ΕΛΛΑΔΑ 30.11.23 03:30

Οι μεγαλύτεροι φιλέλληνες της ιστορίας: Η επιστολή Αϊνστάιν σε Βενιζέλο και ο φανατικός Νίτσε

Ποιοι ήταν οι μεγαλύτεροι φιλέλληνες όλων των εποχών.

Συμμάχους από το εξωτερικό αναζητά η Ελλάδα για το «μπρα ντε φερ» με τη Μεγάλη Βρετανία, με φόντο την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα. Η Αθήνα αναζητά φιλέλληνες, οι οποίοι θα στηρίξουν το αίτημα για την πολιτιστική κληρονομιά της χώρας και τον επαναπατρισμό αρχαιοτήτων, που εκτίθενται στο Βρετανικό Μουσείο.

Τι ακριβώς ψάχνει όμως η Ελλάδα; Τι σημαίνει «φιλέλληνες» και ποιοι υπήρξαν στο παρελθόν;

Ο όρος «φιλέλληνας» αποτελεί κατά βάση χαρακτηρισμό εκείνων που τρέφουν ιδιαίτερη αγάπη προς τους Έλληνες και κάθε τι ελληνικό. Η λέξη καθιερώθηκε για να περιγράψει ξένους υπηκόους που εκδήλωσαν φίλια αισθήματα προς την Ελλάδα, κυρίως κατά τον Αγώνα της ανεξαρτησίας του 1821.

Ο φιλελληνισμός, μάλιστα, εξελίχθηκε σε ιδεολογικό και πολιτικό κίνημα, αλλά και λογοτεχνικό ρεύμα, ιδιαίτερα κατά την περίοδο, πριν και κατά την Επανάσταση του 1821. Οι φιλέλληνες στήριζαν τις θέσεις για ανεξαρτησία της χώρας και προσέφεραν ηθική και υλική συμπαράσταση.

Με τον όρο αυτό έγιναν γνωστοί ξένοι υπήκοοι, κυρίως από τη Γαλλία, την Αγγλία και την Ιταλία που βοήθησαν την Ελληνική Επανάσταση του 1821 με διάφορους τρόπους.

Αίτια του φιλελληνισμού αποτέλεσαν:

Ο θαυμασμός προς την αρχαία Ελλάδα. Πνευματικά κινήματα, όπως ο Ουμανισμός, η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός είχαν ως ιδεώδες τους την κλασική αρχαιότητα.
Το ομόθρησκο των Ελλήνων όχι μόνο με τους ορθόδοξους Ρώσους, αλλά και τους καθολικούς και τον προτεσταντικό κόσμο της Δύσης.
Ο πολιτικός φιλελευθερισμός, ό,τι απέμεινε από τη Γαλλική Επανάσταση, και η αντίσταση προς κάθε αντιδραστική κίνηση.
Ο Ρομαντισμός.
Η διεθνής φιλανθρωπία.
Οι δράσεις των Ελλήνων της διασποράς.
Οι πολιτικές επιδιώξεις και οι ανταγωνισμοί των Μεγάλων Δυνάμεων στον χώρο της Ανατολικής Μεσογείου.

Πάντως τα πράγματα δεν ήταν εύκολα για τους φιλέλληνες της εποχής. Όταν αποφάσιζαν να ταξιδέψουν στην Ελλάδα, είχαν προβλήματα, οικονομικές επιβαρύνσεις, δυσκολίες στη μετακίνηση, απαγορεύσεις των αρχών των πατρίδων τους ή άλλων χωρών απ’ όπου έπρεπε να περάσουν. Ποιοι ήταν όμως οι σπουδαιότεροι φιλέλληνες;

Λόρδος Βύρων

Ο Τζορτζ Γκόρντον Μπάυρον, 6ος Βαρόνος Μπάυρον (1788 - 1824), γνωστός στην Ελλάδα ως Λόρδος Βύρων, ήταν Άγγλος αριστοκράτης, ποιητής, πολιτικός, φιλέλληνας και μια από τις σημαντικότερες μορφές του ρομαντισμού. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους Βρετανούς ποιητές και παραμένει ακόμα και σήμερα δημοφιλής. Από το πλούσιο έργο του ξεχωρίζουν τα μακροσκελή ποιήματα Δον Ζουάν και Το προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ.

