Μετά το αρχικό σοκ της αποχώρησης του Αλέξη Τσίπρα από την προεδρία του κόμματος, τα πράγματα έμοιαζαν να κινούνται ομαλά στις εσωκομματικές διαδικασίες για την ανάδειξη νέου αρχηγού του ΣΥΡΙΖΑ.
Κι όμως, στο μέσο του καλοκαιριού, εκεί που κάποτε δεν υπήρχαν ειδήσεις εμφανίστηκε ο Στέφανος Κασσελάκης. Και ήταν μία είδηση από μόνος του.
Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, ο Κασσελάκης έγινε γνωστός από τη μία άκρη της Ελλάδας στην άλλη. Κατάφερε δε να κινητοποιήσει και πολύ κόσμο με αποτέλεσμα να πετύχει μία καθαρή νίκη στον α’ γύρο των εσωκομματικών εκλογών. Αυτή η καταιγίδα πληροφοριών σχετικά με το πρόσωπο του Κασσελάκη γέννησε πολλές θεωρίες.
Προφανώς, στο επίκεντρο μπήκε η επικοινωνία. Η νίκη του ερμηνεύτηκε ως αποτέλεσμα της καμπάνιας είτε, από την άλλη, η καμπάνια του ορίστηκε ως κάτι διακριτό από την πολιτική.
Στο πλαίσιο αυτής της συζήτησης αναζητήσαμε τη γνώμη ενός ειδικού της επικοινωνίας.
Μιλήσαμε με τον Κωνσταντίνο Θεοδωρίδη που είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής και διδάσκων στο Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων & Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου.
Πώς εξηγείται το φαινόμενο Στέφανος Κασσελάκης
Αρχικά, πώς κρίνεται με όρους επικοινωνίας η καμπάνια του Στέφανου Κασσελάκη;
Ως προς το αν είναι επιτυχημένη μια καμπάνια θα πρέπει πάντα να ξέρουμε τον ακριβή σκοπό και εν συνεχεία το κοινό της. Σίγουρα η πρωτιά δείχνει μία επιτυχία. Το πόσο όμως αυτή η πρωτιά προκύπτει από τον στρατηγικό σχεδιασμό της καμπάνιας θα το καταλάβουμε από αναλυτικά στοιχεία σχετικά με το ποιοι ήταν αυτοί και αυτές που τον ψήφισαν.
Ούτως ή άλλως μην ξεχνάμε ότι πρόκειται για μία καμπάνια σε εξέλιξη, άρα δεν μπορούμε να μιλήσουμε για την αποτελεσματικότητα στο σύνολό της ούτε να προεξοφλήσουμε τι θα γίνει στον β’ γύρο.
Πάντως, το να γίνει ένας υποψήφιος ευρύτερα γνωστός μέσα σε μόνο τρεις εβδομάδες, να καταφέρει να προσελκύσει το ενδιαφέρον και την προσοχή του κοινού, να γίνει επιθυμητός από ένα μέρος του που κινητοποιήθηκε για να τον ψηφίσει, μας δείχνει τη δύναμη τόσο των social media όσο και του πολιτικού μάρκετινγκ.
Τι τον βοήθησε σε αυτή την επιτυχία;
Τη δυνατότητα νομίζω ότι του την έδωσε η ανοιχτή διαδικασία και κατ’ επέκταση η δυναμική του κοινού. Δεν είχαμε ένα σταθερό κοινό μιας περιορισμένης ομάδας ψηφοφόρων που ξέραμε από την αρχή ποιοι/ες θα είναι.
Αντίθετα, το ότι μπόρεσε να πείσει νέα μέλη να εγγραφούν με σκοπό να τον ψηφίσουν θεωρώ ότι έπαιξε καθοριστικό ρόλο με την έννοια ότι δεν υπήρχαν στενά όρια στο κοινό του.
