Δύο σχεδόν εβδομάδες μετά τον φονικό σεισμό, η Τουρκία μετρά τις πληγές της, ενώ πλησιάζει η ώρα του απολογισμού και της απόδοσης ευθυνών για τη βιβλική καταστροφή που άφησε πίσω της δεκάδες χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες και ολόκληρες πόλεις κατεστραμμένες. Η απελπισία μετατράπηκε γρήγορα σε οργή που πλέον ξεχειλίζει στη γειτονική χώρα, καθώς οι πολίτες αναζητούν τα αίτια που οδήγησαν στην «τραγωδία του αιώνα», όπως αποκαλείται πλέον το φονικό χτύπημα του Εγκέλαδου. Κατόπιν εορτής, η κυβέρνηση Ερντογάν διατείνεται ότι θα διερευνήσει σε βάθος τα αίτια και θα αποδώσει ευθύνες.
Ήδη ο Τούρκος αντιπρόεδρος, Φουάτ Οκτάι, κατηγόρησε 134 εργολάβους, με αποτέλεσμα να ξεκινήσει ένα ανθρωποκυνηγητό σε ολόκληρη τη χώρα. Συλλήψεις πραγματοποιούνται σε αεροδρόμια, αλλά και... μεσοπέλαγα, ενώ ορισμένοι επιχείρησαν να διαφύγουν με μεγάλα χρηματικά ποσά. Μια κίνηση που ουσιαστικά επιχειρεί να μετακυλήσει ευθύνες και να στρέψει την όλη συζήτηση σε ένα καθαρά τεχνικό/τεχνοκρατικό πλαίσιο, αποσοβώντας έτσι, όσο είναι εφικτό, το πολιτικό κόστος για τον κυβερνητικό συνασπισμό και ιδιαίτερα για το κόμμα του Ερντογάν, λίγους μήνες πριν τις κρίσιμες εκλογές.
Κατασκευαστικές με πολιτική επιρροή και ανύπαρκτος κρατικός έλεγχος
Ομολογουμένως, η Τουρκία έχει «βαρύ» σεισμικό παρελθόν. Οι μνήμες από την καταστροφή του Αυγούστου του 1999 στην Κωνσταντινούπολη δεν έχουν σβήσει, καθώς 18.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Το 2001 θεσπίστηκε νέα νομοθεσία για την αντισεισμικότητα των κτιρίων και το πλαίσιο που θα πρέπει να διέπει τους ελέγχους και τα κριτήρια κατασκευής. Πλαίσιο που επικαιροποιήθηκε μάλιστα το 2018. Παρόλ’ αυτά, λιγότερο από μια πενταετία αργότερα συνέβη αυτό ακριβώς το οποίο… δεν έπρεπε να συμβεί! Σύμφωνα με το Τουρκικό Στατιστικό Ινστιτούτο περίπου το 51% των κατοίκων των 10 επαρχιών που επλήγησαν από το σεισμό διέμεναν σε κτίρια που είχαν χτιστεί μετά το 2001! Δημοσιεύματα στον διεθνή Τύπο κατακεραυνώνουν την πολιτική του τουρκικού κράτους, θεωρώντας την κύρια αιτία της ανθρωπιστικής και οικονομικής καταστροφής για εκατομμύρια κατοίκους στα νοτιοανατολικά της χώρας. Μάλιστα, ρεπορτάζ της γερμανικής Deutsche Welle εγείρει το ερώτημα αν ανώτεροι κρατικοί αξιωματούχοι εμπλέκονται σε παραλείψεις και αμέλεια στις διαδικασίες επιθεώρησης και έγκρισης των οικοδομικών αδειών.
