Eίμαστε στα τέλη του 2002, όταν οι εκδόσεις ΟΞΥ εκδίδουν το βιβλίο “Η Ζωή του Ιησού” του Gerhard Haderer, ενός Αυστριακού που θεωρείται ένας από τους γνωστότερους σκιτσογράφους στην Ευρώπη. Στη “Ζωή του Ιησού”, ο Haderer ουσιαστικά παρουσιάζει μία δική του χιουμοριστική εκδοχή ενός πιο cool Ιησού με μία ιδιαίτερη σχέση με το λιβάνι.
Το συγκεκριμένο βιβλίο μπήκε στα ράφια των μεγαλύτερων βιβλιοπωλείων της Αθήνας και όλα κυλούσαν κανονικά μέχρι που, στις 18 Ιανουαρίου, η πανίσχυρη τότε εφημερίδα Espresso κάνει ένα εμφατικό πρωτοσέλιδο με τίτλο «Ο Χριστός πάει με γυναίκες, καπνίζει χασίς και κάνει σέρφινγκ». Στον υπέρτιτλο μιλάει για υπέρτατη πρόκληση.
Από εκείνη τη στιγμή και μετά ξεκινάει μία απίστευτη ιστορία ταλαιπωρίας και δικαστικών περιπετειών για τον Haderer, τον εκδότη αλλά και τους ιδιοκτήτες των κεντρικών βιβλιοπωλείων της εποχής. Σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα μετά, μιλήσαμε με τον εκδότη του ΟΞΥ, Νίκο Χατζόπουλο για την ιστορία που έμελλε να είναι η τελευταία περίπτωση απαγόρευσης βιβλίου στην Ελλάδα (η υπόθεση του ιστορικού Ρίχτερ είναι αρκετά πιο σύνθετη, καθώς του ασκήθηκε μεν ποινική δίωξη αλλά ποτέ δεν καταδικάστηκε).
Η παρέμβαση της Espresso και η κατάσχεση
«Το βιβλίο αφορούσε ουσιαστικά τη ζωή του Ιησού, όπως τη γνωρίζουμε από τα θρησκευτικά βιβλία: Κηρύττει την αγάπη, ταΐζει το πλήθος που τον ακολουθεί κτλ. Απλά σε όλο το βιβλίο υπάρχει ένα υπονοούμενο ότι από το λιβάνι ο Χριστός αποκτά διάφορες ιδιότητες», μου λέει σήμερα ο εκδότης Νίκος Χατζόπουλος.
Την ίδια ώρα εγώ ξεφυλλίζω το στιλιζαρισμένο αντίτυπο του βιβλίου που μου δίνει. Αναφωνώ ότι δεν μου φαίνεται καν ιδιαίτερα βλάσφημο. «Όχι, δεν είναι αλλά και να ήταν μιλάμε απλά για ένα βιβλίο...χωρίς καθύβριση ούτε καν ειρωνεία», μου απαντάει.
Κι αν σε αυτό δεν διαφωνούν οι τότε αρχισυντάκτες της εφημερίδας Espresso, το ζήτημα γίνεται πολύ πιο πολύπλοκο από τη στιγμή που στο παιχνίδι μπήκε και η Ελληνική Δικαιοσύνη η οποία επέδειξε ταχύτατα αντανακλαστικά. Συγκεκριμένα, η εισαγγελέας Πρωτοδικών Αθηνών, Μαρία Μαλλούχου, διέταξε την Ασφάλεια να προχωρήσει σε άμεση κατάσχεση του βιβλίου από τα κεντρικά βιβλιοπωλεία της Αθήνας.
Υπάρχει βέβαια μία προϊστορία σε όλο αυτό. «Από τη δεκαετία του 1980, ίσως και παλαιότερα, υπήρχαν διάφορες παραθρησκευτικές οργανώσεις οι οποίες γύριζαν σε βιβλιοπωλεία κυρίως του κέντρου. Ουσιαστικά σημείωναν και κατέγραφαν βιβλία και εκδότες σε μία μαύρη λίστα. Προφανώς σε αυτή είχαμε μπει και εμείς». Οι παραθρησκευτικές οργανώσεις αυτές είχαν προφανώς κοινά δίκτυα και με κύκλους της δικαστικής εξουσίας.
Υπενθυμίζεται ότι μόλις λίγους μήνες πριν, στο στόχαστρο παραθρησκευτικών οργανώσεων (αλλά και της επίσημης Εκκλησίας) είχε μπει ο Μίμης Ανδρουλάκης για το μυθιστόρημα «Η γυναίκα της όγδοης ημέρας», το οποίο ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων και απασχόλησε την κοινή γνώμη για πολλούς μήνες.