Υπήρξε εξαιρετικά διάσημος και επιτυχημένος ως ποιητής, αλλά και ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη προσωπικότητα στην Αγγλία, ζώντας άστατη οικονομική και ερωτική ζωή. Ταξίδεψε σε πολλά μέρη στην Ευρώπη, ιδιαίτερα στην Ιταλία, όπου έζησε για επτά χρόνια σε πόλεις όπως η Βενετία, η Ραβέννα και η Πίζα.

Αργότερα συνέδεσε το όνομα του με την στήριξη των επαναστατικών κινημάτων σε Ιταλία και Ελλάδα, και πέθανε στο πλευρό των Ελλήνων επαναστατών στο Μεσολόγγι, σε ηλικία μόλις 36 χρόνων, μετά από υψηλό πυρετό.

Θεωρείται από τους πλέον σημαντικούς Άγγλους λογοτέχνες του 19ου αιώνα, ενώ στην Ελλάδα είναι μια από τις πιο αναγνωρίσιμες μορφές της Επανάστασης του 1821 και εθνικός ευεργέτης.

Τζωρτζ Κάνινγκ

Ο Τζωρτζ Κάνινγκ (1770 - 1827) ήταν Άγγλος φιλέλληνας πολιτικός, που διετέλεσε υπουργός Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας και πρωθυπουργός.

Το 1793 εξελέγη βουλευτής και διακρίθηκε για την ευγλωττία του, ενώ έγινε και στενός σύμβουλος του πρωθυπουργού, Ουίλιαμ Πιτ του νεότερου. Το 1799 υποστήριξε με τον Πιτ την κατάργηση του δουλεμπορίου ενώ τάχθηκε υπέρ του αγώνα θρησκευτικής ελευθερίας των Ιρλανδών καθολικών.

Το 1824 η Βρετανική κυβέρνηση υποστήριξε τον αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία από την Οθωμανική αυτοκρατορία και το 1826 ο Κάνινγκ υπέγραψε με τη Γαλλία και τη Ρωσία συνθήκη ειρήνης ανάμεσα στην Τουρκία και την Ελλάδα.

Τον Απρίλιο του 1827 ο Κάνινγκ σχημάτισε κυβέρνηση και προώθησε την ανεξαρτησία της Ελλάδας αλλά και τα αιτήματα των καθολικών Ιρλανδών, χωρίς να προλάβει να ολοκληρώσει το έργο του καθώς πέθανε τρεις μήνες αργότερα από πνευμονία.

Βίκτωρ Ουγκώ

Ο Βίκτωρ Ουγκώ (1802 - 1885) ήταν Γάλλος μυθιστοριογράφος, ποιητής και δραματουργός, ο πλέον σημαντικός και προβεβλημένος εκπρόσωπος του κινήματος του γαλλικού ρομαντισμού. Ήταν ένας από τους σημαντικότερους Ευρωπαίους διανοούμενους, που έλαβαν φιλελληνική στάση.

Οι πρώτες του ποιητικές αναφορές σχετικά με τον αγώνα των Ελλήνων εμφανίζονται το 1826 με τη δημοσίευση στον γαλλικό Τύπο του ποιήματος, εμπνευσμένου από την Έξοδο του Μεσολογγίου, όπου εμφανίζονται μεταξύ των 6.000 κεφαλών, που είχαν αποσταλεί στο σαράγι, να συνομιλούν μεταξύ τους τα τρία κεφάλια του Μάρκου Μπότσαρη, του Επισκόπου Ρωγών Ιωσήφ και του Κωνσταντίνου Κανάρη.

