Τα όσα φρικιαστικά καταγγέλλονται για σεξουαλική κακοποίηση παιδιών στην «Κιβωτό του Κόσμου» αλλά και σε δομές φιλοξενίας του νοσοκομείου Παίδων έχουν σοκάρει για ακόμα μία φορά την ελληνική κοινωνία με το ερώτημα, «τι πραγματικά γίνεται πίσω από τις κλειστές πόρτες των ιδρυμάτων», να αναζητά επιτακτικά απάντηση. Το κουβάρι των αποκαλύψεων για τα όσα φέρεται να έχουν συμβεί στην «Κιβωτό του Κόσμου» άρχισε να ξετυλίγεται ύστερα από τη διαβίβαση των σχετικών καταγγελιών από τον Συνήγορο του Πολίτη στην Εισαγγελία Πρωτοδικών Αθηνών. Αποκαλυπτική του τρόπου λειτουργίας των δημόσιων και ιδιωτικών δομών φιλοξενίας είναι η ειδική έκθεση, που έχει εκπονήσει η ανεξάρτητη αρχή, στην οποία εντοπίζονται τα σκοτεινά σημεία του πλαισίου προστασίας των παιδιών, που διαβιούν προσωρινά ή επί μακρόν σε δομές ιδρυματικής φροντίδας.
Σύμφωνα με τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η φιλοξενία ενός ανήλικου σε ίδρυμα προκρίνεται ως έσχατη λύση και μόνο εάν αυτό κριθεί προς το υπέρτερο συμφέρον του, υπό την οπτική και της μελλοντικής του ευημερίας, λαμβανομένων υπόψη των προσωπικών του περιστάσεων. Πολλά από τα παιδιά, που καταλήγουν σε ιδρύματα στη χώρα μας έχουν απομακρυνθεί από τις οικογένειές τους λόγω κακοποίησης, παραμέλησης, ή αδυναμίας επαρκούς φροντίδας τους για άλλους λόγους. Στην πράξη, συνήθως, με την υποβολή μιας καταγγελίας, η αρμόδια εισαγγελική αρχή αποστέλλει στις κατά τόπους κοινωνικές υπηρεσίες εντολή για διεξαγωγή κοινωνικής έρευνας.
Μία διαδικασία γεμάτη «τρύπες»
Οπως έχει επισημάνει ο Συνήγορος του Πολίτη, «η κάθε Εισαγγελία, ή ακόμη και ο κάθε Εισαγγελέας, ακολουθεί διαφορετική προσέγγιση, άλλοτε δίνοντας αναγκαίες διευκρινίσεις και αναλυτικές κατευθυντήριες στον κοινωνικό λειτουργό πριν την έρευνα (σπανιότερα), άλλοτε στέλνοντας τυπικά την εντολή χωρίς άλλες, ενδεχομένως κρίσιμες πληροφορίες (για το είδος, την προέλευση και το ακριβές περιεχόμενο της καταγγελίας, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του παιδιού κ.ά. ). Τούτο συμβαίνει διότι, αφενός, η διαδικασία αυτή δεν διέπεται από ενιαίο πρωτόκολλο και κανόνες για όλες τις Εισαγγελίες, αφετέρου, κατ’ αρχήν δεν λειτουργούν οι θεσμικά προβλεπόμενες κοινωνικές υπηρεσίες στα Πρωτοδικεία, που θα βρίσκονταν σε στενή επικοινωνία και συνεργασία με τις Εισαγγελίες, για την υποστήριξη του εξαιρετικά απαιτητικού και δύσκολου έργου τους. Συγχρόνως, οι κοινωνικές υπηρεσίες των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, σχεδόν στο σύνολό τους, είναι σοβαρά υποστελεχωμένες και, επιπλέον, δε διαθέτουν ένα σαφές και επαρκές θεσμικό πλαίσιο αρμοδιοτήτων σε σχέση με την παιδική προστασία και την υποστήριξη οικογενειών με σύνθετα ψυχοκοινωνικά προβλήματα».
