«Πάνω στα ματωμένα πουκάμισα των σκοτωμένων, εμείς καθόμασταν τα βράδια και ζωγραφίζαμε σκηνές απ’ την αυριανή ευτυχία του κόσμου. Έτσι γεννήθηκαν οι σημαίες μας». Δεν υπάρχει πιο δύσκολη «αποστολή» (ή να το πούμε χρέος;) από το να πρέπει να γράψεις ένα αφιέρωμα για ανθρώπους σαν τον Τάσο Λειβαδίτη. Είσαι αναγκασμένος να χρησιμοποιήσεις τις ίδιες λέξεις που χρησιμοποιούσε και εκείνος για να γράψει τα ποιήματά του, μόνο που οι λέξεις που χρησιμοποιείς εσύ φαίνεται σα να είναι κενές. Σαν να έχουν χάσει το νόημα τους. Και αυτό ακριβώς είναι η μαγεία της ποίησης. Οι ίδιες λέξεις που χρησιμοποιούμε κάθε μέρα, στην ποίηση ανθρώπων όπως ο Λειβαδίτης γίνονται πυροδοτικοί μηχανισμοί «για την αυριανή ευτυχία του κόσμου».
«Κι όταν δεν πεθαίνει ο ένας για τον άλλον, είμαστε κιόλας νεκροί»
Ο Τάσος Λειβαδίτης γεννήθηκε βράδυ. Και δε θα μπορούσε να γεννηθεί σε καταλληλότερο βράδυ. Ήταν το βράδυ της Ανάστασης, στις 20 Απριλίου 1922. Γιος του Αρκά εμπόρου Λύσανδρου Λειβαδίτη και της Αθηναίας Βασιλικής Κοντοπούλου. Είχε τέσσερα μεγαλύτερα αδέλφια, μια αδελφή και τρεις αδελφούς. Αδελφός του ήταν ο σπουδαίος ηθοποιός της επιθεώρησης Αλέκος Λειβαδίτης.
Σπούδασε στη Νομική αλλά ουσιαστικά αυτό που πάντα ήθελε ήταν να αφιερωθεί στην ποίηση. Καθόλου τυχαία, άλλωστε, εν μέσω της ναζιστικής κατοχής ο Λειβαδίτης ήταν από τα ιδρυτικά στελέχη της Ένωσης Νέων Ελλήνων Λογοτεχνών.
Το 1946 νυμφεύτηκε τη Μαρία Στούπα, παιδική του φίλη και πολύτιμη σύντροφο σε ολόκληρη τη ζωή του, με την οποία απέκτησε μία κόρη, τη Βάσω. Για την αγαπημένη του Μαρία θα γράψει το «Ερωτικό» το οποίο είναι από τα λίγα ποιήματα που υπάρχουν ηχογραφημένα σε απαγγελία του ίδιου του ποιητή. Δεν είναι τυχαίο που ο Λειβαδίτης αποκλήθηκε «ποιητής του Έρωτα και της Επανάστασης».
Εκείνη τη χρονιά, το 1946, πρωτοεμφανίστηκε στη λογοτεχνία με το ποίημα «Το τραγούδι του Χατζηδημήτρη», που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ελεύθερα Γράμματα». Το 1952 εκδόθηκαν οι ποιητικές του συλλογές «Μάχη στην άκρη της νύχτας» και «Αυτό το αστέρι είναι για όλους μας». Ακολούθησαν οι ποιητικές συλλογές «Ο άνθρωπος με το ταμπούρλο» (1956) και «Συμφωνία αρ. 1» (1957). Για πολλούς μελετητές του έργου του, ο Λειβαδίτης έφτασε στην κορυφή της δημιουργικότητάς του με τη συλλογή «Οι γυναίκες με τ’ αλογίσια μάτια» (1958) που θεωρείται ορόσημο της πορείας του στα ελληνικά γράμματα. Μετά το θάνατό του εκδόθηκαν χειρόγραφα ανέκδοτα ποιήματά του με τον τίτλο «Χειρόγραφα του Φθινοπώρου».
Ο Τάσος Λειβαδίτης άφησε την τελευταία του πνοή στην Αθήνα, μια ημέρα σαν σήμερα, πριν από 35 χρόνια, στις 30 Οκτωβρίου 1988 από ανεύρυσμα κοιλιακής αορτής. Οι γιατροί τον υπέβαλαν σε δυο χειρουργικές επεμβάσεις προκειμένου να αποτρέψουν το μοιραίο αλλά δεν τα κατάφεραν.