Οι άνθρωποι της Εισαγγελίας πήγαν στα βιβλιοπωλεία, βρήκαν τα βιβλία και τα κατέσχεσαν στις 22 Φεβρουαρίου του 2003. Συγκεκριμένα τα πήραν από τα 4 κεντρικά βιβλιοπωλεία της εποχής: Ιανός, Ελευθερουδάκης, Πρωτοπορία και Πολιτεία. Ρωτάω τον Νίκο Χατζόπουλο αν περίμενε να γίνει κάτι τέτοιο.
«Κοίτα, πάντα τα περιμένεις όλα. Ακόμα και σήμερα. Πάντα υπάρχει ένας άνθρωπος ή μία ομάδα ανθρώπων που έχουν τη δική τους σκέψη και δεν θέλουν να πάρουν δημοσιότητα τέτοιου τύπου καλλιτεχνικές εκφράσεις. Δεν το είχαμε σκεφτεί πάντως και δεν πρέπει να το σκεφτόμαστε. Αν λειτουργήσεις με τον φόβο, δεν κάνεις τίποτα ως εκδότης».
Οι εκδόσεις ΟΞΥ είχαν και προηγούμενες περιπτώσεις βιβλίων που ενόχλησαν. «Εκείνη την εποχή η drug culture μας ενδιέφερε πάρα πολύ και το πώς ενσωματώνεται σε ένα νεανικό κοινωνικό σύνολο και πού μπορεί να οδηγήσει. Είχαμε βγάλει και το βιβλίο στο οποίο βασίστηκε το Trainspotting, λίγο πριν γίνει όλο αυτό. Και εκεί είχαμε αντιδράσεις».
Η κατάσχεση έγινε στη βάση του περίφημου άρθρου 199 του Ποινικού Κώδικα (Π.Δ. 283/1985) στην οποία ορίζεται ότι «όποιος δημόσια και κακόβουλα καθυβρίζει με οποιονδήποτε τρόπο την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία του Χριστού ή άλλη θρησκεία ανεκτή στην Ελλάδα τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δύο ετών».
H πρώτη καταδίκη του Haderer
Στο ποινικό μέρος της υπόθεσης, κατηγορούμενοι ήταν ο συγγραφέας Gerhard Haderer, ο Νίκος Λιβέριος, υπεύθυνος του βιβλιοπωλείου Πολιτεία, οι υπεύθυνοι των υπόλοιπων τριών βιβλιοπωλείων και μαζί ο Νίκος Χατζόπουλος ως εκδότης. Είχαν να αντιμετωπίσουν τις κατηγορίες περί καθύβρισης θρησκευμάτων δια του Τύπου.
«Oφείλω να τονίσω ότι, προς τιμήν τους, τα τρία από τα βιβλιοπωλεία (IΑΝΟΣ, Πολιτεία, Πρωτοπορία) ήρθαν και μας υποστήριξαν, όπως και μεγάλη μεγάλη μερίδα του Tύπου. Συρθήκαμε, λοιπόν, σε μία δίκη στην οποία καταδικάστηκε ο συγγραφέας και εμείς οι υπόλοιποι αθωωθήκαμε». Τον ρωτάω ποιο ήταν το κλίμα στην αίθουσα.
«Είχα παραστεί στη δίκη, ο Haderer καταδικάστηκε ερήμην. Πάντα σε αυτές τις δίκες υπάρχουν κάποιοι φορετοί για να δημιουργήσουν κλίμα “ντροπή σας”, “αντίχριστοι” κτλ. To θέμα είναι να κρατήσεις την ψυχραιμία σου και να μην μπεις σε μία τέτοια συνδιαλλαγή. Ήταν πάντως το όλο κλίμα εις βάρος μας».
O Haderer καταδικάστηκε σε 6 μήνες φυλάκιση τα οποία μετατράπηκαν σε χρηματική ποινή 4,40 ευρώ για κάθε ημέρα φυλάκισης. Ταυτόχρονα, η κατάσχεση επικυρώθηκε. Η λογική ήταν ότι το περιεχόμενο του βιβλίο «με τρόπο χονδροειδή και χυδαίο αποτελεί περιφρονητική και υβριστική εκδήλωση προς το πρόσωπο και την όλη ζωή του Ιησού Χριστού».