Οπως διαπιστώνει η ανεξάρτητη αρχή, η ανεύρεση θέσης για την εισαγωγή των παιδιών σε δομές κλειστής φροντίδας συχνά επαφίεται στις κοινωνικές υπηρεσίες των νοσοκομείων όπου αυτά φιλοξενούνται προσωρινά έπειτα από την απομάκρυνση από το οικογενειακό τους περιβάλλον. Ωστόσο, οι υπηρεσίες αυτές, εξ αντικειμένου, δεν έχουν γνώση των ατομικών συνθηκών ζωής και αναγκών κάθε παιδιού, ούτε είναι σε θέση να προβούν σε ενδελεχή αξιολόγηση της κατάστασης και διερεύνηση των επιλογών για τον προσδιορισμό του βέλτιστου συμφέροντος και την ανεύρεση της κατάλληλης λύσης εναλλακτικής φροντίδας για κάθε παιδί. Κατά συνέπεια, η τοποθέτηση των παιδιών σε δομές κλειστής φροντίδας γίνεται με τρόπο καθαρά διεκπεραιωτικό με κύριο κριτήριο την ύπαρξη θέσης και τη συναίνεση ενός ιδρύματος στην εισαγωγή ενός παιδιού χωρίς περαιτέρω εξέταση της καταλληλότητας και της επάρκειας μιας δομής για την κάλυψη των εξατομικευμένων αναγκών του.
«Ως συνέπεια, τα παιδιά αυτά, σε μια ιδιαίτερα δύσκολη και κρίσιμη για αυτά περίοδο, και ενώ δεν χρήζουν νοσηλείας, εισάγονται και παραμένουν συχνά επί μακρό χρονικό διάστημα σε παιδιατρικές ή παιδοψυχιατρικές κλινικές, ή ακόμη και σε μονάδες ενηλίκων γενικών νοσοκομείων, οι οποίες αδυνατούν να ανταποκριθούν στις σύνθετες ανάγκες υποστήριξής τους - μέχρι να καταστεί εφικτή η λήψη απόφασης από τον εισαγγελέα για την ανάθεση της επιμέλειας και της φροντίδας τους, που συνήθως αφορά την τοποθέτησή τους σε ίδρυμα. Αποτέλεσμα των ανωτέρω είναι να μην εξαντλούνται και συνήθως να μην διερευνώνται καν οι δυνατότητες ανεύρεσης κατάλληλης εναλλακτικής φροντίδας (π.χ. μέσω αναδοχής) πριν την τοποθέτηση σε δομή κλειστού τύπου και το παιδί να υφίσταται τις τραυματικές επιπτώσεις της μακράς παραμονής του αρχικά στο νοσοκομείο και στη συνέχεια σε ίδρυμα».
Η ζημιά που προκαλεί στα παιδιά η ιδρυματοποίηση
Η διάρκεια παραμονής των παιδιών στα ιδρύματα της χώρας μας υπερβαίνει σημαντικά τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και στις περισσότερες περιπτώσεις φτάνει μέχρι την ενηλικίωσή τους. Με βάση την επιστημονική έρευνα αναφορικά με τις επιπτώσεις της ιδρυματικής φροντίδας στην ανάπτυξη του σώματος εν γένει και του εγκεφάλου, στην κοινωνική συμπεριφορά και στην εξέλιξη, έχει τεκμηριωθεί ότι κατά μέσο όρο τα παιδιά σε ιδρύματα χάνουν έναν μήνα σωματικής ανάπτυξης για κάθε 5 μήνες ιδρυματικής φροντίδας, ακόμα και στην περίπτωση που οι διατροφικές ανάγκες των παιδιών ικανοποιούνται πλήρως. Οσον αφορά στον τομέα της γνωστικής ανάπτυξης, παρατηρούνται σημαντικά ελλείμματα στην προσοχή και στις εκτελεστικές λειτουργίες, καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου, των νοητικών λειτουργιών και διαφόρων δεξιοτήτων, με τα ιδρυματοποιημένα παιδιά να σκοράρουν κατά μέσο όρο 20 μονάδες χαμηλότερα από το μέσο πληθυσμό σε κλίμακες νοημοσύνης. Στις επιζήμιες συνέπειες της ιδρυματικής φροντίδας στην ψυχο-κοινωνική εξέλιξη των παιδιών συγκαταλέγονται, μεταξύ άλλων, υπερκινητικότητα, εναντιωματική και συχνά επιθετική ή ακόμη και βίαιη, αυτοκαταστροφική ή αντικοινωνική συμπεριφορά ή, από την άλλη, συμπεριφορές απόσυρσης και αδυναμία δημιουργίας και διατήρησης συναισθηματικών δεσμών.
