Όταν η «Κόλαση του Δάντη» συναντά την εικονογράφηση - Το εγχείρημα με το εντυπωσιακό αποτέλεσμα

Εκατό –περίπου– χρόνια μετά τη συγγραφή ενός εκ των σημαντικότερων έργων της παγκόσμιας λογοτεχνίας και, ομολογουμένως, του πιο σημαντικού του Δάντη Αλιγκέρι (1303 - 1321), ένας «συντοπίτης» του, εάν μπορούμε να το θέσουμε έτσι, από τη Φλωρεντία της Ιταλίας, ο αναγεννησιακός ζωγράφος Σάντρο Μποτιτσέλι εικονογράφησε σε 92 σελίδες τη «Θεία Κωμωδία».

Το εικονογραφημένο χειρόγραφο του Μποτιτσέλι, στο οποίο συμπεριλαμβανόταν μεταξύ άλλων και η «Κόλαση του Δάντη», μπορεί να εξαφανίστηκε, ωστόσο το μεγαλύτερο μέρος του ανακτήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα.

Η καλλιτεχνική ιδιοφυΐα του Ιταλού ζωγράφου τού επέτρεψε να κάνει κάτι που δεν είχε γίνει στις –μέχρι τότε– εικονογραφήσεις· συνδυάζοντας την παράδοση της εικονογράφησης του 15ου αιώνα στον Δάντη Αλιγκέρι, όπου απεικονιζόταν ένα μόνο περιστατικό, με τη συνεχή αφήγηση και τα επαναλαμβανόμενα περιστατικά χωρίς πλαίσιο και στο περιθώριο κάτω από το κείμενο, κατάφερε να εμφανίσει πολλές φορές τους πρωταγωνιστές της «Κόλασης», τον Δάντη, τον εμπνευστή του και ποιητή Βιργίλιο και τη Βεατρίκη, σε μία εικόνα.

Ο Μποτιτσέλι μπορεί να μην ολοκλήρωσε το έργο του, μπορεί πολλές από τις εικόνες να «υστερούν» σχεδιασμού και μπορεί ο φωτισμός να έχει ολοκληρωθεί σε τέσσερις από αυτές, αλλά η πολιτιστική κληρονομιά της εικονογράφησης της «Θείας Κωμωδίας» χαρακτηρίζεται από κριτικούς της τέχνης ισάξια της «Άνοιξης».

«Είναι ένα τολμηρό εγχείρημα. Έπρεπε να σκεφτούμε μία εκλαϊκευμένη προσέγγιση. Ήμασταν σύμφωνοι μεταξύ μας να προσπαθήσουμε να δώσουμε μία υβριδική μορφή στο βιβλίο, ούτε εικονογραφημένο βιβλίο ούτε κόμιξ» γράφουν, μεταξύ άλλων, οι Γάλλοι συγγραφείς, σκηνοθέτες ταινιών, ζωγράφοι και εικονογράφοι Πολ και Γκαετάν Μπριζί στην «προειδοποίηση-εισαγωγή» τους για την εικονογραφημένη εκδοχή της «Κόλασης του Δάντη» των εκδόσεων «ΟΞΥ».

«Κόλαση του Δάντη»: Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή

Το εικονογραφημένο βιβλίο των Πολ και Γκαετάν Μπριζί των εκδόσεων «ΟΞΥ», «Η Κόλαση του Δάντη» κοινώς, είναι το πρώτο μέρος της Θείας Κωμωδίας, ενός ποιήματος εκατό ωδών στα ιταλικά το οποίο συνέθεσε ο Δάντης Αλιγκέρι μεταξύ 1303 και 1321. Ακολουθούν το Καθαρτήριο και ο Παράδεισος, ή όπως είναι γνωστά «Inferno, Purgatorio, Paradiso».

Η «Κόλαση», η οποία περιγράφεται να έχει κωνοειδή μορφή, με το πλατύ στόμιό της να βρίσκεται στο βόρειο ημισφαίριο, κάτω από την Ιερουσαλήμ και την άλλη αιχμηρή άκρη της στο κέντρο της Γης έχει εννέα κύκλους που στενεύουν, όσο συνεχίζεται η κάθοδος του Δάντη με τον Βιργίλιο στον Άδη, για να βρουν τη Βεατρίκη στο Καθαρτήριο, και να καταλήξουν στον Παράδεισο.

Ο κάθε κύκλος αντιστοιχεί σε συγκεκριμένες αμαρτίες, καθώς και στις τιμωρίες που συνεπάγονται. Παρότι οι αμαρτίες κατατάσσονται με βάση την αριστοτελική άποψη περί ηθικής και αρετής, δηλαδή σε πράξεις ακράτειας και σε πράξεις κακίας ή βίας, αρκετοί αναλυτές του Δάντη κάνουν λόγο πως η «Κόλαση» έχει αρκετά πολιτικά χαρακτηριστικά, καυτηριάζοντας εγκληματίες και πολιτικούς του αντιπάλους.

