Πώς ο πλανήτης έφτασε στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους - Ένα απέραντο πεδίο μάχης

Μία σπίθα αρκεί για να σκορπίσει τον πόνο, τη θλίψη και την αβεβαιότητα, όχι μόνο σε μία χώρα, ούτε απλά σε μια ήπειρο, αλλά σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Αυτό «διδάσκει» η Ιστορία του 20ού αιώνα, με δραματικό τρόπο μάλιστα, καθώς χρειάστηκαν χρόνια για να επουλωθούν (αν επουλώθηκαν) οι πληγές που άφησαν πίσω τους οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι.

Και αν μια «σπίθα» αρκεί, τότε τι μπορεί να συμβεί αν σε ένα από τα πιο πολύπαθα μέρη του πλανήτη έχει ξεσπάσει «πυρκαγιά»;

Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και τις αιματηρές συγκρούσεις που βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη, ο πόλεμος στο Ισραήλ ήρθε ξαφνικά για να ξυπνήσει εκ νέου τους εφιάλτες μιας νέας γενικευμένης παγκόσμιας σύρραξης, που θα μπορούσε να έχει ολέθρια επακόλουθα.

Δεν είναι κοινό μυστικό άλλωστε ότι ήδη για τις συγκρούσεις της Χαμάς με τις ένοπλες δυνάμεις του Ισραήλ, έχουν κινητοποιηθεί οι μεγάλες δυνάμεις, με προεξάρχουσες τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μέσω του προέδρου Τζο Μπάιντεν η Ουάσινγκτον πήρε ξεκάθαρη θέση υπέρ του Τελ Αβίβ.

Τι διδάσκει το παρελθόν; Πώς ξεκίνησαν όλα στους δύο Παγκοσμίους Πολέμους; Υπάρχουν ομοιότητες με το «εύθραυστο σήμερα»;

Όπλα και εθνικισμός

Πριν το ξέσπασμα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, οι Μεγάλες Δυνάμεις ρίχτηκαν σε έναν ξέφρενο αγώνα δρόμου ενίσχυσης και εκσυγχρονισμού των ενόπλων τους δυνάμεων. Ο εθνικισμός βρίσκονταν στο απόγειό του. Στη Βρετανία οι στρατιωτικές δαπάνες αυξήθηκαν σχεδόν κατά 30% μέσα στη δεκαετία 1890-1900. Το 1913 ήταν 140% υψηλότερες από ό,τι το 1887.

Η Γερμανία, στα μέσα της δεκαετίας του 1890, δαπανούσε 90 περίπου εκατομμύρια μάρκα κάθε χρόνο για το πολεμικό της ναυτικό. Το 1913 είχε ξεπεράσει τα 400 εκατομμύρια μάρκα.

Τη σπίθα του πολέμου άναψε η δολοφονία του διαδόχου του θρόνου της Αυστροουγγαρίας Φραγκίσκου Φερδινάνδου και της συζύγου του Σοφίας, από τον νεαρό Σερβοβόσνιο εθνικιστή Γκαβρίλο Πρίντσιπ στο Σεράγεβο της Βοσνίας στις 28 Ιουνίου 1914. Για τη δολοφονία οι Αυστριακοί θεώρησαν υπεύθυνη την κυβέρνηση της Σερβίας και της κήρυξαν τον πόλεμο στις 28 Ιουλίου 1914.

Σύμφωνα με αναλύσεις, ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν μία ενδοευρωπαϊκή διένεξη με τα κύρια μέτωπα στη Γηραιά Ήπειρο, η επέκτασή της ωστόσο και στην περιφέρεια, με ενεργό συμμετοχή αποικιακών στρατευμάτων και με την εμπλοκή ακόμα και των ΗΠΑ, της προσέδωσαν τελικά την έννοια του παγκοσμίου πολέμου.

Χωρισμένοι στα δύο

Να σημειωθεί ότι το 1914, οι Μεγάλες Δυνάμεις ήταν χωρισμένες σε δύο αντιμαχόμενες συμμαχίες, τις Ενωμένες Δυνάμεις, καλούμενες και Δυνάμεις της Αντάντ που αποτελούνταν από τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Ρωσία, και τις Κεντρικές Δυνάμεις καλούμενες και Τριπλή Συμμαχία που αποτελούνταν από τη Γερμανία, την Αυστροουγγαρία και την Ιταλία

Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν μία από τις πιο πολύνεκρες συρράξεις στην ιστορία, καθώς υπολογίζεται ότι περίπου 10 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στη μάχη. Επίσης, 10 εκατομμύρια άμαχοι πολίτες πέθαναν από την κατοχή, τους βομβαρδισμούς, την πείνα, τις κακουχίες και τις ασθένειες.

Ποιες χώρες συμμετείχαν στον πόλεμο:

Αντάντ

• Βρετανική Αυτοκρατορία
• Ηνωμένο Βασίλειο
• Αυστραλία
• Καναδάς
• Βρετανικές Ινδίες
• Νέα Γη
• Νέα Ζηλανδία
• Νότια Αφρική
• Γαλλία
• Ρωσική Αυτοκρατορία
• Σερβία
• Ρουμανία
• Ιταλία
• Μαυροβούνιο
• Βέλγιο Βέλγιο
• Πορτογαλία
• Ελλάδα
• ΗΠΑ
• Ιαπωνία
• Κίνα
• Λαϊκή Δημοκρατία της Αρμενίας

Κεντρικές Δυνάμεις

• Γερμανική Αυτοκρατορία
• Αυστροουγγαρία
• Βουλγαρία
• Οθωμανική Αυτοκρατορία

Ο δεύτερος εφιάλτης

Η άνοδος των ολοκληρωτικών καθεστώτων σε Γερμανία και Ιταλία, μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν το «καμπανάκι». Την ίδια ώρα, ο αυτοκράτορας Χιροχίτο στην Ιαπωνία κατέστρωνε τα επεκτατικά του σχέδια στην Άπω Ανατολή και ετοίμαζε φρικτές γενοκτονίες για λαούς όπως οι Κινέζοι και οι Κορεάτες.

