«Ποτέ μην αναγνωρίσεις τα σύνορα του ανθρώπου! Να σπας τα σύνορα! Ν’ αρνιέσαι ό,τι θωρούν τα μάτια σου. Να πεθαίνεις και να λες: Θάνατος δεν υπάρχει». Μια ημέρα σαν σήμερα, ο Νίκος Καζαντζάκης άφησε την τελευταία του πνοή σε κλινική του Φράιμπουργκ.
Χτυπημένος από τη λευχαιμία έδινε τη μάχη για να παραμείνει στη ζωή πολλά χρόνια αλλά δεν κατάφερε να βγει νικητής. Ίσως, πάλι, μέσα από το έργο του ο Καζαντζάκης να κατάφερε να νικήσει τον θάνατο. Να νικήσει τη φθορά, που τόσο φοβόταν, όπως γράφει στον «Ανήφορο». Οι Κρήτες θρήνησαν σα να έχασαν δικό τους άνθρωπο.
Λίγες είναι οι περιπτώσεις που ολόκληρη η Κρήτη, χωρίς διαχωρισμούς, βυθίστηκε στο πένθος. Στο θάνατο του Βενιζέλου, του Καζαντζάκη, του Ξυλούρη... Οι μαυροφορεμένοι Κρητικοί δεν άφησαν κανένα περιθώριο αντίδρασης στα αισχρά «παιχνιδάκια» του τότε Αρχιεπισκόπου Αθηνών που θεώρησε ότι βρήκε την ευκαιρία να τιμωρήσει τον συγγραφέα του «Τελευταίου Πειρασμού».
Ο Καζαντζάκης τιμήθηκε και θάφτηκε όπως ήθελε και όπως του άξιζε.
«Δε φοβούμαι τίποτα. Δεν ελπίζω τίποτα. Είμαι λέφτερος»
Η σκληρή στάση της εκκλησίας στηριζόταν σε απόψεις σαν αυτή του τότε Μητροπολίτη Φλώρινας, Πρεσπών και Εορδαίας, Αυγουστίνο (κατά κόσμον Ανδρέα Καντιώτη), τον αποκαλούμενο και «Χομεϊνί της Μακεδονίας». Για την ιστορία του Καντιώτη πολλά έχουν ειπωθεί. Οι οπαδοί του σχεδόν τον είχαν αγιοποιήσει. Η αλήθεια, ωστόσο, είναι πως η δράση του σε κρίσιμες περιόδους για την Ελλάδα ήταν ακραία και πάντα προσανατολισμένη προς μια συγκεκριμένη πολιτική κατεύθυνση.
Την περίοδο του εμφυλίου, για παράδειγμα, αναλάμβανε την «εξομολόγηση» των αιχμαλώτων του ανταρτών του ΔΣΕ, δίνοντας μετά τις πληροφορίες που μάθαινε στα στρατοδικεία. Επί δικτατορίας, με τεθωρακισμένα που του έστελνε η χούντα γκρέμιζε χριστιανικές εκκλησίες σλαβικού ρυθμού στην ευρύτερη περιοχή της Φλώρινας!
Πάλεψε για την αποφυλάκιση των χουντικών λέγοντας πως «ηγωνίσθησαν υπέρ της ακεραιότητος της ελληνικής πατρίδος κατά του αθέου μαρξιστικού καθεστώτος». Ο ίδιος ήταν που πολέμησε με κάθε μέσο τον Θόδωρο Αγγελόπουλο θεωρώντας βλάσφημη ταινία «Το Μετέωρο Βήμα του Πελαργού».
Αυτός, λοιπόν, ο ιεράρχης την ημέρα της κηδείας του Νίκου Καζαντζάκη έγραψε: «Σήμερα ήταν μια σκοτεινή μέρα του Ελληνικού Έθνους. Ο γλυκύτατος Χριστός ξανασταυρώθηκε από τους αισχρούς αντιπροσώπους της λογοτεχνίας και του κράτους. Ρεζίλια των σκυλιών γίναμε. Η συντέλεια των αιώνων έφτασε! Η πέννα του βρωμερού αντίχριστου ξέσχισε το στήθος του Κυρίου. Βόθρος ρέει από τους ακάθαρτους ποταμούς στις σελίδες του ανήθικου. Σήμερα η Ελλάς κηδεύει με δημόσιον δαπάνη ποιον, τον υβριστή της εκκλησίας μας και ο Υπουργός Παιδείας και ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κρατώντας με ασέβεια τα διεστραμμένα βιβλία του βλάσφημου αντί του Ευαγγελίου, παίνεψαν τον αισχρό νεκρό.
