Παλιά τα έλεγαν «εγκλήματα τιμής». Μετά τα ονόμασαν «εγκλήματα ζήλιας». Αργότερα «εγκλήματα πάθους». Στην πραγματικότητα και ανεξάρτητα από την «ταμπέλα» που θα του βάλει ο καθένας για να δικαιολογήσει μια εντελώς παράλογη πράξη, πρόκειται για γυναικοκτονίες που γίνονται επειδή οι άνδρες θεωρούσαν (και δυστυχώς ακόμα θεωρούν) πως οι γυναίκες είναι κάτι σαν... ιδιοκτησία τους. Ένα τέτοιο έγκλημα, μια τέτοια γυναικοκτονία, έγινε δημοτικό τραγούδι.
«Ο Μενούσης, ο Μπερμπίλης κι ο Ρεσούλ Αγάς»
Βρισκόμαστε στην Ήπειρο τον καιρό της Τουρκοκρατίας. Τρεις φίλοι, δύο Έλληνες, ο Μενούσης κι ο Μπερμπίλης, και ένας Τούρκος, ο Ρεσούλ-Αγάς έχουν συναντηθεί σε μια ταβέρνα, στο κρασόπουλο, για να πιούν και να γλεντήσουν. Όταν το αλκοόλ που έχουν καταναλώσει οι τρεις φίλοι λύνει τις γλώσσες και μειώνει τις αντιστάσεις, η κουβέντα φτάνει σε ένα από τα αγαπημένα θέματα των ανδρών. Τις όμορφες γυναίκες. Χωρίς να γίνεται σαφές ποιος, κάποια στιγμή, ένας από τους φίλους απευθύνεται στον Μενούση και του λέει το πόσο όμορφη και καλή είναι η γυναίκα του!
Όπως γίνεται εύκολα κατανοητό από μόνη της αυτή η αναφορά - χωρίς να ειπωθεί κάτι άλλο - είναι αρκετή για να ανάψει φωτιές. Ο Μενούσης θολώνει, θεωρεί πως αυτά τα λόγια εμπεριέχουν υπονοούμενα για την ηθική της γυναίκας του. Εκνευρισμένος ρωτά να μάθει πού την είδε και πότε της μίλησε και βέβαια ποια ήταν η αντίδρασή της.
Οι απαντήσεις που λαμβάνει τον κάνουν να χάσει κάθε έλεγχο. Ο συκοφάντης που στη συγκεκριμένη περίπτωση έχει τον ρόλο του προβοκάτορα, του λέει πως την είδε στο πηγάδι να βγάζει νερό. Του τονίζει πως της μίλησε και εκείνη του απάντησε, πράγμα ασυγχώρητο για τα δεδομένα και τους κώδικες τιμής εκείνης της εποχής. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά ο «φίλος» του Μενούση διανθίζει την ιστορία του, τονίζοντας πως της έδωσε το μαντήλι του να το πλύνει, εκείνη δεν αρνήθηκε (ως όφειλε), το έπλυνε και στη συνέχεια επέστρεψε στο σπίτι της.
Ο θολωμένος σύζυγος που ήδη αισθάνεται προδομένος από τη συμπεριφορά της συζύγου του, προκειμένου να πειστεί ζητά από τον άνδρα αποδείξεις και του ζητά να του πει τι φορούσε η γυναίκα. Εκείνος του απαντά και ο Μενούσης, που αναγνώρισε στην περιγραφή του ομοτράπεζού του τα ρούχα της γυναίκας του, τυφλωμένος πλέον από οργή, φεύγει από το κρασόπουλο και επιστρέφει σπίτι του.
Εκεί μέσα στο μεθύσι του αποφασίζει πως πρέπει να «ξεπλύνει» την ντροπή που είχε πέσει πάνω του από τη συμπεριφορά της γυναίκας του. Δίχως να έχει πλήρη συναίσθηση του τι κάνει, τη σφάζει με το μαχαίρι του και αποκαμωμένος πέφτει για ύπνο. Το πρωί όταν ξύπνησε και έχοντας περάσει πλέον η επίδραση του αλκοόλ στον οργανισμό του, βλέπει τη γυναίκα του νεκρή μέσα σε μία λίμνη αίματος. Τότε μόνο συνειδητοποιεί τι έκανε, καταλαβαίνει το λάθος του και αρχίζει να θρηνεί και να μοιρολογά την όμορφη γυναίκα του.
