Για την Κατίνα Παξινού θα μπορούσαν να ειπωθούν πολλά, πάρα πολλά, πράγματα. Ίσως από την άλλη να αρκούσε μόνο να πει κάποιος πως ήταν η πρώτη (και μοναδική μέχρι σήμερα) Ελληνίδα ηθοποιός που κέρδισε το Όσκαρ. Βασικά ήταν η πρώτη μη Αμερικανίδα που τιμήθηκε με το χρυσό αγαλματίδιο της Αμερικανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου. Θα μπορούσε κανείς να πει πως ήταν αυτή που ενσάρκωσε την Ηλέκτρα στην Επίδαυρο για πρώτη φορά μετά την αρχαιότητα κάνοντας τους ανθρώπους να κλαίνε και να της φιλάνε το χέρι μετά την παράσταση. Ίσως θα μπορούσε να πει για το ότι γύρισε την τελευταία της ταινία υποφέροντας από τους πόνους που της προκαλούσε ο καρκίνος σε όλο της το σώμα. Όλα αυτά και άλλα τόσα, άλλωστε, ήταν αυτά που «γέννησαν» τον θρύλο της Κατίνας Παξινού. Της αξεπέραστης ιέρειας της Τέχνης που έφυγε από τη ζωή μια ημέρα σαν σήμερα, στις 22 Φεβρουαρίου 1973.
Η γέννηση και η λάμψη ενός αστεριού
Στις 17 Δεκεμβρίου του 1900 γεννήθηκε στον Πειραιά η Αικατερίνη Κωνσταντοπούλου (αυτό ήταν το πραγματικό της ονοματεπώνυμο). Δεν είχε δύσκολα παιδικά χρόνια, ούτε έζησε μέσα στη φτώχεια. Ίσα – ίσα το αντίθετο. Ήταν κόρη του αλευροβιομήχανου Βασίλη Κωνσταντόπουλου. Εκείνη την εποχή η οικογένειά της ήταν μια από τις πλουσιότερες της χώρας.
Μεγάλωσε μέσα στα πλούτη και με την οικογένειά της να έχει κάνει ήδη σχέδια για το μέλλον της. Καλές σπουδές, καλός και πλούσιος γάμος, παιδιά. Η μικρή, ωστόσο, δεν ήταν τόσο εύκολο παιδί. Ήθελε να ζήσει τη ζωή της όπως εκείνη το επιθυμούσε και το έκανε σαφές σχεδόν από την αρχή. Μόλις στα 9 της χρόνια αποβλήθηκε διά παντός από τη φημισμένη Σχολή Καλογραιών που την είχαν στείλει οι δικοί της. Δεν ταίριαζε με το... κλίμα. Έκανε τη δική της επανάσταση και έτσι η μητέρα της αναγκάστηκε να τη στείλει στη Γενεύη. Εκεί θα την κερδίσει οριστικά η Τέχνη. Σπουδάζει μουσική και κλασικό τραγούδι ενώ στη συνέχεια ανάλογες σπουδές θα κάνει τόσο στο Βερολίνο όσο και στη Βιέννη.
Επιστρέφει στην Ελλάδα με όνειρο να διαπρέψει στο λυρικό θέατρο. Ανεβαίνει για πρώτη φορά στη σκηνή το 1920. Στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά ερμηνεύει τον βασικό ρόλο στην όπερα «Αδελφή Βεατρίκη» του Δημήτρη Μητρόπουλου. Όμορφη, εντυπωσιακή παρουσία, μορφωμένη, η 18χρονη Κατίνα θα γνωρίσει τον βιομήχανο Ιωάννη Παξινό. Θα τον παντρευτεί (και θα κρατήσει για πάντα το επίθετό του), θα κάνει μαζί του δυο κόρες και θα τον χωρίσει έξι χρόνια αργότερα γιατί ο... έρωτας είχε άλλα σχέδια για εκείνη.
Απογοητευμένη συνειδητοποιεί πως δεν της ταιριάζει το λυρικό θέατρο και κάνει στροφή στο θέατρο πρόζας. Το 1929 θα γίνει μέλος του θιάσου της Μαρίκας Κοτοπούλη που ανέβαζε το έργο του Ανρί Μπατάιγ «Η Γυμνή Γυναίκα». Εκεί θα γνωρίσει τον Αλέξη Μινωτή. Θα τον ερωτευτεί κεραυνοβόλα και μαζί θα χαράξουν μια θρυλική πορεία τόσο στη ζωή όσο και στο «σανίδι».
Το 1931 το ζευγάρι μπαίνει στον Συνεταιρικό Θίασο του Αιμίλιου Βεάκη. Από το 1932 έως το 1940 εμφανίζεται στο Εθνικό Θέατρο, ερμηνεύοντας σημαντικούς ρόλους, που της χαρίζουν τον τίτλο της απόλυτης και αδιαφιλονίκητης πρωταγωνίστριας της ελληνικής σκηνής. Μαζί με τον Μινωτή εγκαινιάζουν για πρώτη φορά από την αρχαιότητα το θέατρο της Επιδαύρου. Μια ξεχωριστή στιγμή στην καριέρα τους στην οποία θα γίνει αναφορά παρακάτω. Με τη Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου θα εμφανιστεί στο Λονδίνο, τη Φρανκφούρτη και το Βερολίνο, ερμηνεύοντας το ρόλο της Ηλέκτρας στο ομώνυμο έργο του Σοφοκλή, τη Γερτρούδη στον «Άμλετ» του Σαίξπηρ, την Κυρία Άλβινγκ στους «Βρικόλακες» του Ίψεν.