Το 1827 συνθέτει τα ποιήματα Ναβαρίνο και Ενθουσιασμός και την επόμενη χρονιά τα Κανάρης, Λαζάρα, καθώς και το περίφημο Ελληνόπουλο.

Κατά την Κρητική Επανάσταση (1866 - 1869) δημοσίευσε τρεις επιστολές υπέρ των Κρητών στον ευρωπαϊκό Τύπο τον Δεκέμβριο του 1866, τον Φεβρουάριο του 1867 και τον Φεβρουάριο του 1869, παρά το γενικότερο αρνητικό για τα ελληνικά ζητήματα κλίμα της εποχής.

Επίσης, έδειξε ενδιαφέρον και για την αρπαγή των μαρμάρων του Παρθενώνα και κατηγόρησε τον Έλγιν για αυτή του την πράξη, στη βάση της αντίληψής του ότι η πολιτιστική κληρονομιά ενός λαού δεν πρέπει να γίνεται κτήμα ενός άλλου.

Καρλ φον Νόρμαν-Έρενφελς

Ο Καρλ Φρίντριχ Λέμπερεχτ φον Νόρμαν-Έρενφελς (1784 - 1822) ήταν Γερμανός στρατιωτικός από τη Βυρτεμβέργη, ο οποίος πολέμησε στους Ναπολεόντειους Πολέμους.

Ως φιλέλληνας μετέβη στην Ελλάδα, προκειμένου να ενισχύσει τον αγώνα των επαναστατών κατά την περίοδο της Επανάστασης του 1821, όπου και απεβίωσε έπειτα από τραύματα που είχε υποστεί στη Μάχη του Πέτα το 1822.

Φρανσουά-Ρενέ ντε Σατωμπριάν

Ο Φρανσουά-Ωγκύστ-Ρενέ, Yποκόμης ντε Σατωμπριάν (1768-1848), γνωστός με την εξελληνισμένη μορφή Σατωβριάνδος, ήταν Γάλλος συγγραφέας, πολιτικός και φιλέλληνας.

Θεωρείται ιδρυτής του γαλλικού ρομαντισμού, ένα από τα μεγάλα ονόματα της γαλλικής λογοτεχνίας, αυτός που ενέπνευσε στον άλλο μεγάλο ρομαντικό, τον Βίκτωρα Ουγκώ, την αποστροφή «Θέλω να είμαι ή Σατωβριάνδος ή τίποτα».

Μαξίμ Ρεμπώ

Ο Ζαν-Φρανσουά-Μαξίμ Ρεμπώ (1795 - 1894) ήταν Γάλλος φιλέλληνας, στρατιωτικός και συγγραφέας και συμμετείχε στην Ελληνική Επανάσταση του 1821. Τον Ιούλιο του 1821, μετά από συνάντηση στη Μασσαλία με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, ο Ρεμπώ απέπλευσε μαζί του με ένα υδραίικο μπρίκι για να συμμετάσχουν στην εξέγερση της Ελλάδας.

Μαζί τους στο πλοίο ήταν 70 εθελοντές Έλληνες της διασποράς, 4 Γάλλοι και 3 Ιταλοί εθελοντές. Στις 2 Αυγούστου 1821 το πλοίο αγκυροβόλησε στη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου. Ο Ρεμπώ συμμετείχε στην πολιορκία και παρευρέθηκε στην Άλωση της Τριπολιτσάς τον Οκτώβριο του 1821.

Ειρηναίος Θείρσιος

Ο Ειρηναίος Θείρσιος υπήρξε Γερμανός φιλέλληνας και ουμανιστής φιλόλογος, ο οποίος ονομάστηκε «Praeceptor Bavariae» («Διδάσκαλος της Βαυαρίας») και «Πατέρας της ουμανιστικής εκπαίδευσης» στη Βαυαρία. Στην Ελλάδα διέπρεψε κατά τα χρόνια του Όθωνα. Αν και το όνομά του στη γλώσσα του προφέρεται Φρίντριχ Τίερς, αυτός ο ίδιος καθιέρωσε στα ελληνικά την εξελληνισμένη εκδοχή «Ειρηναίος Θείρσιος».