Η εικονογραφημένη κάθοδος του Δάντη στην «Κόλαση»

Οι συγγραφείς του εικονογραφημένου βιβλίου των εκδόσεων «ΟΞΥ», Πολ και Γκαετάν Μπριζί, περιγράφουν πως «αν και το αφήγημα είναι περίπλοκο, η κεντρική ιδέα είναι απλή. Οι πρωταγωνιστές, που είναι ο Δάντης και ο Βιργίλιος, διασχίζουν την Κόλαση και το Καθαρτήριο ψάχνοντας τη Βεατρίκη, την κυρία που επισκέπτεται ο Δάντης, στον Παράδεισο».

Το ταξίδι του Δάντη, τόσο στην εικονογράφηση όσο και στην «Κόλαση», ξεκινάει από ένα σκοτεινό δάσος. Περιγράφει προηγουμένως πως είχε χάσει τη «γλυκιά του Βεατρίκη, αυτήν που ομόρφαινε τις μέρες του», όταν ξαφνικά ακούει τη φωνή της που τού ζητάει να τη βρει και να ακολουθήσει τον ποιητή.

Σε μία στιγμή ονείρου και επίθεσης, παράλληλα, από άγρια θηρία, ο Δάντης ξυπνάει και βλέπει μπροστά τον δάσκαλο και καθοδηγητή του στην «Κόλαση», τον Βιργίλιο. Το ταξίδι των δύο ξεκινάει από την όχθη του Αχέροντα, όπου τους παραλαμβάνει ο Χάροντας, ο βαρκάρης.

Αφού διασχίζουν τον ποταμό Αχέροντα με τον Χάροντα, ο Βιργίλιος οδηγεί τον Δάντη διαδοχικά μέσα από τους εννέα κύκλους αμαρτιών. «Είναι το τίμημα που θα πρέπει να πληρώσεις για να έχεις μία πιθανότητα να ξαναβρείς τη Βεατρίκη» του λέει ο δάσκαλος και εμπνευστής του, με τον Ιταλό ποιητή να κουνάει συγκαταβατικά το κεφάλι του.

Η κάθοδος ξεκινάει από τον πρώτο κύκλο, με τους ανθρώπους που δεν μπορούν να φτάσουν στον «Παράδεισο» μέχρι που μπαίνουν στον δεύτερο, όπου οι φιλήδονοι είναι καταδικασμένοι να στροβιλίζονται σε μία διαρκή ανεμοθύελλα. Μεταξύ αυτών, δεσπόζει και ο αρχαίος βασιλιάς της Κρήτης, ο Μίνωας.

Δάντης και Βιργίλιος μπαίνουν στον τρίτο κύκλο που ο Κέρβερος καταβροχθίζει τις ψυχές των λαίμαργων συναντώντας στη συνέχεια τους άπληστους φιλάργυρους, οι οποίοι είναι καταδικασμένοι να κυλούν μεγάλα βάρη με το σώμα τους. Το πέρασμα μέσω του δαίμονα Φλεγύα μπροστά στις κλειδωμένες πόρτες του κάστρου της Κόλασης, ανοίγει έναν κύκλο κακουχιών για τους δύο ποιητές.

Δάντης και Βιργίλιος φτάνουν στα τείχη της Δίτης, «της πονεμένες πόλης» ή αλλιώς στην πόλη των βίαιων. Οι βίαιοι χωρίζονται σε τρεις ομάδες, με την πρώτη, όπως αποτυπώνεται στην εικονογράφηση, να τιμωρείται ευρισκόμενη εντός ενός βάλτου αίματος που βράζει. Οι ιστορικές και μυθικές αναφορές δεν λείπουν ούτε σε αυτό το σημείο του βιβλίου, με τον Επίκουρο, τον Μινώταυρο και τους Κενταύρους να «συνοδεύουν» τους δύο ποιητές στο «ταξίδι» τους για το Καθαρτήριο.

Κατηφορίζοντας το βάραθρο του όγδοου κύκλου, Δάντης και Βιργίλιος συναντούν τους «σιμωνιακούς», οι οποίοι είναι κρεμασμένοι ανάποδα μέσα σε λάκκους. Οι δύο τελευταίοι κύκλοι αφορούν στις ενσυνείδητες αμαρτίες παραπλάνησης, μάγοι, ψευδοπροφήτες, υποκριτές και κλέφτες δημιουργούν ένα «μωσαϊκό» ανθρώπων, που τιμωρούνται με κάθε δυνατό τρόπο.

Καταλήγει με τη «βοήθεια» του Εωσφόρου στο Καθαρτήριο, όπου ο Δάντης συναντάει την αγαπημένη του Βεατρίκη ξεκινώντας ένα νέο ταξίδι. «Στη γλυκύτατη αγκαλιά της Βεατρίκης, η ψυχή μου, η δύσμοιρη ψυχή μου που τόσο ταλαιπωρήθηκε κατά τη διάρκεια του επώδυνου ταξιδιού, ένιωσε επιτέλους μία μακαριότητα που πια δεν τη θεωρούσα» λέει ο ποιητής, κλείνοντας τον πρώτο «κύκλο» της Θείας Κωμωδίας.