Στο άκουσμα και μόνο της λέξης «μνημόνιο» οι... μνήμες που ξυπνάνε είναι, ας το θέσουμε ευγενικά, άσχημες. Μια ολόκληρη δεκαετία στη διάρκεια της οποίας η Ελλάδα και οι Έλληνες (ή έστω ένα μεγάλο ποσοστό των Ελλήνων) έζησαν ημέρες πολέμου χωρίς η χώρα να βρίσκεται σε πόλεμο. Φτώχεια, ανεργία, συλλογική κατάθλιψη. Κάποιοι κατάφεραν να επιβιώσουν, κάποιοι άλλοι αναγκάστηκαν να ξεκινήσουν και πάλι από το μηδέν, αφού πρώτα τα έχασαν όλα.
Όταν αυτή η «οικονομική κατάρα» έπεσε πάνω στα κεφάλια όλων μας, υπήρχαν εκείνοι που θεώρησαν πως η Ελλάδα ήταν υποχρεωμένη, για πρώτη φορά στην Ιστορία της, να βιώσει κάτι τέτοιο. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, η σχέση της Ελλάδας με τα μνημόνια, τα δάνεια και τις «τρόικες» είναι παλιά ιστορία. Τόσο παλιά όσο και η ίδρυση του νεοελληνικού κράτους. Λίγο μετά την Επανάσταση του 1821!
Τι οδήγησε στο πρώτο μνημόνιο
Στην πραγματικότητα ο συγκεκριμένος μεσότιτλος θέλει πάνω από... δύο τόμους και όχι απλά ένα μικρό αφιέρωμα προκειμένου να απαντηθεί και να δώσει μια πλήρη εικόνα του οικονομικού χάους που υπήρχε στην Ελλάδα, ήδη από τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης. Επιγραμματικά, ωστόσο, θα μπορούσαμε να πούμε πως αυτή η σχέση πάθους – μίσους που έχει η Ελλάδα με τα δάνεια ξεκινάει από το 1824 και το 1825.
Στη διάρκεια της Β' Εθνοσυνέλευσης (Απρίλιος του 1823) επιχειρήθηκε να συνταχθεί κάτι σαν προϋπολογισμός του κράτους παρά το γεγονός πως κράτος επίσημα ακόμα δεν υπήρχε. Τα αποτελέσματα ήταν απογοητευτικά. Τα έξοδα του πρώτου εξαμήνου του 1823 θα ανέρχονταν σε 38 εκατομμύρια γρόσια και τα έσοδα σε μόλις 12 εκατομμύρια γρόσια. Με τα έξοδα να είναι τρεις φορές πάνω από τα έσοδα δεν υπήρχαν και πολλές επιλογές πέρα από τον δανεισμό. Έτσι, οι Ιωάννης Ορλάνδος, Ανδρέας Ζαΐμης και Ανδρέας Λουριώτης πήγαν τον Ιανουάριο του 1924 στο Λονδίνο προκειμένου να διαπραγματευτούν για λογαριασμό της Ελλάδας τη χορήγηση δανείου. Τελικά, το πήραν από τον Οίκο Λόφναν. Το δάνειο ήταν ύψους 800.000 λιρών είχε τόκο 5%, προμήθεια 3%, ασφάλιστρα 1,5% και περίοδο αποπληρωμής 36 χρόνια. Ως εγγύηση για την αποπληρωμή του δανείου τέθηκαν από ελληνικής πλευράς τα δημόσια κτήματα και όλα τα δημόσια έσοδα.
Από εδώ και πέρα ξεκινούν τα ωραία και κάθε ομοιότητα με τα όσα ζήσαμε πριν από μερικά χρόνια κάθε άλλο παρά συμπτωματική είναι. Η Ελλάδα (όχι το κράτος αφού δεν υπήρχε ακόμα αλλά η επαναστατική διοίκηση) από αυτές τις 800.000 λίρες έλαβε μόλις τις 298.000 λίρες, αφού το παραχωρούμενο δάνειο είχε οριστεί στο 59% του ονομαστικού (472.000 λίρες) και από αυτό παρακρατήθηκαν 80.000 ως προκαταβολή τόκων δύο ετών, 16.000 για χρεολύσια, 2.000 ως προμήθεια και άλλες δαπάνες! Ληστεία. Με την κυριολεκτική έννοια του όρου.
Και επειδή για την Ελλάδα μιλάμε, το δάνειο αυτό, αντί να χρησιμοποιηθεί σε υποδομές και οτιδήποτε άλλο χρειαζόταν, κατασπαταλήθηκε στη διάρκεια του εμφυλίου, ενώ πολλά χρήματα κατέληξαν στις τσέπες «ημετέρων» εις υγείαν των κορόιδων που πολεμούσαν ακόμα ενάντια στους Τούρκους και δεν είχαν να φάνε.