Ήρθε στην Ελλάδα το 1831 και επιδόθηκε σε αρχαιολογικές μελέτες. Το 1851 συνέστησε επιτροπή για την επανόρθωση και μελέτη του Ερεχθείου που είχε καταστραφεί από τις μάχες με τις πολιορκίες της Αθήνας. Επέστρεψε στη Βαυαρία και τιμήθηκε από την πατρίδα του. Απεβίωσε στο Μόναχο στις 25 Φεβρουαρίου 1860.

Σαντόρε ντι Σανταρόζα

Ο Κόμης Σαντόρε ντι Σανταρόζα (1783 - 1825), ήταν Ιταλός στρατιωτικός, επαναστάτης και σπουδαίος φιλέλληνας, που σκοτώθηκε κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821.

Ως απλός αγωνιστής φέροντας το όνομα Ντερόσι ακολούθησε τον Γεώργιο Κουντουριώτη και τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο στην προς Πυλία εκστρατεία τους και στις 20 Απριλίου του 1825 κατάφερε και εισήλθε στο φρούριο Νεόκαστρο της Πύλου.

Λουδοβίκος Α' της Βαυαρίας

Ο Λουδοβίκος Α' της Βαυαρίας (1786 - 1868) ήταν ο Βασιλιάς του Βασιλείου της Βαυαρίας από το 1825 μέχρι το 1848 και ανήκε στη δυναστεία των Βιτελσβάχων. Υποστήριξε την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και αναδείχθηκε σπουδαίος φιλέλληνας, ενώ ο δευτερότοκος γιος του Όθων επιλέχτηκε ως βασιλιάς της Ελλάδας το 1832.

Τζωρτζ Τζάρβις

Ο Τζωρτζ Τζάρβις (1797- 1828) ήταν ο πρώτος αμερικανικής καταγωγής φιλέλληνας, που έλαβε μέρος στην Ελληνική Επανάσταση του 1821. Εμπνευσμένος από τον γερμανικό φιλελληνισμό με συνοδεία Γερμανών φιλελλήνων ξεκίνησε για την Ελλάδα στα τέλη του 1821. Έφτασε, μέσω Μπορντώ, με τον Άγγλο ναύαρχο Άστιγξ στην Ύδρα, στις 3 Απριλίου 1822.

Ο ίδιος συμμετείχε στην οχύρωση του Μεσολογγίου και του Αιτωλικού δίχως να λάβει ποτέ χρηματική αμοιβή από το ελληνικό δημόσιο. Πέθανε στις 11 Αυγούστου 1828 στο Άργος και ενταφιάστηκε πιθανότατα στο προαύλιο του Αγιάννη. Κηδεύθηκε με τιμές αντιστρατήγου, ενώ οι λόγοι του θανάτου του δεν είναι εξακριβωμένοι.

Ιωάννης Ιάκωβος Μέγιερ

Ο Ιωάννης Ιάκωβος Μέγιερ (1798- 1826) ήταν Ελβετός φιλέλληνας και συντάκτης της εφημερίδας «Ελληνικά Χρονικά», της πρώτης έντυπης εφημερίδας του Αγώνα. Πολλοί από τους Μεσολογγίτες είχαν στείλει τις οικογένειές τους στο μικρό αγγλοκρατούμενο νησάκι Κάλαμος. Όταν αποτραβήχτηκε ο στρατός του Κιουταχή από τα οχυρώματα νόμισαν πως το Μεσολόγγι ήταν πια οριστικά ασφαλισμένο και σκέφτηκαν να φέρουν πίσω τις οικογένειες τους. Από τους πρώτους που έφεραν πίσω τις γυναίκες και τα παιδιά τους ήταν ο Μέγιερ.

