Ηβώντες, αλκοόλ και γυμνοπαιδεία: Πώς ήταν η ζωή στην αρχαία Σπάρτη

Δεν ήταν απλό πράγμα το να έχεις γεννηθεί Σπαρτιάτης. Ο κάθε Σπαρτιάτης από τη γέννηση του προετοιμαζόταν να γίνει πολεμιστής. Αν δεν ήταν ικανός να πολεμήσει, τότε η ζωή του βυθιζόταν στο σκοτάδι.

Η γέννηση

Κάθε αγόρι, από το σημείο της γέννησης του, έπρεπε να δοθεί από την μητέρα του στη Γερουσία, ένα σώμα ανδρών που επιθεωρούσε κάθε βρέφος, περίπου σαν να είναι πουλερικό, για το αν θα μπορούσε στη συνέχεια της ζωής του να εξελιχθεί σε μαχητή.

Διαβάστε ακόμη: Ο «Δρόμος του Μπίμινι» και η Χαμένη Ατλαντίδα: Το υποθαλάσσιο μυστήριο που 55 χρόνια τώρα κανείς δεν μπορεί να λύσει

Αν ένα μωρό αποδεικνυόταν πως είχε γεννηθεί με κάποια σωματική ή ψυχική αναπηρία ή απλά πως δεν ήταν γερό και υγιές, τότε η Γερουσία κανόνιζε ώστε να παρατηθεί κάπου, μακριά από την πόλη. Η μυθιστορία της πόλης αναφέρει πως πολλά πτώματα βρεφών είχαν βρεθεί διάσπαρτα σε σημεία του όρους Ταϋγέτου.

Το μεγάλωμα

Τα μωρά που περνούσαν το τεστ της Γερουσίας, επέστρεφαν στο σπίτι τους. Εκεί, οι γονείς τους έπαιρναν οδηγίες ώστε να μην πλένουν τα παιδιά τους με νερό, αλλά με κρασί, πιστεύοντας πως κάτι τέτοιο θα τα «σκληρύνει». Κάθε φορά που έκλαιγαν ή έδειχναν κάποιο φόβο τα παιδιά, οι γονείς τους είχαν δασκαλευτεί ώστε να μην τους δίνουν την παραμικρή σημασία. Όλα αυτά, μέχρι την ηλικία των επτά ετών.

Άντρας, ετών επτά

Αν όλα τα παραπάνω δείχνουν σκληρά, τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί με τα βιώματα του κάθε παιδιού από την ηλικία των επτά κι έπειτα, όταν πια, ανήκαν στην πόλη. Το κάθε παιδί φοιτούσε στην Αγωγή, υπό τις οδηγίες του παιδονόμου. Η Αγωγή χωριζόταν σε τρία τμήματα: παίδες (7/17 ετών), παιδίσκοι (17-19 ετών), ηβώντες (20-29 ετών).

Στα πρώτα δέκα χρόνια, τα αγόρια εκπαιδεύονταν στην μάχη σώμα με σώμα, στη στρατηγική, στην επιβίωση. Οι ηβώντες ήταν εκείνοι οι νεαροί που κρίνονταν ικανοί να μπουν στην εμπροσθοφυλακή της μάχης. Με αυτούς θα ασχοληθούμε παρακάτω. 

Με τα κορίτσια τι γινόταν

Ήταν πρωτοφανής για τα δεδομένα της εποχής, η ελευθερία των Σπαρτιατισσών. Τα κορίτσια μάθαιναν χορό, γυμναστική, ιππασία και ακόντιο(!), ώστε στη συνέχεια της ζωής τους να γεννήσουν υγιή παιδιά. Μπορούσαν να φοιτήσουν στον παιδονόμο, αλλά και να επιστρέψουν στις οικογένειες τους, ενώ στο πέρασμα στην ενήλικη ζωή είχαν το δικαίωμα να κληρονομήσουν περιουσία από τις οικογένειες τους.

Αλκοόλ για τους αδύναμους, παπούτσια για τους ενήλικες

Από μικροί οι Σπαρτιάτες προετοιμάζονταν για να γίνουν καλοί στρατιώτες και μάθαιναν να αποφεύγουν έναν ξεκάθαρο «κίνδυνο»: το ποτό! Το αλκοόλ επιτρέπονταν μόνο στους σκλάβους, οι οποίοι συχνά εξαναγκάζονταν από τους ιδιοκτήτες τους σε ακραίο μεθύσι, ώστε στη συνέχεια να τους περιφέρουν μπροστά από παίδες, για να διαπιστώσουν ιδίοις όμμασι τους κινδύνους του αλκοολισμού.

Ως προς το φαγητό, η σίτιση έπρεπε να είναι πάντα φτωχή, ώστε οι νεαροί εκπαιδευόμενοι πολεμιστές να μην παίρνουν βάρος. Αυτό βοηθούσε τους νεαρούς ώστε να χωρούν στο μοναδικό ρούχο (χιτώνα) που τους εξασφάλιζε η πόλη κάθε χρόνο. Παπούτσια δίνονταν μετά τα 30 σε κάθε άντρα. 