Φρίκη, φρίκη, ούτε ο υπόνομος των Αθηνών δεν θα ανέδιδε τέτοια δυσωδία. Έφτασε η Δευτέρα παρουσία! Θλίψη, θλίψη και το θλιβερότερο ο Μητροπολίτης Ευγένιος, παρόλο που ειδοποιήθηκε αυστηρά από την Ιεραρχία άφησε το βλάστημο να μπει μέσα σε Χριστιανική εκκλησία και παραστεί στην κηδεία του! Εύγε Άγιε της Κρήτης Μητροπολίτη Ευγένιε! Η εκκλησία της Κρήτης έδωσε εξετάσεις σήμερα και μηδενίστηκε στη συνείδηση της Ορθοδοξίας!
Ντροπή σας, ντροπή σας χυδαιολόγοι της πίστης μας. Να πάτε στις Χάβρες, να πάτε στα τζαμιά αλλά να μην πατήσετε τα πόδια σας σε ιερό ναό της εκκλησίας μας πρυτάνεις των Πανεπιστημίων, λογοτέχνες και πολιτικοί. Αν ζούσαν σήμερα οι τρεις Ιεράρχες, θα σας είχαν αφορέσει όλους σας»!
Βέβαια όλα αυτά που έλεγε ο Καντιώτης και οι όμοιοί του τα έλεγαν... μακριά από την Κρήτη. Οι Κρήτες αγαπούσαν (και εξακολουθούν να αγαπούν) τον Καζαντζάκη σαν να ήταν άνθρωπος της οικογένειάς τους και τον θρήνησαν σαν τέτοιο. Είχαν διαμηνύσει πως δε θα ανεχθούν να βεβηλωθεί η μνήμη του. Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, είναι γνωστό πως αρκετοί ήταν αυτοί που παραβρέθηκαν στην κηδεία οπλισμένοι και έτοιμοι να επέμβουν αν χρειαστεί. Ευτυχώς, όμως, δε χρειάστηκε.
«Το χώμα της Κρήτης έφτιασε το αίμα μου. Αυτό θέλω να το πιει»
Όταν ο νεκρός επέστρεψε στην Ελλάδα, η Ελένη Καζαντζάκη είχε ζητήσει από την Εκκλησία της Ελλάδος να τεθεί η σεπτή σορός του μεγάλου κρητικού συγγραφέα σε λαϊκό προσκύνημα στην Αθήνα αλλά της το αρνήθηκαν. Ο ίδιος ο Μητροπολίτης Αθηνών είχε πει το «όχι». Δεν έκανε πίσω ούτε όταν το ζήτησε σαν προσωπική χάρη ο Γέρος της Δημοκρατίας, ο Γεώργιος Παπανδρέου. Τόσο ήταν το μίσος. Άφησαν το φέρετρο του Καζαντζάκη χωρίς ιερέα μέσα στον νεκροθάλαμο του Α' νεκροταφείου μέχρι να ολοκληρωθούν τα διαδικαστικά και να φύγει ο Καζαντζάκης για την Κρήτη. Εκεί όλα έγιναν όπως έπρεπε.
Χιλιάδες Κρητικοί, βρακοφόροι με μπροστάρη τον καπετάν Μανούσακα που είχε μαζί του χώμα από τις χανιώτικες μαδάρες και το έδωσε στην Ελένη για να το ρίξει στο φέρετρο του Νίκου της, μαυροντυμένες γυναίκες, παιδιά που δεν είχαν προλάβει ακόμα να διαβάσουν το έργο του αλλά ένιωθαν αυτή τη συλλογική θλίψη που είχε «σκοτεινιάσει» τη Μεγαλόνησο. Ο Μάνος Κατράκης δίπλα στον Αλέξη Μινωτή, αμφότεροι παραστάτες του πένθους. Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης πλάι στον Γεώργιο Παπανδρέου. Σπουδαστές της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου, μπροστά από τη νεκρική πομπή κρατώντας τα βιβλία του Καζαντζάκη ως παράσημα. Όλοι ήταν εκεί.
