Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η εμβληματικότερη στιγμή στην εποποιία της αντίστασης κατά των Ναζί κατακτητών στην Ελλάδα, την περίοδο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου.
Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, το 1982, με απόφαση της κυβέρνησης Ανδρέα Παπανδρέου, η επέτειος της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοποτάμου θα αποτελούσε την ημερομηνία επίσημου εορτασμού της Εθνικής Αντίστασης.
Είναι εκείνη η στιγμή που οι δύο μεγαλύτερες αντιστασιακές ομάδες, ο ΕΔΕΣ και ο ΕΛΑΣ, υπό την καθοδήγηση Βρετανών σαμποτέρ, ένωσαν τις δυνάμεις τους και ανάγκασαν ολόκληρο τον κόσμο να στρέψει το βλέμμα του σε αυτή τη μικρή γωνιά του πλανήτη και να κοιτάξει με θαυμασμό τους γενειοφόρους αντάρτες που αψήφησαν την υπεροπλία των ναζιστικών ορδών και έδρασαν (κυριολεκτικά) κάτω από τη μύτη τους
Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου
Τον Σεπτέμβριο του 1942 μία ομάδα αποτελούμενη από δώδεκα κομάντος, με επικεφαλής τον ταξίαρχο Έντι Μάιερς και τον ταγματάρχη Κρις Γουντχάουζ, έπεσε με αλεξίπτωτα στην περιοχή της Γκιώνας.
Στόχος της λεγόμενης «Επιχείρησης Χάρλινγκ» ήταν να έρθουν σε επαφή με τις ελληνικές αντάρτικες ομάδες προκειμένου όλοι μαζί να προχωρήσουν σε μια από τις σημαντικότερες δολιοφθορές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Να γκρεμίσουν μια από τις γέφυρες που βοηθάνε τους Γερμανούς να στέλνουν προμήθειες στο μέτωπο της Β. Αφρικής. Βασική επιδίωξη ήταν να καθυστερήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο τον ανεφοδιασμό των δυνάμεων του Ρόμελ.
Το «πρόβλημα», ωστόσο, ήταν πως έπρεπε ο «δεξιός» ΕΔΕΣ και ο «αριστερός» ΕΛΑΣ να κάνουν κάτι που δεν είχαν κάνει ποτέ πριν (και όπως αποδείχθηκε δεν θα έκαναν ποτέ ξανά μετά): Να συνεργαστούν για κάτι τόσο σημαντικό και σε τόσο μεγάλη κλίμακα.
Οι υποψήφιες γέφυρες βρίσκονταν στον ορεινό όγκο του Μπράλλου και ήταν τρεις: της Παπαδιάς, του Ασωπού και του Γοργοποτάμου. Απ' όλες τους διερχόταν η σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης - Αθηνών. Ήταν η μοναδική αξιόπιστη δίοδος προς τα λιμάνια της Νότιας Ελλάδας.
Οι Βρετανοί ήρθαν πρώτα σε επαφή με τον ΕΔΕΣ. Στη συνέχεια ο Ναπολέοντας Ζέρβας αρχηγός του ΕΔΕΣ, ειδοποίησε τον πρωτοκαπετάνιο του ΕΛΑΣ, Άρη Βελουχιώτη.
«Κύριε ταγματάρχα αύριο το πρωί θα σας περιμένω εις τη Βίνιανην. Είναι ανάγκη επιτακτική και κατεπείγουσα να σας συναντήσω. Με συνοδεύει σύμμαχος ταγματάρχης και πρέπει οι δυο μας να συνεννοηθώμεν μαζί του επί ενός ζητήματος εθνικώς σπουδαιοτάτου» έγραψε ο Ζέρβας στον Βελουχιώτη και ο «Αρχηγός των Ατάκτων» του απάντησε: «Στρατηγέ μου, αύριον λίαν πρωί θα ευρίσκομαι εις Βίνιανην».
Στις 20 Νοεμβρίου έγινε η συνάντηση του Μάιερς με τον Ναπολέοντα Ζέρβα, τον αρχηγό του ΕΔΕΣ και τον Άρη Βελουχιώτη, τον πρωτοκαπετάνιο του ΕΛΑΣ. Μετά από ανάλυση όλων των δεδομένων και μελέτη των στοιχείων που είχαν συγκεντρωθεί, κατέληξαν πως η καταλληλότερη γέφυρα είναι αυτή του Γοργοποτάμου, ενός παραποτάμου του Σπερχειού ποταμού.
Στη συνέχεια, στάλθηκε ειδική ομάδα ανταρτών να κάνει αυτοψία την περιοχή και διαπιστώθηκε πως υπήρχαν 105 στρατιώτες (στη συντριπτική τους πλειονότητα Ιταλοί και κάποιοι λίγοι Γερμανοί) οι οποίοι αποτελούσαν τη φρουρά της γέφυρας. Στις 22 Νοεμβρίου πάρθηκε η τελική απόφαση να υλοποιηθεί το σχέδιο τρεις μέρες αργότερα.
