστροναύτες των έξι αποστολών προσσελήνωσης ήταν τυχεροί που δεν βρέθηκαν στην επιφάνεια της Σελήνης κατά τη διάρκεια ηλιακής έκρηξης.
Δηλαδή όλη αυτή η κουβέντα για εποικισμό του διαστήματος είναι ψέμα;
Δεν είναι ψέμα. Είπα ότι υπάρχουν σοβαροί κίνδυνοι, όχι ότι δεν μπορούμε να τους αποφύγουμε με την κατάλληλη προστασία. Υπάρχουν πλέον σχέδια για μόνιμη βάση στη Σελήνη με σκοπό την εκμετάλλευση χρήσιμων πρώτων υλών που υπάρχουν εκεί. Επίσης, η Σελήνη είναι χρήσιμη για εκτοξεύσεις αποστολών προς τον Άρη, επειδή η βαρύτητα είναι πολύ μικρότερη σε σχέση με τη Γη, κάτι που συνεπάγεται και οικονομία καυσίμων. Τα αρχικά σχέδια για αυτές τις βάσεις, είναι να κατασκευαστούν καταφύγια ώστε να προστατεύονται οι επιστήμονες και τεχνικοί που θα βρίσκονται σε αυτές τις βάσεις.
Άρα, μιλάμε μόνο για ένα κλειστό περιβάλλον;
Μιλάμε για ένα θωρακισμένο περιβάλλον. Είχαμε πρόσφατα στο Γαλλικό Ινστιτούτο μια συζήτηση στρογγυλής τραπέζης με αρχιτέκτονες που έχουν εμπλακεί σε διαγωνισμούς της NASA για τον σχεδιασμό κατοικιών και χωριών στον Άρη. Τα σχέδιά τους προβλέπουν ότι οι πρώτες κατοικίες θα πρέπει να βρίσκονται μέσα σε κρατήρες ώστε να υπάρχει επιπλέον προστασία και θωράκιση έναντι των σωματιδίων που σας έλεγα.
Τότε, υπό αυτές τις συνθήκες, θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι ζει σε ένα θωρακισμένο περιβάλλον εντός του Άρη, αλλά όχι στον πλανήτη Άρη.
Στον Άρη, υπάρχουν και άλλα μεγάλα προβλήματα: οι χαμηλές θερμοκρασίες, η αραιή ατμόσφαιρα, η έλλειψη οξυγόνου και νερού. Υπάρχουν σοβαρές επιστημονικές εργασίες που προτείνουν τη «γεωπλασία» του Άρη, που μπορεί να ξεκινήσει με την εισαγωγή μικροοργανισμών που δεν χρειάζονται μεγάλες θερμοκρασίες και οξυγόνο. Ακόμα και στη Γη έχουμε ανακαλύψει μικροοργανισμούς που ζουν σε ακραίες συνθήκες - επιβιώνουν στα βάθη των ωκεανών όπου δεν φτάνει ποτέ το φως του Ήλιου ή σε θερμές πηγές που το νερό είναι όξινο και με θερμοκρασίες που ξεπερνούν τους 60ο C. Υπάρχουν «τρελές» μορφές ζωής στη Γη. Ξεκινώντας με κάποιους μικροοργανισμούς και με τέτοιες «τρελές» μορφές ζωής, υπάρχει ένα επιστημονικά βάσιμο σχέδιο μεταβολής της ατμόσφαιρας του Άρη, ώστε να γίνει κατοικήσιμος - μετά από πάρα πολλά χρόνια. Πόσα χρόνια; Αυτό δεν είμαστε σε θέση να το γνωρίζουμε – αν θα χρειαστούν δεκαετίες ή αιώνες ή χιλιετίες.
Εκτός από πρώτες ύλες, ενδέχεται να «κρύβεται» και η θεραπεία κάποιων ασθενειών στο διάστημα;
Στο διάστημα μπορεί να κρύβεται η θεραπεία, αλλά και ο όλεθρος του ανθρώπινου γένους. Υπάρχει μια ομάδα επιστημόνων που είναι πεπεισμένοι ότι πολλές ασθένειες και διάφοροι θανατηφόροι ιοί, μεταξύ των οποίων και ο κορωνοϊός, έχουν έρθει από το διάστημα. Αν και το μεγαλύτερο μέρος της επιστημονικής κοινότητας δεν συμφωνεί μαζί τους, θεωρώ ότι δεν μπορεί κανείς να αποκλείσει κάτι τέτοιο, καθώς η εξερεύνηση του διαστήματος κάθε τόσο μας εκπλήσσει.