Η εξόδιος ακολουθία έγινε κανονικά στο Μητροπολιτικό ναό του Αγίου Μηνά στο Ηράκλειο με όλα τα προβλεπόμενα από την Ορθόδοξη Εκκλησία και μάλιστα προεξήρχε ο Κρήτης Ευγένιος μετά του πρωτοσυγγέλου του και 17 ακόμα ιερέων.
Ο Καζαντζάκης τάφηκε στον προμαχώνα Μαρτινέγκο, στα Βενετσιάνικα τείχη, του Μεγάλου Κάστρου, όπως αποκαλούν οι ντόπιοι το Ηράκλειο. Εκεί που ήθελε ο μεγάλος συγγραφέας. «Η Ελλάδα είναι η μεγάλη Μάνα. Δεν έχει σημασία κι αν βρίσκομαι μακριά της. Την Ελλάδα την έχω μέσα μου. Και πιο πολύ την Κρήτη… Έπειτα, κι εδώ που βρισκόμαστε είναι Ελλάδα. Την Αντίπολη δεν τη χτίσανε Έλληνες, Ίωνες; Μα είτε εδώ, είτε αλλού, η Ελλάδα μ’ ακολουθεί παντού και πάντα. Όμως θέλω να πεθάνω στην Κρήτη. Είναι η γη μου. Εκεί στο Κάστρο. Κι αν δεν προφτάσω να πεθάνω εκεί, εκεί θέλω να με θάψουνε. Το χώμα της Κρήτης έφτιασε το αίμα μου. Αυτό θέλω να το πιει», είχε πει στον Μάριο Πλωρίτη.
Ο έφεδρος στρατιωτικός ιερέας Σταύρος Καρπαθιωτάκης ήταν αυτός που έσωσε την τιμή της Εκκλησίας. Φόρεσε το πετραχήλι του, μπήκε εμπρός στην πομπή και έκανε την ταφή, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα (τρισάγιο, έλαιο, οίνος). Τις επόμενες ημέρες, η στρατιωτική διοίκηση αποφάσισε να τιμωρήσει τον Καρπαθιωτάκη. Επειδή δεν ήταν εύκολο να τιμωρηθεί για αυτή καθ’ εαυτή την παρουσία του στην κηδεία, του επιβλήθηκε πειθαρχική ποινή φυλακίσεως 20 ημερών, επειδή... δεν πήρε άδεια εξόδου, και παραπέμφθηκε στο Στρατοδικείο.
Εκεί καταδικάστηκε σε 6μηνη φυλάκιση, επειδή απουσίασε ενώ το στρατόπεδο ήταν σε συναγερμό, λόγω «αναμενομένων επεισοδίων κατά την ταφή του Καζαντζάκη». «Ήμουν παπάς. Δεν άντεχα να πάρω στον λαιμό μου τέτοιο άδικο» είχε πει ο ίδιος. Πολλοί ήταν αυτοί που είχαν πει πως η παρουσία του απέτρεψε άσχημες καταστάσεις. Οι Κρήτες θεώρησαν πως τον είχε στείλει επίσημα η Εκκλησία και «μέρεψαν».
Ο αστικός μύθος περί αφορισμού
Υπάρχει ένας «αστικός μύθος» ο οποίος στην ουσία καλλιεργήθηκε από ακραίους εκκλησιαστικούς κύκλους (όπως αυτός του Καντιώτη) και αναφέρει πως ο Νίκος Καζαντζάκης είχε αφορισθεί επειδή είχε κριθεί πως απόσπάσματα από τον «Καπετάν Μιχάλη» και το σύνολο του «Τελευταίου Πειρασμού» ήταν ιερόσυλα. Υπάρχουν άνθρωποι που το πιστεύουν αυτό ακόμα και σήμερα. Αυτό, όμως, είναι ένα μέγα λάθος το οποίο πρέπει κάποια στιγμή να σβήσει γιατί αποτελεί προσβολή στη μνήμη του συγγραφέα.