Όπως είναι λογική, η απόφαση ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη φτάνοντας μέχρι τα μεγαλύτερα ειδησεογραφικά μέσα. Σκιτσογράφοι, άνθρωποι του βιβλίου και διανοούμενοι στάθηκαν απέναντι στην καταδικαστική απόφαση με τον ίδιο τον Haderer να δηλώνει εμφατικά τα εξής:
«Φυσικά όλο αυτό ήταν ανοησία, εφόσον εγώ έχω φτιάξει ένα βιβλίο στο οποίο ο Ιησούς παρουσιάζεται με απολύτως θετικό τρόπο. Απέναντι στον Ιησού, αυτή τη μορφή που υπήρξε ή δεν υπήρξε ιστορικά, διατηρούσα πάντοτε μια θετική εντύπωση. Έκανε θετικά πράγματα, υπήρξε ένας κοινωνικός επαναστάτης και εξηγούσε στους ανθρώπους πώς μπορεί κανείς να αλλάξει το κράτος»
Ο Νίκος Χατζόπουλος θυμάται «το βιβλίο αυτό το είχαμε βγάλει σε 1500 αντίτυπα και περιμένα ότι θα πούλαγε γύρω στα 800-900 θα ήμασταν ευχαριστημένοι. Προφανώς αφού έγιναν όλα αυτά το βιβλίο εξαντλήθηκε σε κλάσματα δευτερολέπτου».
Η αθώωση στο Εφετείο
Στις 13 Απριλίου του 2005, το Τριμελές Εφετείο Πλημμελειοδικών Αθηνών εκδίκασε την έφεση που έγινε στην καταδικαστική απόφαση. Σε αυτή τη δίκη ένας από τους βασικούς μάρτυρες υπεράσπισης ήταν ένας ιερωμένος, ο πρωτοπρεσβύτερος Νικόλαος ο οποίος μίλησε με θεολογικά επιχειρήματα υπέρ της ελευθερίας του λόγου.
«Δεν θα με έβρισκε σύμφωνο το βιβλίο αλλά επειδή ο Χριστιανισμός προάσπισε την ελευθερία δεν μπορεί νομικώς να καταδιωχθεί [...] η πίστη του Χριστιανού δεν προσβάλλεται με τίποτα, από κανέναν ούτε και από το συγκεκριμένο βιβλίο. Δεν θίγεται ο χριστιανισμός, αλίμονο αν μεταβληθούν σε διώκτες οι Χριστιανοί».
Το Εφετείο τελικά αθώωσε και τον συγγραφέα. Διαβάζοντας μεγάλα αποσπάσματα της απόφασης 4532/2005 φαίνεται ότι το βασικό σκεπτικό του δικαστηρίου είναι ότι δεν υπάρχει δόλος και κακοβουλία και πως «πρόκειται για χιουμοριστικό βιβλίο» και άρα το περιεχόμενό του «δεν μπορεί να αποτελέσει περιφρονητική και υβριστική εκδήλωση προς το πρόσωπο και την όλη ζωή του Χριστού».
Πώς νιώθεις ότι κατάσχονται τα βιβλία σου
Ρωτάω τον Νίκο Χατζόπουλο πώς ένιωσε όταν έμαθε ότι τα βιβλία που είχε εκδώσει είχαν κατασχεθεί. Τρομακτικό ακόμα και για εμένα, 23 χρόνια μετά. «Στους νέους ανθρώπους υπάρχει οργή απέναντι σε ένα σύστημα. Αυτή η οργή υπήρχε και τότε σε εμάς, υπάρχει και τώρα. Όταν νιώθεις ότι κάποιοι άνθρωποι ενοχλούνται, μόνο φόβο δεν αισθάνεσαι. Μπορεί να νιώθεις μέχρι και ευχαρίστηση».
Μου τονίζει χαρακτηριστικά ότι το ίδιο το όνομα που επέλεξε για τον εκδοτικό του οίκο δηλώνει αυτή την πεποίθησή του. «Όσοι δουλεύουμε εδώ δεν είμαστε άθεοι, όχι ότι θα ήταν κακό να είμαστε. Μας ενοχλεί όμως οτιδήποτε είναι καταπιεστικό και λειτουργεί πάνω στα κεφάλια άλλων ανθρώπων».
Τελικά, ο ίδιος το βλέπει σαν τραυματική εμπειρία, δεν το βλέπει όμως και ως κάτι αρνητικό. «Όλο αυτό που έγινε ανακίνησε έναν διάλογο και για τη θρησκεία αλλά και για την ελευθερία του λόγου και τη λογοκρισία. Αυτός είναι και ο ρόλος του εκδότη. Δεν είναι να κάνει πράγματα που σε έξι μήνες θα έχουν σβήσει. Το ότι ενδιαφέρει δημοσιογράφικα 20 χρόνια μετά, σημαίνει ότι είχε νόημα να βγει τότε».
Μετά την αθώωση, το ΟΞΥ προσπάθησε να ξαναπάρει τα δικαιώματα του βιβλίου και να το επανεκδώσει. Κάτι τέτοιο όμως ήταν αδύνατο να συμβεί κυρίως γιατί ο Ηaderer ήταν κατηγορηματικά αρνητικός. Και ποιος μπορεί να τον αδικήσει;
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