Για παράδειγμα, έχουμε ανακαλύψει στο διάστημα σύνθετες οργανικές ενώσεις, που αποτελούν τη βάση της γνωστής ζωής, και που παλαιότερα δεν θεωρούσαμε ότι υπάρχει περίπτωση να υπάρχουν έξω από τα όρια της γήινης ατμόσφαιρας.
Είστε πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Διαστήματος. Τι μπορεί να κάνει η Ελλάδα στο διάστημα;
Κατ’ αρχάς, πρέπει να αναφέρω ότι στην Ελλάδα, από τη δεκαετία του ’70, υπάρχουν επιστημονικές ομάδες που ασχολούνται συστηματικά με τη διαστημική εξερεύνηση και τις διαστημικές εφαρμογές, με ερευνητικό έργο διεθνώς αναγνωρισμένο.
Επίσης υπάρχουν εταιρίες στην Ελλάδα με πολύ σημαντικές επιτυχίες. Ένα παράδειγμα είναι το λογισμικό που χρησιμοποιεί η αμερικανική αποστολή του Curiosity Rover στον Άρη, με το οποίο γίνεται συμπίεση δεδομένων για να είναι αποτελεσματικότερη η μετάδοσή τους στη Γη. Το λογισμικό είναι δημιουργία της ελληνικής εταιρείας Alma Technologies. Οι κυριότερες δραστηριότητες των ελληνικών εταιρειών αφορούν την τηλεπισκόπηση της Γης με τη χρήση δορυφόρων που προσφέρουν εικόνες του πλανήτη μας σε διάφορα μήκη κύματος, τις τηλεπικοινωνίες και την πλοήγηση. Υπάρχουν περίπου 50 ελληνικές εταιρείες που ασχολούνται με το διάστημα, με δραστηριότητες που εστιάζουν στη χρήση του διαστήματος και όχι στην εξερεύνησή του.
Η Ελλάδα θα μπορούσε να πραγματοποιήσει διαστημική αποστολή;
Μόνη της, όχι. Θα πρέπει βέβαια να πούμε ότι και για τα ισχυρά ευρωπαϊκά κράτη οι διαστημικές αποστολές δεν είναι κάτι τετριμμένο ή εύκολο. Πρόκειται για πολύπλοκες αποστολές που απαιτούν ανθρώπινους, τεχνολογικούς και οικονομικούς πόρους που οποιοδήποτε κράτος δυσκολεύεται να τους διαθέσει μόνο του. Γι’ αυτό άλλωστε ιδρύθηκε και η Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία (ESA), ώστε να υπάρχει συνεργασία των κρατών-μελών στην υλοποίηση ευρωπαϊκών διαστημικών προγραμμάτων. Αν θέλετε να κάνετε συγκρίσεις με τις ΗΠΑ, θα πρέπει να γίνουν στο σωστό πλαίσιο: οι ΗΠΑ ήταν και παραμένουν μια παγκόσμια υπερδύναμη. Δεν μπορούμε να συγκρίνουμε καμία ευρωπαϊκή χώρα μαζί τους. Η «πολυεθνική» ESA δημιουργήθηκε ώστε να έχει η Ευρώπη τη «δική της NASA».
Η νέα διεθνής τάση είναι η κατασκευή ολοένα και μικρότερων δορυφόρων, με τους μικρότερους από όλους να ονομάζονται νανοδορυφόροι ή δορυφόροι-κύβοι (cubesats). Η Ελλάδα έχει κατασκευάσει δύο τέτοιους δορυφόρους, έναν στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και έναν στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Υπάρχει και στη χώρα μας λοιπόν αξιόλογες δραστηριότητες, αλλά σε καμία περίπτωση δεν θα έλεγα ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να υλοποιήσει, φερ’ ειπείν, μια αποστολή στον Άρη στο προσεχές μέλλον. Όσο πιο φιλόδοξος είναι ένας στόχος, και όσο πιο μεγάλη και πολύπλοκη είναι μια διαστημική αποστολή, τόσο ευρύτερη συνεργασία χρειάζεται μεταξύ κρατών και ομάδων για να υλοποιηθεί. Στις ιδιαίτερα πολύπλοκες αποστολές, όπως για παράδειγμα στην αποστολή Cassini-Huygens στον Κρόνο, υπάρχει συνεργασία μεταξύ της NASA και της ESA.