Όπως αποφασίστηκε, η επιχείρηση θα γινόταν τη νύχτα της 25ης Νοεμβρίου. Αποφασίστηκε πως στην επιχείρηση θα έπαιρναν μέρος 86 αντάρτες του ΕΛΑΣ, 58 του ΕΔΕΣ και οι 14 Βρετανοί κομάντος που έφτασαν στην Ελλάδα για αυτόν ακριβώς τον λόγο.
Η επίθεση ξεκίνησε στις 23:07 με ταυτόχρονη επίθεση στις γερμανικές φρουρές στις δυο άκρες της γέφυρας. Την ίδια ώρα οι κομάντος τοποθετούσαν τα εκρηκτικά στη βάση της γέφυρας.
Η πρώτη ανατίναξη έγινε στη 1:30 το ξημέρωμα όπου ανατινάχθηκε ένα μέρος της γέφυρας. Την ώρα εκείνη κατέφθανε μια αμαξοστοιχία με ενισχύσεις από το Λιανοκλάδι.Το τρένο είχε μπει στη γέφυρα όταν έγινε η έκρηξη και συνετρίβη μαζί με ένα τμήμα της.
Στις 2:21 ακολούθησε η δεύτερη μεγαλύτερη έκρηξη που ουσιαστικά την αχρήστευσε. Στις 4:30 είχε αποχωρήσει και ο τελευταίος αντάρτης από την περιοχή.
Οι απώλειες για τη φρουρά της γέφυρας ήταν περίπου 30 στρατιώτες, αντίθετα από τους 150 άνδρες που συμμετείχαν στην επιχείρηση μόλις τέσσερις τραυματίστηκαν!
Το σχέδιο είχε πετύχει. Το σαμποτάζ πέτυχε. Η κατεχόμενη Ευρώπη κοίταζε με ενθουσιασμό προς την πλευρά της Ελλάδας. Της, έστω και για λίγο, «ενωμένης» Ελλάδας. «Χωρίς τον Ζέρβα δε θα γινόταν η επιχείρηση. Χωρίς τον Βελουχιώτη δε θα πετύχαινε» είχε πει ο υπαρχηγός της επιχείρησης, ο ταγματάρχης Κρις Γουντχάουζ.
Η επιτυχία ήταν τεράστια. Πάνω απ' όλα ήταν κάτι που αναπτέρωσε το ηθικό των λαών της Ευρώπης που είδαν πως ο εχθρός δεν ήταν ανίκητος. Παράλληλα, σύμφωνα με τα όσα έχουν καταγραφεί, αμέσως μετά την ανατίναξη υπήρξε μια «εκτίναξη» της συμμετοχής στα ένοπλα αντάρτικα τμήμα. Ειδικά στα βουνά της Ρούμελης, οι αντάρτικες ομάδες σχεδόν διπλασίασαν τις δυνάμεις τους!
Πανηγύριζαν όλοι ακόμα και αν αποδείχθηκε πως η όλη επιχείρηση ήρθε... κατόπιν εορτής αφού καθυστέρησε να γίνει, η Μάχη του Ελ Αλαμέιν είχε πραγματοποιηθεί, ο Ρόμελ είχε ηττηθεί και μετατοπίστηκε δυτικότερα και έτσι ο ανεφοδιασμός της στρατιάς του μέσω της Ελλάδας δεν είχε πλέον καμία σημασία.
Δύο ημέρες μετά την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, οι Ιταλοί θα πάρουν 14 κρατούμενους από τις φυλακές της Λαμίας και σε αντίποινα θα τους εκτελέσουν. Τους πρώτους επτά τους εκτέλεσαν μπροστά στην γκρεμισμένη γέφυρα και τους υπόλοιπους στα Καστέλλια της Παρνασσίδας, απ' όπου και κατάγονταν, μαζί με άλλους 10 κατοίκους του χωριού.
Το ξεχασμένο μακελειό στην 22η επέτειο της ανατίναξης
Στις 29 Νοεμβρίου 1964, χιλιάδες κόσμου συγκεντρώθηκε στη γέφυρα του Γοργοποτάμου για να τιμήσει την 22η επέτειο της ανατίναξης. Είναι η πρώτη φορά που οι εκδηλώσεις γίνονται… υπό την αιγίδα του επίσημου ελληνικού κράτους.
Όλα κυλούσαν ομαλά μέχρι τη στιγμή που δεν επετράπη σε αντιπροσωπείες των αντιστασιακών οργανώσεων να καταθέσουν τα στεφάνια τους. Επικράτησε αναβρασμός με δεξιούς και αριστερούς να έρχονται σε ευθεία αντιπαράθεση και πέρα από τα.. σπρωξίδια, «έπεσε» και ξύλο ενώ οι βρισιές και οι απειλές «έπεφταν βροχή»! Με τα πολλά, ωστόσο, και με την παρέμβαση των ψυχραιμότερων, η κατάσταση έδειξε πως πήγαινε προς εκτόνωση.