Ο Καζαντζάκης ουδέποτε αφορίστηκε. Είναι δεδομένο πως αυτό είναι κάτι που θα ήθελαν πολλοί μέσα στην Εκκλησία (επίσημη και ανεπίσημη) αλλά ποτέ δεν έγινε. Στην πραγματικότητα, η Εκκλησία της Ελλάδος επίσημα ουδέποτε έθεσε θέμα αφορισμού του συγγραφέα. Αυτό που έγινε είναι να «ερευνήσει το θέμα», δημιουργώντας μια τριμελή επιτροπή που αποτελούταν από τον τότε Μητροπολίτη Κασσανδρείας Καλλίνικο και δύο καθηγητές της θεολογικής σχολής.
Η επιτροπή κατέληξε στο πόρισμα πως δεν θα ήταν σωστό να καταφύγει η Εκκλησία στον αφορισμό του συγγραφέα αλλά θα έπρεπε να ζητήσει την απαγόρευση της κυκλοφορίας του βιβλίου γιατί «μπορεί οι αναγνώστες να μην καταλάβαιναν τους συμβολισμούς του και να το παρεξηγήσουν». Η αλήθεια είναι πως η επίσημη Εκκλησία βρέθηκε απελπιστικά μόνη και με την πλάτη στον τοίχο.
Πολλοί πολιτικοί αντέδρασαν έντονα στην προοπτική του αφορισμού. Ο νεαρός τότε βουλευτής Κωνσταντίνος Μητσοτάκης επέκρινε την «επιχειρούμενη δίωξη του πνεύματος». Ο δήμος Αθηναίων ζήτησε την αποτροπή οποιασδήποτε δίωξης των έργων του συγγραφέα ενώ οι δημοτικοί σύμβουλοι Θεσσαλονίκης χαρακτήρισαν την απαγόρευση «πλήγμα για τον πολιτισμό». Λέγεται πως ακόμα και η Φρειδερίκη είχε παρέμβει υπέρ του Καζαντζάκη.
Το… τελικό «χτύπημα» ήρθε από τον Πατριάρχη Αθηναγόρα. Ο ιεράρχης δεν ήθελε ούτε καν να ακούσει για τα περί αφορισμού του Καζαντζάκη ενώ όταν πολλά χρόνια μετά πήγε επίσκεψη στην Κρήτη σε σχετική ερώτηση δημοσιογράφου απάντησε πως: «τα βιβλία του Καζαντζάκη κοσμούν την πατριαρχική βιβλιοθήκη»!
Η δημοσιογράφος Ελένη Κατσουλάκη που έκανε έρευνα σχετικά με τον υποτιθέμενο αφορισμό του Καζαντζάκη έθεσε επίσημα το ερώτημα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Στις 13 Μάη του 2003 η επίσημη απάντηση από το Φανάρι ήταν πως πουθενά στα αρχεία δεν υπήρχε οποιοδήποτε έγγραφό που να αναφέρει οτι ο Καζαντζάκης αφορίστηκε.
Αντί επιλόγου...
«Μα τώρα το μεροκάματο τέλεψε, μαζεύω τα σύνεργά μου, ας έρθουν άλλοι σβώλοι χώματα να συνεχίσουν τον αγώνα, είμαστε, εμείς οι θνητοί, το τάγμα των αθανάτων, κόκκινο κοράλλι το αίμα μας, και χτίζουμε απάνω στην άβυσσο ένα νησί. Χτίζεται ο Θεός, έβαλα κι εγώ το δικό μου κόκκινο πετραδάκι, μια στάλα αίμα, να τον στερεώσω, να μη χαθεί, να με στερεώσει, να μη χαθώ, έκαμα το χρέος μου. Έχετε γεια! Απλώνω το χέρι, φουχτώνω το μάνταλο της γης, ν΄ανοίξω την πόρτα να φύγω, μα κοντοστέκουμαι στο φωτεινό κατώφλι ακόμα λίγο, δύσκολο, δύσκολο πολύ, να ξεκολλήσουν τα μάτια, τ’αυτιά, τα σπλάχνα από τις πέτρες και τα χόρτα το κόσμου λες: Είμαι χορτάτος, είμαι ήσυχος, δε θέλω πια τίποτα, τέλεψα το χρέος και φεύγω, μα η καρδιά πιάνεται από τις πέτρες κι από τα χόρτα, αντιστέκεται, παρακαλάει. ''Στάσου ακόμα''! Τέλεψα το χρέος και φεύγω».
Νίκος Καζαντζάκης, απόσπασμα από το βιβλίο του «Αναφορά στον Γκρέκο».
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