Τα ιδρύματα παιδικής προστασίας του δημόσιου τομέα περιλαμβάνουν τα παραρτήματα φιλοξενίας ανηλίκων των Κέντρων Κοινωνικής Πρόνοιας των κατά τόπους περιφερειών, που υπάγονται στο υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, ορισμένα ιδρύματα υπό την εποπτεία της τοπικής αυτοδιοίκησης και τις Στέγες Ανηλίκων των Εταιρειών Προστασίας Ανηλίκων Αθήνας, Πειραιά και Ηρακλείου Κρήτης, που υπάγονται στο υπουργείο Δικαιοσύνης. Πέραν των δημοσίων ιδρυμάτων, τη φιλοξενία παιδιών αναλαμβάνουν ιδρύματα ιδιωτικού δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, που υπάγονται σε φιλανθρωπικά σωματεία ή συλλόγους – ορισμένα από τα οποία, μολονότι δεν ανήκουν στην Εκκλησία ως προς τη νομική τους μορφή, λειτουργούν με θρησκευτικό προσανατολισμό - καθώς επίσης και εκκλησιαστικά ιδρύματα που λειτουργούν υπό την ευθύνη της Ιεράς Αρχιεπισκοπής ή περιφερειακών Μητροπόλεων.
Πιο σοβαρά προβλήματα στα ιδιωτικά ιδρύματα
Βάσει της άποψης, που έχει διατυπώσει ο Συνήγορος του Πολίτη, «σε γενικές γραμμές, τα δημόσια ιδρύματα διαθέτουν ένα ενιαίο ή συναφές ως προς τη φιλοσοφία του πεπαλαιωμένο πλαίσιο λειτουργίας, μολονότι απουσιάζουν κατάλληλες θεσμικές προδιαγραφές αναφορικά με τη στελέχωση, τις παρεχόμενες υπηρεσίες, τα προγράμματα, τις διαδικασίες και άλλες σημαντικές παραμέτρους, με συνέπεια σοβαρές αποκλίσεις μεταξύ τους αλλά και τη λειτουργία των περισσότερων από αυτά με σοβαρά προβλήματα και ελλείψεις σε σχέση με τη σφαιρική προστασία των παιδιών και των δικαιωμάτων τους».
Τα πιο έντονα προβλήματα εντοπίζονται στα ιδρύματα του ιδιωτικού τομέα με την πρόσφατη νομοθετική παρέμβαση του αρμόδιου υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων να προβλέπει συγκεκριμένους κανόνες ίδρυσης και λειτουργίας των δομών αυτών. «Οσον αφορά στα ιδρύματα του ιδιωτικού τομέα και τα εκκλησιαστικά ιδρύματα, η κατάσταση είναι ιδιαίτερα ανομοιογενής ως προς τον τρόπο λειτουργίας και τα παιδαγωγικά μοντέλα που εφαρμόζουν. Η απουσία ενιαίου νομικού πλαισίου, που να συνάδει με τα δικαιώματα του παιδιού και ενός επαρκούς μηχανισμού εποπτείας και εξωτερικού ελέγχου επιτρέπει τη λειτουργία πολλών από αυτά στη βάση ενός αυτόνομου μοντέλου, το οποίο στηρίζεται στις παιδαγωγικές αντιλήψεις και προσωπικές ικανότητες των εκάστοτε εργαζομένων και υπευθύνων, συχνά παραβλέποντας τα σύγχρονα επιστημονικά και κοινωνικά δεδομένα για την ανατροφή, την εξέλιξη και τις ανάγκες των παιδιών, ενώ παράλληλα δεν υπόκειται σε τυπικό και ουσιαστικό έλεγχο, επιτρέποντας αυθαιρεσίες που θέτουν σε διακύβευση τα κατοχυρωμένα δικαιώματα των παιδιών».
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