Η σάλπιγγα του εθνικισμού άρχισε να ηχεί και πάλι, αυτή τη φορά μάλιστα, ακόμα πιο δυνατά και αποφασιστικά. Την ίδια στιγμή η Σοβιετική Ένωση ετοιμάζονταν να μπει στο «παιχνίδι».

Τα ξημερώματα της 1ης Σεπτεμβρίου 1939, ο γερμανικός στρατός αιφνιδίασε τους Πολωνούς και σε πολύ σύντομο διάστημα κατέλαβε τη χώρα. Στις 17 Σεπτεμβρίου, η Σοβιετική Ένωση εισέβαλε στην Πολωνία και κατέλαβε την υπόλοιπη χώρα. Ο πλανήτης ετοιμαζόταν για μια νέα αιματηρή σύγκρουση. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος άρχιζε.

Η Αγγλία και η Γαλλία κήρυξαν τον πόλεμο στη Γερμανία αλλά χωρίς ακόμα να κινητοποιήσουν όλες τους τις δυνάμεις για πλήρη εμπλοκή. Ακολούθησε μια περίοδος που έμεινε γνωστή ως ο «Γελοίος Πόλεμος» (Drôle de Guerre) γιατί, παρά την κήρυξη πολέμου, η μια μερίδα των εμπολέμων δεν έπαιρνε ακόμα μέρος σε γενικό πόλεμο εναντίον της Γερμανίας.

Ένα απέραντο πεδίο μάχης

Στις 30 Νοεμβρίου η ΕΣΣΔ κήρυξε τον πόλεμο στη Φινλανδία, μετά την άρνησή της να δεχτεί στο έδαφός της σοβιετικά στρατεύματα. Η Ιταλία έστρεψε το βλέμμα της στα Βαλκάνια και την Ελλάδα. Η «φωτιά» είχε αρχίσει ήδη να «καίει». Ο πλανήτης ήταν σε πόλεμο. Αυτή τη φορά στην μεγαλύτερη και πιο φρικιαστική σύγκρουση που έχει καταγραφεί ποτέ.

Στη συνέχεια ακολούθησε η είσοδος των ΗΠΑ στον πόλεμο, μετά το Περλ Χάρμπορ και την καταστροφή του αμερικανικού στόλου από ιαπωνικές δυνάμεις.

Ο απολογισμός, θλιβερός. Στρατιώτες νεκροί, πάνω από 14.000.000, πολίτες που έχασαν τη ζωή τους πάνω από 36.000.000 για τους συμμάχους και 12 εκατομμύρια για τις χώρες του Άξονα.

Συμμαχικές δυνάμεις:

• Ηνωμένο Βασίλειο Ηνωμένο Βασίλειο
• Σοβιετική Ένωση
• Ηνωμένες Πολιτείες
• Κίνα
• Γαλλία
• Ελλάδα
• Νορβηγία Νορβηγία
• Πολωνία
• Βέλγιο
• Γιουγκοσλαβία
• Αυστραλία
• Ολλανδία
• Ινδία
• Νότια Αφρική
• Νέα Ζηλανδία
• Καναδάς

Δυνάμεις του Άξονα:

• Γερμανία
• Ιταλία
• Ιαπωνία
• Βασίλειο της Βουλγαρίας
• Βασίλειο της Ρουμανίας
• Ουγγαρία
• Φινλανδία
• Κροατία
• Ταϊλάνδη
• Ισπανία

Φόβοι και πάλι στο προσκήνιο

Πόσο κοντά είναι ο πλανήτης σε μια τέτοιου μεγέθους σύρραξη; Η συγκεκριμένη ερώτηση απασχολεί τους διεθνείς αναλυτές σε όλο τον πλανήτη, που βλέπουν ότι οι ισορροπίες είναι εύθραυστες, ο εθνικισμός ακμάζει, οι συμμαχίες που διαμορφώνονται τρομάζουν και το ράλι εξοπλιστικών προγραμμάτων σημειώνει limit up.

Για την απάντηση του παραπάνω ερωτήματος, κομβική θεωρείται η στάση που θα κρατήσουν η Ρωσία, η Κίνα και η Ινδία αναφορικά με τη σύγκρουση στο Ισραήλ. Γιατί μπορεί οι ΗΠΑ να έχουν πάρει ξεκάθαρη θέση υπέρ του Τελ Αβίβ, ωστόσο αυτό δεν έχει αποσαφηνιστεί, τουλάχιστον στο προσκήνιο, για τις υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις του 2023. Παράλληλα, δεν λείπουν και οι φωνές ανησυχίας για χώρες με πυρηνικό οπλοστάσιο, όπως το Ιράν και η Βόρεια Κορέα.

Η αιματηρή σύγκρουση στο Ισραήλ και η παράλληλη εξοντωτική μάχη ανάμεσα σε Ουκρανούς και Ρώσους που καλά κρατεί, γεννούν δικαιολογημένα φόβους για γενικευμένη σύρραξη. Μένει να φανεί αν η ανθρωπότητα έχει πάρει το μάθημά της ή αν βρισκόμαστε προ των πυλών ενός Παγκόσμιου Πολέμου με φρικτά συνεπακόλουθα.