Στις πρόβες για του «Βρικόλακες», μάλιστα, τον Μάη του 1940 οι ναζιστικές ορδές βομβάρδισαν το Λονδίνο. Όλοι είχαν τρομοκρατηθεί. Όλοι εκτός από την Κατίνα Παξινού η οποία χωρίς να χάσει την ψυχραιμία της, συμφώνησε με τον γενικό διευθυντή του θεάτρου και συνέχισε τη δουλειά της. Αλλά οι περιπέτειες της με τον πόλεμο δε σταμάτησαν εκεί. Τον Φεβρουάριο του 1941 φεύγει για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Στη διάρκεια του υπερατλαντικού ταξιδιού το πλοίο τορπιλίζεται από ναζιστικό υποβρύχιο και η Κατίνα Παξινού περνάει 18 ώρες μέσα σε μια βάρκα που έπλεε ακυβέρνητη στον Ατλαντικό Ωκεανό! Θα διασωθεί, μαζί με άλλους επιβάτες, από ένα αντιτορπιλικό που θα τους μεταφέρει σώους στη Σκωτία. Τον Μάη εκείνης της χρονιάς θα κάνει τελικά το ταξίδι στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Εκεί κάνει επίδειξη του ταλέντου της και σύντομα το όνομά της γίνεται «θέμα συζήτησης». Μια ημέρα μπαίνει στο καμαρίνι της ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ. Ο σπουδαίος συγγραφέας της λέει πως η Paramount θα μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη το μυθιστόρημα «Για ποιον χτυπά η καμπάνα». Της ανακοινώνει πως ήδη έχουν «κλείσει» για τους δυο πρωταγωνιστικούς ρόλους οι Γκάρι Κούπερ και την Ίνγκριντ Μπέργκμαν και πως ο ίδιος τη θέλει για να ερμηνεύσει τη φλογερή επαναστάτρια «Πιλάρ». Ο Χέμινγουεϊ ζητά από την Κατίνα Παξινού να κάνει δοκιμαστικό αλλά εκείνη τον αφήνει άφωνο όταν του λέει: «Κατάγομαι από γενιές ανταρτών. Η γιαγιά μου έμαθε το αλφάβητο από έναν οπλαρχηγό των ανταρτών σε μια σπηλιά. Την ξέρω την Πιλάρ. Την ξέρω καλά, αλλά δοκιμαστικό δεν κάνω». Η Ελληνίδα ηθοποιός, μάλιστα, έβαλε και τους δικούς της όρους σε ό,τι αφορά τον τρόπο που θα γυρίζονταν οι σκηνές της. Τους είπε πως είναι ηθοποιός θεάτρου και πως θέλει ο ρόλος της να έχει συνέχεια και άρα οι σκηνές της θα έπρεπε να είναι ολοκληρωμένες και να μη σπάνε σε μικρά κομμάτια! Τόσο ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ όσο και οι υπεύθυνοι της Paramount, δέχθηκαν και ο δρόμος προς τη δόξα άνοιξε για την Κατίνα Παξινού.
Το Όσκαρ, η Επίδαυρος και το τελευταίο χειροκρότημα
Η ερμηνεία της ήταν καθηλωτική. Ακόμα και στα γυρίσματα το συνεργείο τη χειροκροτούσε. Η Κατίνα Παξινού έδωσε τον καλύτερό της εαυτό. Πιθανότατα και η ίδια δεν κατάφερε ποτέ να ερμηνεύσει έναν κινηματογραφικό ρόλο καλύτερα από εκείνον της «Πιλάρ». Η ταινία κάνει την πρεμιέρα της το 1943 και οι κριτικοί την αποθεώνουν. Τον Ιανουάριο του 1944 διοργανώνονται οι πρώτες «Χρυσές Σφαίρες» και η Κατίνα Παξινού γίνεται η πρώτη γυναίκα που κερδίζει το βραβείο Β’ Γυναικείου Ρόλου. Στις 2 Μαρτίου κερδίζει και το Όσκαρ. Ήταν η πρώτη μη Αμερικανίδα που τιμήθηκε με το χρυσό αγαλματίδιο της Αμερικανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου. Ήταν τέτοιο το σοκ για όλους αλλά και για την ίδια που δεν άκουσε το όνομά της όταν άνοιξε ο περιβόητος φάκελος! Ο Γκάρι Κούπερ ήταν αυτός που τη... σκούντηξε και της είπε: «Εσύ είσαι! Εσύ είσαι! Πήγαινε στη σκηνή».