Φυσιολογικά όλο αυτό οδήγησε την Ελλάδα να ζητήσει και δεύτερο δάνειο μέσα σε λίγους μήνες. Τον Ιανουάριο του 1925 η χώρα έλαβε από τον τραπεζικό οίκο των αδελφών Ρικάρδο, δάνειο με ονομαστικό κεφάλαιο 2.000.000 λιρών. Μεγαλύτερη ληστεία αυτή. Το καθαρό ποσό περιορίστηκε στις 816.000 λίρες, αφού το παραχωρούμενο δάνειο είχε οριστεί στο 55% του ονομαστικού (1.100.000) και από αυτό παρακρατήθηκαν 284.000 λίρες για προκαταβολή τόκων δύο ετών, χρεολύσια, προμήθεια και άλλες δαπάνες. Το «δράμα» έχει και συνέχεια. Από το δάνειο διατέθηκαν: 212.000 λίρες για την αναχρηματοδότηση του πρώτου δανείου, 77.000 για την αγορά όπλων και πυροβόλων (ελάχιστα έφθασαν στην Ελλάδα), 160.000 για την παραγγελία έξι ατμοκίνητων πλοίων (τρία έφθασαν στην Ελλάδα) και 155.000 για τη ναυπήγηση δύο φρεγατών σε ναυπηγεία της Νέας Υόρκης, από τις οποίες μόνο η μία ήλθε στην Ελλάδα, ενώ η δεύτερη πουλήθηκε για να χρηματοδοτηθεί η πρώτη! Στην πραγματικότητα στην Ελλάδα από το ονομαστικό δάνειο των 2 εκατομμυρίων λιρών έφτασαν περίπου 232.500 στερλίνες! Με αυτά και με αυτά φτάσαμε στην πρώτη χρεοκοπία η οποία έγινε το 1827 επί Ιωάννη Καποδίστρια.
Το μνημόνιο και οι όροι που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα
Για να εξυπηρετηθούν τα δάνεια της Επανάστασης ο Όθωνας πήρε το 1832 άλλο δάνειο. Για να καταφέρει να το αποπληρώσει έλαβε σκληρά δημοσιονομικά μέτρα. Προφανώς, ωστόσο, ο απλός κόσμος που δεν είχε φταίξει σε τίποτα αρνήθηκε να δεχθεί αυτή την «οικονομική σκλαβιά». Όλο αυτό σε συνδυασμό και με τα πολιτικά προβλήματα που υπήρχαν, λειτούργησαν σαν πυροδοτικός μηχανισμός και κάπως έτσι οδηγηθήκαμε στα γεγονότα της 3ης Σεπτεμβρίου του 1843.
Ενδεικτικό της οικονομικής κατάστασης που επικρατούσε είναι πως το καλοκαίρι του 1843 η Ελλάδα έπρεπε να καταβάλει στις τράπεζες περίπου 7 εκατ. δραχμές ως τοκοχρεολύσια παλαιότερων δανείων. Το ποσό αυτό ήταν το μισό των εσόδων του κράτους. Λεφτά... δεν υπήρχαν, λοιπόν! Η Ελλάδα ζήτησε νέο δάνειο αλλά, πλέον, δεν υπήρχε κανείς να τη δανείσει.
Αυτό που στις ημέρες μας λέγαμε «τρόικα», τότε το έλεγαν «Προστάτιδες Δυνάμεις». Σίγουρα πιο εύηχο. Σε κάθε περίπτωση Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία, μια ημέρα σαν σήμερα πριν από 180 χρόνια, έβαλαν την Ελλάδα να υπογράψει το πρώτο της μνημόνιο σύμφωνα με το οποίο η κυβέρνηση όφειλε να πάρει σκληρά μέτρα εξοικονόμησης 3,6 εκατομμυρίων δραχμών μέσα σε τρεις μήνες!
Και γίνεται ακόμα «καλύτερο» στη συνέχεια. Οι εκπρόσωποι των τριών χωρών, οι πρεσβευτές τους δηλαδή, ήταν παρόντες στις συνεδριάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου και απαίτησαν να λαμβάνουν ανά μήνα λεπτομερή κατάσταση της πορείας εφαρμογής του μνημονίων. Επιπλέον, εννοείται πως είχαν πλήρη εικόνα εσόδων και εξόδων.
Το «κερασάκι στην τούρτα», βέβαια, ήταν τα μέτρα που επέβαλε η κυβέρνηση κατ' εντολή της τότε «τρόικας». Απολύθηκε το ένα τρίτο των δημόσιων υπαλλήλων και μειώθηκαν κατά 20% οι μισθοί όσων παρέμειναν. Κόπηκαν οι συντάξεις (οι οποίες βέβαια τότε χορηγούνταν σε ειδικές κατηγορίες πολιτών). Μειώθηκαν κατά 60% οι στρατιωτικές δαπάνες. Μειώθηκε δραστικά ο αριθμός των ένστολων. Αντί για μισθό οι στρατιωτικοί έπαιρναν... χωράφια. Επιβλήθηκε προκαταβολή στην είσπραξη του φόρου εισοδήματος και της «δεκάτης», που ήταν ο φόρος για την αγροτική παραγωγή. Απολύθηκαν όλοι οι μηχανικοί του δημοσίου και σταμάτησαν όλα τα δημόσια έργα. Καταργήθηκαν εντελώς όλες οι υγειονομικές υπηρεσίες του κράτους.
Απολύθηκαν όλοι οι υπάλληλοι του εθνικού τυπογραφείου, όλοι οι δασονόμοι, οι δασικοί υπάλληλοι και οι μισοί καθηγητές πανεπιστημίου. Καταργήθηκαν όλες οι διπλωματικές αποστολές στο εξωτερικό. Νομιμοποιήθηκαν όλα τα αυθαίρετα κτίσματα και οι καταπατημένες «εθνικές γαίες» με την πληρωμή προστίμων νομιμοποίησης. Περαιώθηκαν συνοπτικά όλες οι εκκρεμείς φορολογικές υποθέσεις με την καταβολή εφάπαξ ποσού.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
