Τα λοιμώδη νοσήματα, παρότι στον αναπτυγμένο κόσμο δεν αποτελούν την πιο συχνή αιτία θανάτου, αποτελούν ένα σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας. Τα τελευταία τρία έτη, περίπου, βιώσαμε τις συνέπειες μιας παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης, της πανδημίας covid-19, που μέχρι σήμερα έχει προκαλέσει πάνω από 6 εκατομμύρια θανάτους, ανά την υφήλιο. Εκτός από τον κορονοϊό, τους χειμερινούς μήνες παρουσιάζουν έξαρση οι λοιμώξεις του αναπνευστικού, ενώ την περίοδο του καλοκαιριού παρατηρείται αυξημένη διασπορά των νοσημάτων που μεταδίδονται με διαβιβαστές, όπως για παράδειγμα ο ιός του Δυτικού Νείλου. Παράλληλα, και εκτός των προηγούμενων νοσημάτων, στην κατηγορία των λοιμωδών περιλαμβάνονται τα τροφιμογενή και υδατογενή νοσήματα, αυτά που δηλαδή που μεταδίδονται μέσω μολυσμένης τροφής ή νερού, οι ζωονόσοι που αφορούν νοσήματα που μεταδίδονται από ζώα στον άνθρωπο, καθώς και σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, ή αυτά που μεταδίδονται αιματογενώς.
Οι σύγχρονες προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε για την αντιμετώπιση των λοιμωδών νοσημάτων είναι ο αυξημένος κίνδυνος διασποράς και πρόκλησης πανδημιών από ζωονόσους, όπως συνέβη με τον SARS-CoV-2, ιδιαίτερα λόγω της ευκολίας των διεθνών μετακινήσεων του ανθρώπινου πληθυσμού, της μετανάστευσης, του διεθνούς εμπορίου, των συνθηκών που ευνοούν τη στενή επαφή ζώων και ανθρώπων, καθώς και της αύξησης του ανθρώπινου πληθυσμού. Παράλληλα, οι διεθνείς συνθήκες και η κλιματική αλλαγή αυξάνουν τον κίνδυνο διασποράς σχεδόν όλων των κατηγοριών των λοιμωδών νοσημάτων, καθώς και την ανάδυση νέων νοσημάτων ή νοσημάτων που κυκλοφορούσαν στο μακρινό παρελθόν.
Τα διδάγματα από την πρόσφατη πανδημία περιλαμβάνουν ότι για την αντιμετώπιση παρόμοιων μελλοντικών απειλών, έχει σημασία να διαθέτουμε την κατάλληλη υποδομή για να μπορούμε να διαχειριστούμε υγειονομικές απειλές, ότι απαιτείται η συνέργεια μεταξύ φορέων, τόσο εντός όσο και εκτός των συνόρων διαφορετικών κρατών, καθώς και ότι η σημασία της επιστήμης και της προόδου που έχει επιτευχθεί σε διαφορετικούς τομείς αποτελεί το βασικό μας όπλο για την αντιμετώπιση μελλοντικών κρίσεων. Επίσης, η χρησιμοποίηση σύγχρονων μεθόδων και μέσων για την επιτήρηση, και η εστίαση της έρευνας σε περιοχές με υψηλό κίνδυνο για ζωονόσες αποτελούν σημαντικά μέσα για την αντιμετώπιση.
Ο ρόλος της κλιματικής αλλαγής
Μια κρίσιμη παράμετρος και σημαντική πρόκληση για την υγεία του πληθυσμού και τα λοιμώδη νοσήματα αποτελεί η κλιματική αλλαγή. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΠΟΥ, μεταξύ 2030 και 2050, η κλιματική αλλαγή αναμένεται να προκαλέσει περίπου 250.000 επιπλέον θανάτους ετησίως, από υποσιτισμό, ελονοσία, διάρροια και θερμικό στρες. Ο κίνδυνος για ανάδυση λοιμωδών νοσημάτων θα αυξηθεί σημαντικά λόγω της κλιματικής αλλαγής. Αναφορικά με τους τρόπους που η κλιματική αλλαγή μπορεί να επηρεάσει τα λοιμώδη νοσήματα, αυτοί περιλαμβάνουν την αύξηση της εξωτερικής θερμοκρασίας που παρέχει τη δυνατότητα στους διαβιβαστές (π.χ. κουνούπια, κρότωνες, σκνίπες, ψύλλοι) να αναπαραχθούν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, να επεκταθούν και σε άλλες γεωγραφικές περιοχές, και συνεπώς να μεταδώσουν νοσήματα που σχετίζονται με διαβιβαστές σε μεγαλύτερο πληθυσμό ανθρώπων.
Η κλιματική αλλαγή αναγκάζει ορισμένα είδη ζώων να μετακινούνται σε νέο περιβάλλον, λόγω του ότι το υπάρχον οικοσύστημα καθίσταται λιγότερο βιώσιμο. Αυτή η μετακίνηση σε νέες περιοχές αυξάνει την έκθεση του ανθρώπου σε παθογόνα από ζώα και συνεπώς αυξάνεται ο κίνδυνος για εξάπλωση ζωονόσων. Μερικά παραδείγματα αποτελούν είδη άγριων ζώων με τον ιό της λύσσας, που επεκτείνονται σε νέες γεωγραφικές περιοχές ανά την υφήλιο. Αξίζει να σημειωθεί ότι η πρόσφατη πανδημία SARS-CoV-2 προήλθε από ιό που μολύνει ζώα και πιθανόν από νυχτερίδες.
Οι θερμοκρασίες στην Αρκτική αυξάνονται, επίσης, με μεγαλύτερο ρυθμό σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο και η άνοδος της θερμοκρασίας στην Αλάσκα οδηγεί σε αντίστοιχη αύξηση σε πληθυσμό τρωκτικών, με συνέπεια τον αυξημένο κίνδυνο μετάδοσης νοσημάτων, όπως η πανώλη. Η άνοδος της θερμοκρασίας επέτρεψε, επίσης, σε ορισμένους μύκητες που προκαλούν νοσήματα να εξαπλωθούν σε νέες γεωγραφικές περιοχές που προηγουμένως το κλίμα δεν τους επέτρεπε να επιβιώσουν. Καθώς η διαφορά μεταξύ της θερμοκρασίας περιβάλλοντος και της θερμοκρασίας του ανθρώπινου σώματος μειώνεται, νέες μυκητιάσεις μπορεί να εμφανιστούν, καθώς οι μύκητες μπορούν να προσαρμοστούν πιο εύκολα στον άνθρωπο. Η κλιματική αλλαγή αποτελεί μια σημαντική πρόκληση για τους φορείς δημόσιας υγείας και απαιτείται να κατανοήσουμε καλύτερα τις πιθανές συνέπειές της στην υγεία του πληθυσμού, προκειμένου να μπορέσουμε να περιορίσουμε τον κίνδυνο για τον άνθρωπο και να προασπίσουμε τη δημόσια υγεία.
* Ο Δημήτριος Παρασκευής είναι αναπληρωτής καθηγητής Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής, Ιατρική Σχολή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, αντιπρόεδρος Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ)
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