Σας θυμίζει κάτι η ιστορία που διαβάσατε παραπάνω; Είναι η μια ιστορία την οποία πολλές φορές, ειδικά οι Ηπειρώτες, την έχουν τραγουδήσει. Είναι μια γυναικοκτονία που έχει φτάσει μέχρι τις ημέρες μας όχι μέσα από τα πρωτοσέλιδα και τα ρεπορτάζ των εφημερίδων αλλά μέσω του δημοτικού τραγουδιού. «Ο Μενούσης», άλλωστε, και η ματωμένη ιστορία του είναι από τα πιο γνωστά δημοτικά τραγούδια. Λίγοι, ωστόσο, ξέρουν πως η ιστορία που βρίσκεται στο επίκεντρο του τραγουδιού είναι πέρα για πέρα αληθινή. Είναι τόσο αληθινή και επηρέασε τόσο πολύ τους Ηπειρώτες εκείνης της εποχής που την έκαναν τραγούδι και κάπως έτσι αυτή η αιματοβαμμένη ιστορία έφτασε στις ημέρες μας.
Η θέση της γυναίκας στην πατριαρχική κοινωνία
Το πόσο σημαντικό είναι αυτό το τραγούδι, ωστόσο, δε φαίνεται από το γεγονός πως μας μεταφέρει μια αιματηρή υπόθεση (υπάρχουν πολλοί, άλλωστε, που θεωρούν πως η ιστορία είναι φανταστική) αλλά επειδή μας αποκαλύπτει τη θέση της γυναίκας εκείνη την εποχή. Η γυναίκα έπρεπε καθημερινά να εφαρμόζει ένα κώδικα τιμής που επέβαλε να είναι σεμνή, χαμηλοβλεπούσα, να μην κυκλοφορεί μόνη της και όταν αυτό δε γινόταν να αποφευχθεί να είναι σεμνή, να μη μιλάει σε κανέναν και αν είναι δυνατόν να μην επιτρέπει να γίνεται γνωστό ούτε καν το όνομά της.
Παράλληλα, ακόμα και αν κατηγορηθεί για κάτι δεν έχει το δικαίωμα της… υπεράσπισης του εαυτού της. Ο άνδρας είναι αυτός που δικάζει και καταδικάζει με συνοπτικές διαδικασίες. Και όπως αποδεικνύει το τραγούδι που μεταφέρει την ιστορία εκείνης της εποχής, όχι πάντα με τα σωστά κριτήρια.
Με βάση την παραπάνω εκδοχή η γυναίκα του Μενούση δολοφονήθηκε για κάτι που δεν έκανε, πέφτοντας θύμα μιας συκοφαντίας. Σύγχρονοι μελετητές, ωστόσο, σημειώνουν πως υπάρχει και μια δεύτερη εκδοχή. Να έπεσε, δηλαδή, η γυναίκα του Μενούση θύμα όχι της «απιστίας» ή της «ανηθικότητας» της αλλά θύμα ενός ιδιότυπου… νεωτερισμού. Όπως εξηγούν, δεν αποκλείεται η γυναίκα να αντιδρούσε στους αυστηρούς ηθικούς κανόνες και να αρνούνταν να ζει σε καθεστώς υποτέλειας. Μια απόφαση που εισήγαγε «καινά δαιμόνια» και όπως αποδείχθηκε της στέρησε τη ζωή.
Από την άλλη ο Μενούσης γίνεται θύτης αλλά ταυτόχρονα και θύμα αυτού του σκληρού κυρίως για τις γυναίκες κώδικά τιμής και καταστρέφει δυο ζωές. Κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει αν ο Μενούσης ζήλεψε που η γυναίκα του - υποτίθεται πως - μίλησε με έναν άλλο άνδρα ή ένιωσε πως ατιμάστηκε από τη συμπεριφορά της. Σε κάθε περίπτωση πάντως πρόκειται σαφώς για μια τραγική φιγούρα, που διατηρήθηκε στη συλλογική μνήμη ως ένας λαϊκός ήρωας στο μεταίχμιο του παλιού με τον νέο κόσμο.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