«Θεωρούσαμε, καλή τη πίστει, ότι τα κτίρια που χτίστηκαν μετά το 2001 ήταν λιγότερο επικίνδυνα σε όλη τη χώρα. Αλλά τα στοιχεία που λάβαμε από την περιοχή άλλαξαν την άποψή μας», δήλωσε ο Haluk Sucuoglu, καθηγητής Μηχανικής στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο της Μέσης Ανατολής στην Άγκυρα και διευθυντής του Εργαστηρίου Δομικής και Σεισμικής Μηχανικής. Πρόσθεσε δε ότι υπάρχουν πολλά σχέδια, νόμοι και κανονισμοί, αλλά οι αρμόδιες Αρχές φαίνεται πως παραμένουν αδρανείς. «Είναι σαν να έχουμε ένα σπουδαίο δικαστικό σύστημα, αλλά καμία επιβολή του νόμου για να πιάσουμε τους εγκληματίες», εξήγησε ο καθηγητής. Ο Sucuoglu όμως λέει και κάτι ακόμη: Οι υπάλληλοι που είναι υπεύθυνοι για την εφαρμογή των κανονισμών έχουν παραδεχτεί σε πολλές περιπτώσεις ότι οι κατασκευαστικές, ιδίως στις μικρότερες πόλεις, έχουν πολιτική επιρροή και τη χρησιμοποιούν για να αποφύγουν την εποπτεία. Οι εταιρίες επικεντρώνονται περισσότερο στη μεγιστοποίηση των κερδών τους παρά στην ασφάλεια των κτιρίων, αναφέρει χαρακτηριστικά ο καθηγητής Μηχανικής.
Σύμφωνα με τους κανονισμούς που θεσπίστηκαν το 2001, τα κτίρια πρέπει να επιθεωρούνται από εξειδικευμένες ελεγκτικές εταιρείες. Αλλά μέχρι πρόσφατα, οι ελεγκτικές εταιρείες επιλέγονταν και πληρώνονταν από τους ίδιους τους εργολάβους. Αυτό, φυσικά, δημιουργεί σύγκρουση συμφερόντων. «Γνωρίζουμε ότι οι κατασκευαστικές εταιρίες άνοιξαν ακόμη και ελεγκτικές εταιρίες και επιθεωρούσαν τα δικά τους κατασκευαστικά πρότυπα», επισήμανε ακόμα ο Sucuoglu. Αλλά οι ελεγκτικές εταιρίες δεν είναι οι μόνες υπεύθυνες για την έγκριση των κατασκευών. Ο δήμος εκδίδει επίσης άδεια για το κτίριο. Εάν ο δήμος δεν το κάνει, τότε μπορεί να το κάνει η κεντρική διοίκηση στην Άγκυρα.
Από την πλευρά του, ο δικηγόρος Murat Kemal Gunduz επισημαίνει ότι το υπουργείο Περιβάλλοντος μπορεί να εκδώσει άδειες για μεγάλα έργα και τη μαζική κατοικία, τονίζει όμως ότι, σύμφωνα με το νόμο, η κύρια ευθύνη του υπουργείου είναι να παρακολουθεί το σύνολο των αδειών που εκδίδονται.
«Κατασκευαστική αμνηστία» και… ψηφοθηρία
Παρά το ότι ο Ερντογάν, συνομιλώντας με πληγέντα, σε μια «fast track» επίσκεψη στις σεισμόπληκτες περιοχές, επιχείρησε να ρίξει τις ευθύνες στο… «πεπρωμένο», πολλοί ντόπιοι διερωτήθηκαν οργισμένα στα social media γιατί το «πεπρωμένο» δεν επισκέπτεται ποτέ την ιδιαίτερα σεισμογενή Ιαπωνία. Πιθανότατα ο όρος «κατασκευαστική αμνηστία» να δίνει την απάντηση. Ένας όρος που, καθόλου τυχαία, ακούγεται συχνά σε κάθε προεκλογική περίοδο στην Τουρκία και αφορά στις ρυθμίσεις που νομιμοποιούν παράνομες κατασκευές. Όπως έχει ήδη γράψει το Reader.gr, χορηγείται ουσιαστικά νομική αμνηστία, με αντάλλαγμα ένα τέλος, σε κτίρια που δεν έχουν άδειες ή δεν συμμορφώνονται με τους οικοδομικούς κανονισμούς. Πολλοί καταγγέλλουν ότι οι κυβερνήσεις και τα κόμματα εξουσίας χορηγούν «κατασκευαστική αμνηστία» στους εργολάβους για να κερδίσουν ψήφους, συντηρώντας έτσι ένα σύστημα πελατειακών σχέσεων.