Η πολιορκία έγινε ασφυκτική μετά την άφιξη του Ιμπραήμ σε ενίσχυση του Μεχμέτ Ρεσίτ Κιουταχή καθώς ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος εμπόδιζε τα ελληνικά πλοία να φέρουν τροφές και πολεμοφόδια. Τον Απρίλιο του 1826 στη σύναξη των καπεταναίων αποφασίστηκε η Έξοδος. Κατά την Έξοδο ο Μέγιερ, η γυναίκα του και τα δύο παιδιά τους, που ήταν στη φάλαγγα με τα γυναικόπαιδα, σκοτώθηκαν.

Γνωστοί σπουδαίοι φιλέλληνες ήταν επίσης οι:

Κάρολος Νόρμαν, Γερμανός αξιωματικός που πήρε μέρος στη Μάχη του Πέτα (1822), όπου πληγώθηκε και πέθανε στο Μεσολόγγι το Νοέμβριο του 1822.
Σαμουήλ Γκρίντλευ Χάου, Αμερικανός γιατρός.
Φραντσέσκο Μπρούνο, Ιταλός που ήρθε μαζί με τον Βύρωνα στην Ελλάδα και πέθανε στο Ναύπλιο το 1827.
Αλεξάντρ Πούσκιν, Ρώσος λογοτέχνης και ποιητής (1799-1837).
Τόμας Γκόρντον, Σκώτος αξιωματικός που προσέφερε όπλα και χρήματα, και συμμετείχε στην πολιορκία της Τρίπολης.
Τζορτζ Φίνλεϊ, Σκώτος που συμμετείχε στις πολεμικές επιχειρήσεις.
Φρήντριχ Χαίλντερλιν, Γερμανός ποιητής.
Καρλ Βίλχελμ φον Άιντεκ, Γερμανός ζωγράφος.
Φρανκ Χέιστινγκς (Frank Hastings), Βρετανός αξιωματικός του ναυτικού που πρόσφερε χρήματα και συμμετείχε στις επιχειρήσεις.
Φρίντριχ Σίλερ, Γερμανός ποιητής.
Πέρσι Σέλλεϋ, Άγγλος ποιητής.
Ιωάννης-Γαβριήλ Εϋνάρδος, τραπεζίτης που οργάνωσε το φιλελληνικό κίνημα στη Γαλλία και την Ελβετία.
Κάρολος Φαβιέρος (Charles Fabvier), Γάλλος διοικητής του τακτικού ελληνικού στρατού.
Ρίτσαρντ Τσωρτς, Σκώτος στρατιωτικός.
Τζουζέππε Ροσαρόλ, Ιταλός στρατηγός, επαναστάτης και φιλέλληνας, πέθανε το 1825 στο Ναύπλιο.
Μορίς Περζά, Γάλλος αξιωματικός, φιλέλληνας και συγγραφέας, από τους πρώτους εθελοντές του τακτικού ελληνικού στρατού.
Χένρικ Νικολά Κρέιερ, Δανός Φιλέλληνας.
Ερνστ Μάνγγελ, Ούγγρος μουσικός, συνθέτης, και φιλέλληνας, Αρχιμουσικός της πρώτης στρατιωτικής μπάντας της Επανάστασης του '21.

Οι φιλέλληνες του 20ού και 21ου αιώνα

Εκτός από τους προαναφερθέντες, υπήρξαν σπουδαίοι φιλέλληνες και κατά τον 20ό και 21ο αιώνα. Ανάμεσά τους ήταν οι:

Άλμπερτ Αϊνστάιν, ο γερμανικής καταγωγής θεωρητικός φυσικός που αναγνωρίζεται ευρέως ως ένα από τα σπουδαιότερα μυαλά όλων των εποχών.
Στίβεν Φράι, Άγγλος ηθοποιός και συγγραφέας.
Ντέιβιντ Λόιντ Τζορτζ, Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου.
Μπόρις Τζόνσον, Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου.
Ντάιλις Πάουελ, κριτικός κινηματογράφου, συγγραφέας πολλών βιβλίων για την Ελλάδα και πρόεδρος του Κλασικού Συλλόγου 1966–1967.
Γκαφ Γουίτλαμ, 21ος πρωθυπουργός της Αυστραλίας.
Κρίστοφερ Χίτσενς, Βρετανοαμερικανός συγγραφέας και δημοσιογράφος.

