Πάνω από μισό αιώνα μετά το δραματικό Νοέμβρη του 1973, η εξέγερση του Πολυτεχνείου αποτελεί ακόμα ένα αίνιγμα για την ελληνική ιστοριογραφία. Ως η γενεσιουργός πράξη της Μεταπολίτευσης μαζί με τα γεγονότα της Κύπρου το καλοκαίρι του 1974, το Πολυτεχνείο προκαλεί ακόμα έντονες συζητήσεις και πολιτικές διαμάχες. Ένας λόγος είναι ότι η συλλογική μνήμη έχει διαμορφωθεί κυρίως από τις μνήμες των - εν πολλοίς ζώντων και ενεργών πολιτικά - πρωταγωνιστών της εξέγερσης, καθώς και από τη μετατροπή της 17ης Νοέμβρη σε μια κρατική γιορτή, με όλες τις αγκυλώσεις και τα στερεότυπα που αυτή φέρει. Τί γίνεται όμως με το Πολυτεχνείο ως ιστορικό γεγονός;
Στο σημερινό επεισόδιο του podcast του Reader για την ελληνική ιστορία, αναψηλαφούμε τις αιτίες και τις συνέπειες της εμβληματικής αυτής φοιτητικής εξέγερσης με τη βοήθεια του ιστορικού Ιάσονα Χανδρινού. Καθηγητής και ερευνητής στο πανεπιστήμιο του Regensburg στη Γερμανία, ο κ. Χανδρινός έχει εξερευνήσει στο έργο του μερικές από τις κρυφές πλευρές της Αντίστασης στις ελληνικές πόλεις σε μονογραφίες όπως «Το Τιμωρό Χέρι του Λαού: H δράση του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ στην Κατεχόμενη Πρωτεύουσα 1942-1944» και «Συναγωνιστές: Το ΕΑΜ και οι Εβραίοι της Ελλάδας».
Στο βιβλίο του «Όλη Νύχτα Εδώ», ο Χανδρινός ανασυνθέτει ως ιδιότυπος συλλέκτης μαρτυριών την ιστορία της εξέγερσης χρησιμοποιώντας ένα σχετικά πρόσφατο όπλο της σύγχρονης ιστοριογραφίας: την προφορική ιστορία. Οι 84 προσωπικές μαρτυρίες που περιέχει το βιβλίο, με ελάχιστη έως καθόλου παρέμβαση του επιμελητή, δημιουργούν ένα μωσαϊκό εμπειριών και εικόνων, από στρατιώτες να πυροβολούν στα τυφλά στην Ομόνοια και άλλα σημεία στο κέντρο της Αθήνας έως τον κωμικοτραγικό «νερατζοπόλεμο» που οδήγησε στις πρώτες αψιμαχίες με την αστυνομία την Τετάρτη 14 Νοέμβρη 1974, καθώς και βασανισμούς στα κρατητήρια της ΕΣΑ, αφήνοντας τον ίδιο τον αναγνώστη να σχηματίσει τη δική του εικόνα για το τι έγινε εκείνες τις δραματικές μέρες. Ανάμεσα τους και κάποιες μαρτυρίες από την άλλη πλευρά: Χουντικούς αξιωματικούς, αλλά και απλούς φαντάρους που έτυχε να έχουν υπηρεσία εκείνη τη νύχτα και έβλεπαν ακόμα και με κάποια συμπάθεια τους φοιτητές.
Αντίθετα από την κρατούσα άποψη, αλλά συμφωνώντας με αρκετούς από τους τότε φοιτητές των οποίων κατέγραψε τη μαρτυρία, ο Χανδρινός πιστεύει ότι η εξέγερση του Πολυτεχνείου πράγματι συνέβαλε καθοριστικά στην πτώση της Χούντας, υπονομεύοντας τη νομιμότητα της κίβδηλης φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος και αποτρέποντας τη δημιουργία μιας κηδεμονευόμενης από το στρατό δημοκρατίας. Όπως αναφέρει ένας από τους πρωταγωνιστές της εξέγερσης, «το Πολυτεχνείο δεν έριξε τη Χούντα. Της έριξε όμως το προσωπείο. Την ξεμασκάρεψε εντελώς. Δεν είχε κανένα έρεισμα.» Ταυτόχρονα όμως, με τη μεταφυσική σχεδόν χροιά που πήρε μετά τη Μεταπολίτευση, ο μύθος του Πολυτεχνείου συσκότισε την εξέγερση ως ιστορικό γεγονός με τις νομοτέλειες και τις αντιφάσεις του, αποτελώντας παράλληλα και εκ των υστέρων άλλοθι για την ισχνή αντίσταση στη Δικτατορία κατά τη διάρκεια της επταετίας.
Πώς όμως ξεκίνησε η εξέγερση; Ποιές ήταν οι ιδεολογικές συγκρούσεις μέσα στο Πολυτεχνείο ανάμεσα σε Αριστεριστές και στα κόμματα της Αριστεράς και των φοιτητικών οργανώσεων τους σχετικά με τη συνέχιση της κατάληψης και τη δημιουργία οικουμενικής κυβέρνησης; Ποια είναι η θέση του Πολυτεχνείου ανάμεσα στα νεανικά κινήματα που συγκλονίζουν εκείνη την εποχή τον κόσμο; Τί ρόλο έπαιξε η ύπαρξη ραδιοφωνικού σταθμού; Ποιοί ήταν αυτοί που πυροβολούσαν από τις ταράτσες πέριξ του Πολυτεχνείου; Πώς έγινε η πτώση της κεντρικής πύλης και η εισβολή του τανκ; Πώς εξαπλώθηκε η εξέγερση εκτός του ΕΜΠ και γιατί υπήρξαν νεκροί σε όλη την Αθήνα; Ποια ήταν η συμβολη της εξέγερσης στο τελος της χουντικής «φιλελευθεροποίησης» και στην πτώση της δικτατορίας και ποια η σχέση με τη δικτατορία Ιωαννίδη; Πώς η οικονομική κρίση ανανοηματοδότησε τη μνήμη του Πολυτεχνείου και ποια η θέση του στη σύγχρονη ελληνική ιστοριογραφία; Γιατί έχει δαιμονοποιηθεί το Πολυτεχνείο και ποια είναι επιτέλους η περίφημη «γενιά του Πολυτεχνείου»;
Ακούστε το νέο επεισόδιο τώρα:
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