«Οικοδομική αμνηστία σημαίνει μη ασφαλείς κατασκευές», λέει κατηγορηματικά ο Eyup Muhcu, πρόεδρος του Επιμελητηρίου Αρχιτεκτόνων της Τουρκίας. Η φωτογραφία με το κτίριο του Επιμελητηρίου να στέκεται μόνο του όρθιο στο Καχραμανμαράς έκανε τον γύρο του κόσμου και ουσιαστικά αποτυπώνει την πραγματική κατάσταση. Σύμφωνα με τους τελευταίους κανονισμούς, η εφαρμογή των οποίων ξεκίνησε στις 8 Ιουνίου 2018 και υπογράφηκαν από τον Ερντογάν, τα κτίρια που παραβιάζουν τους νόμους περί χωροθέτησης θα νομιμοποιούνται «σύμφωνα με δήλωση του ιδιοκτήτη του σπιτιού», επιτρέποντας στο κράτος να αποσυρθεί από κάθε ευθύνη.
Ο Eyup Muhcu δηλώνει κάθετα αντίθετος. Πιστεύει ότι είναι καθήκον του κράτους να μεριμνά για την ασφάλεια της ζωής και της περιουσίας των πολιτών. Λέει ότι ο κανονισμός θα πρέπει να θεωρηθεί άκυρος, διότι ενεργεί ενάντια στις βασικές ευθύνες του τουρκικού κράτους. «Ο λόγος που υπάρχει παράνομη δόμηση σε αυτή τη χώρα είναι εξαιτίας αυτών που εκδίδουν αυτές τις αμνηστίες, δηλαδή της κυβέρνησης», λέει ο Muhcu και συνεχίζει: «Κάποιοι άνθρωποι κερδίζουν χρήματα από αυτές τις παράνομες κατασκευές, κάποιοι πόροι μεταφέρονται κάπου. Στην πραγματικότητα, αυτοί οι άνθρωποι σκοτώθηκαν υπό την εποπτεία του ίδιου του κράτους».
Συνολικά πάνω από 7 εκατομμύρια πιστοποιητικά εγγραφής κτιρίων εκδόθηκαν μέχρι το 2022 στην Τουρκία, εκ των οποίων σχεδόν 6 εκατομμύρια αφορούσαν κατοικίες, σύμφωνα με τον υπουργό Περιβάλλοντος, Murat Kurum. Στις 10 σεισμόπληκτες επαρχίες 294.165 κτίρια είχαν λάβει πιστοποιητικά νομιμοποίησης. Η συγκεκριμένη πρακτική δημιούργησε όμως μια αντίληψη στην κοινωνία ότι «οι κτιριακές παραβάσεις είναι ανεκτές». Μάλιστα, ο συνασπισμός του Ερντογάν είχε ζητήσει από το Τουρκικό Κοινοβούλιο να συζητήσει έναν νέο νόμο για την «κατασκευαστική αμνηστία», όμως ο σεισμός έβαλε τέλος στο ενδεχόμενο αυτό.
Ο καθηγητής Μηχανικής Haluk Sucuoglu δίνει όμως και μια σημαντική πληροφορία για το πως οι κυβερνήσεις του Ερντογάν λειτουργεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες: Επιλέγουν να επενδύσουν περισσότερο σε δρόμους και γέφυρες, έργα «φανταχτερά» και ορατά από όλους, επειδή λειτουργούν ουσιαστικά ως «κράχτες» για ψήφους προς τον κυβερνητικό συνασπισμό. «Η μείωση του κινδύνου σεισμών δεν δίνει καμία πρόσθετη αξία», δηλώνει ο Sucuoglu. «Οι πόροι που βάζετε σε αυτό απλώς δημιουργούν ένα εργατικό δυναμικό για λίγο. Αλλά δεν είναι όπως το άνοιγμα μιας βιομηχανικής μονάδας ή μιας εγκατάστασης μεταφορών». «Όταν συμβαίνει ένας σεισμός όμως, χάνεις πολλά», σημειώνει και καταλήγει: «Αυτές οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται σωστά, υπό το πρίσμα της πληροφόρησης και της επιστήμης».
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