«Πού είναι λοιπόν ένα χαμόγελο, να μας βεβαιώσει πως υπάρχουμε»
Η ποίηση του Λειβαδίτη θα μπορούσε να χωριστεί σε δυο μέρη. Το ένα είναι το αισιόδοξο. Αυτό που προέκυψε μέσα από τα όνειρα, την τρυφερότητα και την συμπόνια για μια κοινωνία σοσιαλιστική. Το άλλο είναι μια σπαρακτική κραυγή που προκλήθηκε από την ήττα της ελπίδας και το θάνατο των προσδοκιών για ένα καλύτερο κόσμο.
Ο «πολιτικός» Τάσος Λειβαδίτης «γεννήθηκε» μέσα από την αντίσταση. Ήταν φοιτητής στη Νομική το 1940. Οι σπουδές του διακόπηκαν από την κατοχή. Οργανώθηκε στην ΕΠΟΝ και πέρασε στην αντίσταση. Κυρίως διοργάνωνε εράνους και έκανε πολιτιστικές εκδηλώσεις. Συνελήφθη και φυλακίστηκε στα Δεκεμβριανά. Δεν πολέμησε στη μάχη της Αθήνας αλλά αυτό μικρή σημασία είχε για τους διώκτες του. Απελευθερώθηκε μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Σαν «σταμπαρισμένος» κομμουνιστής οι διώξεις ήταν συνεχείς.
Τον Ιούνιο του 1948 συνελήφθη και εξορίστηκε στο Μούδρο. Από εκεί μεταφέρθηκε στη Μακρόνησο. Του ζήτησαν να γίνει δηλωσίας προκειμένου να κερδίσει την ελευθερία τους. Εκείνος αρνήθηκε και τιμωρητικά αρχικά μεταφέρθηκε στον Άη Στράτη και από εκεί στις φυλακές Χατζηκώστα στην Αθήνα. Το 1951 αποφυλακίστηκε.
Κατά τη διάρκεια της εξορίας του έγραψε το «Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου», το οποίο θεωρήθηκε «κήρυγμα ανατρεπτικό» και κατασχέθηκε. Τελικά, το δικαστήριο τον απάλλαξε λόγω... αμφιβολιών.
Στην ταραγμένη δεκαετία του 1960 ο Λειβαδίτης συνέχισε να υπηρετεί το όνειρο για έναν κόσμο δίκαιο. Συμμετέχει σε συναυλίες του Μίκη Θεοδωράκη όπου ανάμεσα στα τραγούδια του μεγάλου μουσικοσυνθέτη, εκείνος απαγγέλει ποιήματά του και συνομιλεί με το κοινό. Σε μια συναυλία στη Βέροια, παρακρατικοί εκμεταλλεύτηκαν αυτές τις συνομιλίες για να του επιτεθούν και να τον ξυλοκοπήσουν. Εκείνος, όμως, δε σταμάτησε να κάνει αυτό που πιστεύει.
Το 1961 μαζί με τον Κώστα Κοτζιά γράφουν το σενάριο της συγκλονιστικής ταινίας του Αλέκου Αλεξανδράκη «Συνοικία το Όνειρο». Ο Λειβαδίτης γράφει και τους στίχους των τραγουδιών που ακούστηκαν σε μουσική του Θεοδωράκη. Κορυφαία στιγμή το «Βρέχει στη φτωχογειτονιά» που ερμήνευσε μοναδικά ο σερ του ελληνικού τραγουδιού, Γρηγόρης Μπιθικώτσης. Στην ίδια ταινία ακούστηκαν επίσης και τα τραγούδια «Σαββατόβραδο» και «Δραπετσώνα», που στιγμάτισαν την προδικτατορική περίοδο.
Κατά τη διάρκεια της χούντας ο Λειβαδίτης ως χαρακτηρισμένος κομμουνιστής δεν είχε πολλές ελπίδες. Έμεινε άνεργος και προκειμένου να καταφέρει να ζήσει έκανε με μεταφράσεις και διασκευές λογοτεχνικών έργων σε περιοδικά ποικίλης ύλης, όπως το «Φαντάζιο» με το ψευδώνυμο Pόκκος!
Αντί επιλόγου...
«Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος δεν θα πάψεις ούτε στιγμή ν΄αγωνίζεσαι για την ειρήνη και για το δίκαιο. Θα βγείς στους δρόμους, θα φωνάξεις, τα χείλια σου θα ματώσουν απ΄τις φωνές, το πρόσωπό σου θα ματώσει από τις σφαίρες – μα ούτε βήμα πίσω. Κάθε κραυγή σου μια πετριά στα τζάμια των πολεμοκάπηλων. Κάθε χειρονομία σου σα να γκρεμίζει την αδικία.
Και πρόσεξε: μη ξεχαστείς ούτε στιγμή. Έτσι λίγο να θυμηθείς τα παιδικά σου χρόνια αφήνεις χιλιάδες παιδιά να κομματιάζονται την ώρα που παίζουν ανύποπτα στις πολιτείες. Μια στιγμή αν κοιτάξεις το ηλιοβασίλεμα αύριο οι άνθρωποι θα χάνουνται στη νύχτα του πολέμου. Έτσι και σταματήσεις μια στιγμή να ονειρευτείς εκατομμύρια ανθρώπινα όνειρα θα γίνουν στάχτη κάτω από τις οβίδες.
Δεν έχεις καιρό. Δεν έχεις καιρό για τον εαυτό σου, αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος. Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος μπορεί να χρειαστεί ν΄αφήσεις τη μάνα σου, την αγαπημένη ή το παιδί σου. Δε θα διστάσεις. Θ΄απαρνηθείς τη λάμπα σου και το ψωμί σου. Θ΄απαρνηθείς τη βραδινή ξεκούραση στο σπιτικό κατώφλι για τον τραχύ δρόμο που πάει στο αύριο. Μπροστά σε τίποτα δε θα δειλιάσεις κι ούτε θα φοβηθείς.
Το ξέρω, είναι όμορφο ν΄ακούς μια φυσαρμόνικα το βράδυ, να κοιτάς έν΄ άστρο, να ονειρεύεσαι είναι όμορφο σκυμένος πάνω απ΄το κόκκινο στόμα της αγάπης σου. Να την ακούς να σου λέει τα όνειρα της για το μέλλον. Μα εσύ πρέπει να τ΄αποχαιρετήσεις όλ΄αυτά και να ξεκινήσεις γιατί εσύ είσαι υπεύθυνος για όλες τις φυσαρμόνικες του κόσμου, για όλα τ΄άστρα, για όλες τις λάμπες και για όλα τα όνειρα αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος.
Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος μπορεί να χρειαστεί να σε κλείσουν φυλακή για είκοσι ή και περισσότερα χρόνια μα εσύ και μες στη φυλακή θα θυμάσαι πάντοτε την άνοιξη, τη μάνα σου και τον κόσμο.Εσύ και μες απ΄ το τετραγωνικό μέτρο του κελλιού σου θα συνεχίσεις τον δρόμο σου πάνω στη γη. Κι΄ όταν μες στην απέραντη σιωπή, τη νύχτα θα χτυπάς τον τοίχο του κελλιού σου με το δάχτυλο απ΄τ΄άλλο μέρος του τοίχου θα σου απαντάει η Ισπανία. Εσύ, κι ας βλέπεις να περνάν τα χρόνια σου και ν΄ ασπρίζουν τα μαλλιά σου δε θα γερνάς. Εσύ και μες στη φυλακή κάθε πρωί θα ξημερώνεσαι πιο νέος. Αφού όλο και νέοι αγώνες θ΄ αρχίζουνε στον κόσμο αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος. Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος θα πρέπει να μπορείς να πεθάνεις ένα οποιοδήποτε πρωινό.
Αποβραδίς στην απομόνωση θα γράψεις ένα μεγάλο τρυφερό γράμμα στη μάνα σου Θα γράψεις στον τοίχο την ημερομηνία, τ΄αρχικά του ονόματος σου και μια λέξη: «Ειρήνη»! Σα να γραφες όλη την ιστορία της ζωής σου. Να μπορείς να πεθάνεις ένα οποιοδήποτε πρωινό, να μπορείς να σταθείς μπροστά στα έξη ντουφέκια σα να στεκόσουνα μπροστά σ΄ολάκαιρο το μέλλον. Να μπορείς, απάνω απ΄την ομοβροντία που σε σκοτώνει εσύ ν΄ακούς τα εκατομμύρια των απλών ανθρώπων που
τραγουδώντας πολεμάνε για την ειρήνη. Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος».
Τάσος Λειβαδίτης, «Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος»
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