Και τότε όλοι πάγωσαν. Μια εκκωφαντική έκρηξη προκάλεσε τον πανικό στους παρευρισκόμενους. Αρχικά, μάλιστα, θεωρήθηκε πως εκτός από την έκρηξη ακούγονταν και πυροβολισμοί με αποτέλεσμα να ακολουθήσει πανδαιμόνιο. Τελικά, μετά από λίγη ώρα, όλοι συνειδητοποίησαν το κακό που είχε συμβεί.
Συνολικά 13 άνθρωποι είχαν βρει τραγικό θάνατο από την έκρηξη, ενώ άλλοι 45 είχαν τραυματιστεί, κάποιοι ελαφρά, κάποιοι σοβαρότερα. Όλοι τους οπαδοί της αριστεράς, ή/και πρώην αντάρτες του ΕΛΑΣ.
Ακολούθησαν επεισόδια με πρώην αντάρτες του ΕΛΑΣ (ανάμεσα τους και δυο στρατηγοί της αντιστασιακής οργάνωσης) να επιτίθενται στους χωροφύλακες τους οποίους θεώρησαν υπεύθυνους για το μακελειό. Κανείς δεν ήξερε τι ακριβώς είχε συμβεί. Το μόνο σίγουρο ήταν πως υπήρχαν άνθρωποι νεκροί και άλλοι που φώναζαν και έκλαιγαν από τον πόνο.
Όπως είναι φυσικό μετά το τραγικό περιστατικό, ακολούθησε επίσημη έρευνα από την οποία προέκυψε πως κάποιος από τους παρευρισκόμενους πάτησε μια ξεχασμένη νάρκη, η οποία δεν είχε εντοπιστεί από τις εκκαθαρίσεις που είχαν γίνει τα προηγούμενα χρόνια.
Το πόρισμα της 8μελούς επιτροπής αξιωματικών, τόνιζε πως η νάρκη ήταν αμερικανικού τύπου, παλιά («είχε προφανώς τοποθετηθεί προ πολλών ετών») και ο «μέγας αριθμός των θυμάτων οφείλεται αφ’ ενός μεν εις τον εις την όλην περιοχήν παρατηρηθέντα συνωστισμόν, αφ’ ετέρου δε εις το είδος της νάρκης: θραυσματοβόλος κατά προσωπικού» και κατέληγε ως εξής: «Να θεωρηθεί το γεγονός της εκρήξεως της νάρκης ως τυχαίον συμβάν, μη συνδεόμενον με πράξεις ή ενεργείας σκοπίμους και λαβούσας χώραν κατά το πρόσφατον παρελθόν»!
Για την Αριστερά, ωστόσο, αυτό ήταν μια «βολική» εξήγηση της κυβέρνησης για το τι πραγματικά έγινε στον Γοργοπόταμο εκείνη την αποφράδα ημέρα. Στην αρχή και ενώ η υπόθεση ήταν ακόμα «ζεστή» υιοθετήθηκε η άποψη πως η έκρηξη ήταν έργο της κυβέρνησης σε συνεργασία με πράκτορες της CIA.
Για να αποδείξουν, μάλιστα, τους ισχυρισμούς τους τόνιζαν πως τα προηγούμενα χρόνια είχαν προηγηθεί τρεις εκκαθαρίσεις των δυο ναρκοπεδίων που είχαν στηθεί στην περιοχή από την περίοδο του εμφυλίου πολέμου.
Σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή το πρώτο ναρκοπέδιο με αριθμό «ΕΘ7» το οποίο δημιουργήθηκε το 1948, με 182 νάρκες και 20 φωτοπαγίδες, εκκαθαρίστηκε το 1957 καθώς βρέθηκε και αφαιρέθηκε το «σύνολον των εν τω μητρώων στρώσεως αναγραφομένων ναρκών και φωτοπαγίδων».
Το δεύτερο ναρκοπέδιο, απ’ όπου προερχόταν η νάρκη που εξερράγη, με αριθμό ΑΒ10. Δημιουργήθηκε το 1949, με 88 νάρκες, οι οποίες αφαιρέθηκαν τμηματικά από το 1951 (9 νάρκες) ως το 1955 (2) και το 1957 (77). Άρα, από «τας τρεις μερικάς ως άνω εκκαθαρίσεις φαίνεται αφαιρεθέν το σύνολον των 88 ναρκών».
Και εκεί ακριβώς «πατούσε» η επιμονή της Αριστεράς στον «δάκτυλο της CIA», καθώς στελέχη της ρωτούσαν «πως είναι δυνατόν να έχουν γίνει τόσες εκκαθαρίσεις, επίσημα να έχουν εντοπιστεί και αφαιρεθεί όλες οι νάρκες και ξαφνικά να βρίσκονται στο σημείο τέσσερις πλήρως λειτουργικές εκ των οποίων η μια εξερράγη».
Η κυβερνητική απάντηση ήταν πως «προφανώς κάποιες νάρκες είχαν απομείνει στο σημείο, πράγμα διόλου περίεργο» και η υπόθεση έκλεισε κάπως έτσι. Μετά από λίγο καιρό και η Αριστερά έριξε τους τόνους της αντιπαράθεσης προκειμένου να μην οξυνθεί περαιτέρω η ήδη ηλεκτρισμένη πολιτική ατμόσφαιρα.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