Όταν η Κατίνα Παξινού ανέβηκε στη σκηνή είπε: «Επιτρέψτε μου να μοιραστώ τη μεγάλη τιμή που απονέμεται απόψε σε μένα με τους συναδέλφους μου του Εθνικού Θεάτρου της Ελλάδος, είτε έφυγαν είτε βρίσκονται στη ζωή, μια που η μοίρα με όρισε να τους αντιπροσωπεύω εδώ. Είμαι βαθιά συγκινημένη και θέλω να ευχαριστήσω από τα βάθη της καρδιάς μου την εταιρία Paramount που μου πρόσφερε το ρόλο της Πιλάρ, τον κ. Μπάντι ντε Σίλβα, τον σκηνοθέτη μου Σαμ Γουντ και όλους όσοι είναι υπεύθυνοι γι’ αυτήν την ευτυχισμένη στιγμή. Θέλω, επίσης, να ευχαριστήσω τους ψηφοφόρους και την Επιτροπή Βραβείων της Ακαδημίας που μου έδωσαν εκτός από την τιμή, την ευκαιρία να στείλω από τα τηλεπικοινωνιακά μέσα, τη βαθιά μου αγάπη και το θαυμασμό στους ηρωικούς στρατιώτες του μεγάλου σας έθνους, τους νέους της Αμερικής που πολεμούν με τους συμμάχους τους, σε όλο τον κόσμο για την Ελευθερία, τη Δικαιοσύνη και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια».
Η Κατίνα Παξινού δεν ήταν πλέον μια Ελληνίδα ηθοποιός αλλά ένα χολιγουντιανό αστέρι παγκόσμιας εμβέλειας. Έπαιξε σε ελάχιστες ταινίες καθώς ήταν εξαιρετικά επιλεκτική. Μια από τις κορυφαίες της στιγμές είναι το 1960 στο αριστούργημα του Λουκίνο Βισκόντι «Ο Ρόκο και τα αδέλφια του». Μαζί της πρωταγωνίστησαν οι Αλέν Ντελόν, Κλάουντια Καρντινάλε και ένας νεαρός Έλληνας ηθοποιός, ο Σπύρος Φωκάς!
Θα κλείσει την καριέρα της στο σινεμά πρωταγωνιστώντας στο δραματικό φιλμ «Το Νησί της Αφροδίτης» το 1969. Είναι και η μοναδική ταινία ελληνικής παραγωγής, σε σκηνοθεσία Γιώργου Σκαλενάκη και εκεί έπαιξε και ο εγγονός της Αλέξανδρος Αντωνόπουλος. Η Κατίνα Παξινού, αν και ήδη πάσχει από καρκίνο, θα ανταπεξέλθει στα γυρίσματα υπομένοντας τους φρικτούς πόνους της ασθένειάς της με τρομερή αξιοπρέπεια. Υπέφερε στη διάρκεια των γυρισμάτων αλλά αρνήθηκε να τα παρατήσει και δεν είπε σε κανένα πόσο πονάει αν και υπήρχαν στιγμές που δεν μπορούσε να το κρύψει.
Μεγάλο κεφάλαιο στη ζωή της ήταν η Επίδαυρος. Το 1938 ανέβηκε στο αρχαίο θέατρο η «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή. Δεν ήταν μια απλή παράσταση... Ήταν ένας σταθμός για το ελληνικό θέατρο. Ήταν η πρώτη παράσταση που δόθηκε στο αρχαίο θέατρο μετά την αρχαιότητα. Η Παξινού ενσάρκωσε την «Ηλέκτρα». Η ερμηνεία της ήταν συγκλονιστική. «Όταν παίξαμε το 1938 την ''Ηλέκτρα'' στην Επίδαυρο, κατέβηκαν οι χωριάτες απ’ όλη την Αργολίδα. Η Κατίνα Παξινού έπαιζε την Ηλέκτρα και η Ελένη Παπαδάκη την Κλυταιμνήστρα. Μετά την παράσταση, απλοί αγρότες τους φιλούσαν τα ρούχα και τα χέρια και η Κατίνα έλεγε: ''Σας παρακαλώ δεν είμαι παπάς. Μη μου φιλάτε το χέρι''. Και κάποιος είπε: ''Ο Θεός να σ’ έχει καλά παιδί μου, που με έκανες και έκλαψα''», είχε πει ο Αλέξης Μινωτής.
Στην Επίδαυρο έμελε να πάρει η Κατίνα Παξινού και το τελευταίο χειροκρότημα. Το 1972 ο καρκίνος είχε προχωρήσει, η ίδια ήταν αδύναμη και οι πόνοι έντονοι. Δεν μπορούσε να παίξει, πλέον. Εκείνο το καλοκαίρι πήγε στην αγαπημένη της Επίδαυρο για τελευταία φορά. Έκατσε ανάμεσα στους θεατές. Όταν ο κόσμος κατάλαβε ποια ήταν αυτή που είχε κάτσει ανάμεσα του της χάρισε ένα συγκινητικό standing ovation που έμοιαζε ατελείωτο. Εκείνη ανταπέδωσε με έναν χαιρετισμό. Τον Φεβρουάριο του 1973, μια ημέρα σαν σήμερα, η αξεπέραστη Κατίνα Παξινού, έπαψε να πονάει.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