Ο φιλέλληνας Μπόρις Τζόνσον

Ο Μπόρις Τζόνσον δηλώνει λάτρης της Ελλάδας. Σχεδόν κάθε χρόνο κάνει διακοπές στο Αιγαίο. Πρόσφατα, μάλιστα, βρέθηκε στον Νομό Μαγνησίας. Ο ίδιος, θαυμάζει τόσο πολύ τη χώρα, που, όπως λέει σε κατοίκους της περιοχής, αναμένεται να γράψει το επόμενο διάστημα ένα βιβλίο για την Ελλάδα.

Στο παρελθόν βρέθηκε στην Εύβοια, ενώ όπου βρεθεί και όπου σταθεί αποθεώνει την ελληνική κουζίνα. Όσο για τον πατέρα του, Στάνλεϊ Τζόνσον, έχει δηλώσει ρητά: «Τα γλυπτά πρέπει να επιστρέψουν στην Ελλάδα».

mporis-tzonson — Μπόρις Τζόνσον | Associated Press

Η περίπτωση Μενέντεζ

Τη στήριξή του στην Ελλάδα είχε εκφράσει πολλές φορές ο Μπομπ Μενέντεζ και μάλιστα είχε αντιταχθεί στα αναθεωρητικά σχέδια του Ενρτογάν, την περίοδο της κλιμάκωσης της έντασης στο Αιγαίο. Είναι Αμερικανός πολιτικός και δικηγόρος.

Η ισχύς του ωστόσο στις ΗΠΑ κατακρημνίστηκε το τελευταίο διάστημα. Τον Σεπτέμβριο του 2023 του απαγγέλθηκαν κατηγορίες για διαφθορά, καθώς φέρεται να παρείχε ευαίσθητες πληροφορίες στην κυβέρνηση της Αιγύπτου με οικονομικά ανταλλάγματα.

Μετά από έρευνα στην κατοικία του βρέθηκαν 480.000 δολάρια και ράβδοι χρυσού αξίας άνω των 100.000 δολαρίων. Τις επόμενες ημέρες πλήθος πολιτικών του Δημοκρατικού Κόμματος κάλεσε τον Μενέντεζ να παραιτηθεί από τη θέση του ως Γερουσιαστής. Ο Μενέντεζ απομακρύνθηκε επίσης από τη θέση του ως Επικεφαλής της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας.

Μπομπ και Ναντίν Μενέντεζ | Associated Press

Ο θαυμασμός του Αϊνστάιν

Ο Αϊνστάιν θαύμαζε τους αρχαίους Έλληνες. Ο Νικολό Τότσι, Ελβετός συγγραφέας και φίλος του νομπελίστα φυσικού είχε αποκαλύψει ότι αναφερόταν συχνά στον Σοφοκλή, στον Σωκράτη, στον Εμπεδοκλή, στον Θουκυδίδη και τον Αισχύλο.

«Πώς θα μπορούσε κάποιος να απομακρυνθεί από τους Έλληνες; Ανέκαθεν μου κινούσαν το ενδιαφέρον περισσότερο από την επιστήμη» είχε πει χαρακτηριστικά ο Αϊνστάιν στον φίλο του.

Επιπλέον, τoν Μάρτιο του 1929, ο Αϊνστάιν έστειλε επιστολή προς τον Έλληνα πρωθυπουργό, Ελευθέριο Βενιζέλο, με την οποία διαμαρτύρονταν για την αποβολή αριστερών φοιτητών από τα ελληνικά Πανεπιστήμια για τα πολιτικά τους φρονήματα και ζητούσε να υπάρξει ελευθερία της σκέψης των φοιτητών.