Λόγω μεγάλης απόστασης του Κρόνου;
Ο Κρόνος βρίσκεται πολύ μακριά, πιο πέρα και από τον Δία. Μια τέτοια αποστολή δεν έχει περιθώρια αποτυχίας γιατί είναι πολύ δύσκολο να ξαναγίνει παρόμοιο. Θέλει πολλά χρόνια προετοιμασίας και κοστίζει πολύ, όχι μόνο σε χρήμα, αλλά και σε προσπάθεια εκατοντάδων ανθρώπων που συμβάλλουν έχοντας δουλέψει ακόμα και δέκα χρόνια από τη ζωή τους ο καθένας, για αυτό το πρότζεκτ. Είναι πολύ δύσκολο να ξανακάνεις κάτι τέτοιο από την αρχή. Από τη στιγμή που θα εγκριθεί μια μεγάλη αποστολή, μέχρι τη στιγμή της εκτόξευσης, χρειάζονται πολλά χρόνια. Σε ένα τόσο πολύπλοκο και δύσκολο εγχείρημα, είναι πολύ σημαντική η συνεργασία μεταξύ διαστημικών υπηρεσιών. Ένα άλλο παράδειγμα συνεργασίας έχουμε στην περίπτωση της αποστολής στον Ερμή, τον εγγύτατο στον Ήλιο πλανήτη, όπου συνεργάζονται η ESA και η Ιαπωνική Διαστημική Υπηρεσία.
Υπάρχει κάτι νέο από την Ελλάδα αυτή την περίοδο;
Υπάρχει μια συζήτηση για υλοποίηση ελληνικού προγράμματος μικρών δορυφόρων, για το οποίο το Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος, έχει ετοιμάσει με τη βοήθεια εμπειρογνωμόνων γνωμοδότηση προς το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης. Αν τελικά υλοποιηθεί αυτό το πρόγραμμα, σημαντικό μέρος του θα στηρίζεται σε ελληνική τεχνογνωσία. Επιπλέον, ένα τέτοιο φιλόδοξο πρόγραμμα ευνοεί την περαιτέρω ανάπτυξη τεχνογνωσίας στη χώρα μας.
Η έρευνα στην Ελλάδα είναι ανεπτυγμένη ή έχει μείνει πίσω; Πώς τη βιώνετε, σαν καθηγητής με διεθνή εμπειρία;
Θα έλεγα ότι τα αποτελέσματα της δραστηριότητας διαφόρων ομάδων στον ελλαδικό χώρο είναι ανώτερα από αυτά που θα περίμενε κανείς, δεδομένου ότι διαθέτουμε ένα πολύ μικρό μέρος του Α.Ε.Π. μας στην έρευνα, ειδικά συγκρίνοντας με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Στα πεδία που δραστηριοποιούνται ελληνικές ομάδες έχουμε πολύ καλά αποτελέσματα και σε πολλές περιπτώσεις αριστεία και ακτινοβολία σε διεθνές επίπεδο.
Ποιος είναι ο επόμενος προσωπικός σας στόχος στο Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος;
Βλέπω τον ρόλο του ΕΛ.ΚΕ.Δ. ως συντονιστικό και υποστηρικτικό όλων των δραστηριοτήτων που αφορούν το διάστημα. Ο στόχος μου είναι το ΕΛ.ΚΕ.Δ. να μπορέσει να ανταποκριθεί σε αυτόν τον ρόλο του και να βοηθήσει αποτελεσματικά τους ελληνικούς φορείς, ώστε να διευρύνουν τις δραστηριότητές τους και να βελτιώσουν την αποδοτικότητά τους, παρέχοντας ένα ευνοϊκό περιβάλλον λειτουργίας και προωθώντας τη συνέργεια. Η στενότερη και ουσιαστικότερη συνεργασία επιστημονικής και επιχειρηματικής κοινότητας για το καλό της πατρίδας μας είναι ο δεύτερος και σημαντικότατος στόχος. Η επίτευξη αυτού του διπλού στόχου είναι προσωπική μου ευθύνη ως Προέδρου του ΕΛ.ΚΕ.Δ.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