Οι τρεις κοινωνικές τάξεις

Οι Σπαρτιάτες ήταν οι πολεμιστές, οι οικογενειάρχες, οι παιδονόμοι, αυτοί που είχαν γεννηθεί στην πόλη από οικογένειες Σπαρτιατών. Οι περίοικοι ήταν συνήθως ξένοι, ασχολούνταν με το εμπόριο και την επικοινωνία, μπορούσαν να εκπαιδευτούν ως στρατιώτες, αλλά δεν είχαν το δικαίωμα να μπουν στη μάχη. Οι είλωτες, ήταν οι σκλάβοι και δεν είχαν κανένα απολύτως δικαίωμα, πέρα από το να δέχονται εντολές για την πραγματοποίηση εργασιών σε σπίτια ή χωράφια.

Οι σχέσεις

Ο γάμος φυσικά επιτρεπόταν - και ενθαρρυνόταν - στη Σπάρτη, ώστε να μακροημερεύει το γένος και να γεννιούνται παιδιά. Οι άντρες όμως ζούσαν σε διάσταση από τις γυναίκες τους, αφού ο πόλεμος ήταν αυτό στο οποίο αφιερώνονταν σε όλη τους τη ζωή. Μιας και υπήρχαν οι είλωτες, οι γυναίκες μπορούσαν να απασχοληθούν ακόμα και στο τραγούδι, στην ποίηση, στον αθλητισμό. Θρυλική ήταν η γυμνοπαιδεία, ένα «φεστιβάλ» όπου οι γυναίκες, γυμνές, μπορούσαν να παρουσιάσουν τις ικανότητες τους στις τέχνες και στον αθλητισμό, μπροστά σε κοινό ανδρών.

Το μυστήριο της ομοφυλοφιλίας και της σχέσης ενήλικων με ανήλικους

Ο «θαυμασμός» του ανηλίκου από ενήλικα, φαίνεται πως απείχε από την ερωτική προσέγγιση, σύμφωνα με τα αρχαία κείμενα. Ας δούμε μερικά παραδείγματα. 

          Ο Λυκούργος, όμως, αντιθέτως προς όλα ταύτα πιστεύων, επεδοκίμαζε μόνον εάν σημαίνων άνθρωπος, θαυμάσας την ψυχικήν αρετήν του παιδιού, προσεπάθει να κάμη αυτόν φίλον με δεσμούς αναμεταξύ των αμέμπτους και να τον συναναστρέφεται, διότι τούτο ενόμιζε μέσον καλλίστης ανατροφής. Εάν, όμως, επαρουσιάζετο κανείς επιθυμών το παιδικόν σώμα, επειδή ο Λυκούργος θεωρούσε τούτο πολύ αναίσχυντον, νομοθέτησε εις την Σπάρτην να απέχουν οι ερασταί από τα αγαπώμενα παιδιά, όπως αποφεύγουν εις αφροδισίους (ερωτικές) σχέσεις οι γονείς από τα τέκνα των και οι αδελφοί από τους αδελφούς των.

Ξενοφώντος Συμπόσιον VIII, 55

            Οι Λακεδαιμόνιοι, αντιθέτως, που πιστεύουν ότι το μόνο αν επιθυμήση κανείς το σώμα νέου, αυτός δεν είναι δυνατόν πια να επιτύχη τίποτε το ωραίο και το αγαθό, καθιστούν τους ερωμένους τόσον τελείους αγαθούς, ώστε και αν ακόμη ταχθούν στην μάχη μεταξύ ξένων και όχι στην ίδια πόλη με τον εραστή, εξ΄ίσου από αιδώ δεν εγκαταλείπουν τους συμπολεμιστές των. Γιατί πιστεύουν ως θεά όχι την Αναίδεια, αλλά την Αιδώ.

Πλουτάρχου Βίοι Παράλληλοι, Λυκούργος XVII, 4

Το μυστήριο της Κρυπτείας

Αναφέραμε προηγουμένως τους ηβώντες, τους νεαρούς ενήλικες άντρες που κρίνονταν ικανοί για να πολεμήσουν από την Αγωγή και τον Παιδονόμο. Οι ηβώντες γίνονταν αυτόματα μέλη της Κρυπτείας, μιας μυστικής οργάνωσης που περιλάμβανε τους καλύτερους και τους πιο προικισμένους πολεμιστές. Αίνιγμα αποτελεί μέχρι σήμερα ο σκοπός της Κρυπτείας.

Κείμενα της εποχής αποκαλύπτουν πως η Κρυπτεία δρούσε ως μυστική αστυνομία, επιβλέποντας τους είλωτες και τη δουλειά τους στην επαρχία. Οι κρύπτες είχαν τη δυνατότητα ακόμα και να σκοτώσουν έναν είλωτα, αν έβλεπαν πως δεν έκανε σωστά τη δουλειά του.