Αν, για παράδειγμα, είχαμε μία διαδικασία εκλογής που απευθυνόταν σε έναν συγκεκριμένο κόσμο, από την κεντροαριστερά μέχρι τη ριζοσπαστική αριστερά ενδεχομένως να ήταν πιο δύσκολο η καμπάνια να είναι το ίδιο πειστική.
Ο Κασσελάκης δεν απευθυνόταν μόνο σε παραδοσιακούς ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ αλλά μάλλον τοποθετήθηκε πέραν της ριζοσπαστικής αριστεράς και πιο κοντά στο κέντρο. Με άλλα λόγια, η ανοιχτή διαδικασία τού έδωσε τη δυνατότητα να επικοινωνήσει το μήνυμά του χωρίς να έχει το ασφυκτικό πλαίσιο ότι επικοινωνεί μόνο σε έναν κόσμο που είχε εγγραφεί παλαιότερα ως μέλος του ΣΥΡΙΖΑ.
Ήταν κάτι πρωτόγνωρο αυτό για τα ελληνικά δεδομένα;
Ο Στέφανος Κασσελάκης έχει ήδη χαρακτηριστεί ως «φαινόμενο», «πείραμα», «κομήτης» ή «φούσκα». Δεν θα έλεγα ότι ο τρόπος επικράτησής του είναι τόσο πρωτόγνωρος στο ελληνικό πολιτικό σκηνικό. Ενδεχομένως να είναι πρωτόγνωρος για τα δεδομένα ενός κόμματος της Αριστεράς.
Όπως το αντιλαμβάνομαι, αυτό που χαρακτηρίζει τον Κασσελάκη ουσιαστικά είναι ένα μιντιακά, και ιδιαίτερα ψηφιακά θα λέγαμε, διαμεσολαβημένο πολιτικό κεφάλαιο.
Δεν έχει το παραδοσιακό πολιτικό κεφάλαιο που κάποιος/α χρειάζεται χρόνια για να το χτίσει είτε μέσα από τη νεολαία ενός κομματικού μηχανισμού, είτε μέσα από πολιτικές θέσεις ή τη σταδιακή έκθεση στα μίντια.
Η ταχύτητα που κέρδισε μιντιακό και ως εκ τούτου πολιτικό κεφάλαιο είναι και το σημείο διαφοροποίησής του. Όμως επιμένω ότι το έχουμε ξαναδεί στο ελληνικό πολιτικό σκηνικό, όπως είδαμε πρόσφατα και την ευρύτατη χρήση των social media.
Στις τελευταίες εθνικές εκλογές η αξιοποίησή τους έπαιξε κομβικό ρόλο. Για παράδειγμα, η εκλογή Μητσοτάκη στηρίχθηκε πολύ σε μία πετυχημένη καμπάνια στο TikTok και στο Instagram.
Τελικά τι διακρίνει την καμπάνια του Κασσελάκη από εκείνη των συνυποψηφίων του;
Οι υπόλοιποι δεν είχαν αυτό το μιντιακό κεφάλαιο ούτε στα social media ούτε στα παραδοσιακά μέσα. Υπήρχαν περιορισμένες εμφανίσεις και κάποιες συμμετοχές. Δεν είχαν όμως τον χρόνο και τον χώρο που πήρε η υποψηφιότητα Κασσελάκη.
Ενδεχομένως, έχει να κάνει μεταξύ άλλων και με τη δική τους αντίληψη σχετικά με το πώς λειτουργούν τα social media και πώς πρέπει να χρησιμοποιούνται σε μία πολιτική καμπάνια.
Σίγουρα, τα υπόλοιπα στελέχη δεν είχαν την ίδια στόχευση με εκείνη του Κασσελάκη. Αρκέστηκαν στο να απευθυνθούν σε ένα περιορισμένο ακροατήριο και στα παλαιότερα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ σε αντίθεση με τον έτερο υποψήφιο που, όπως προείπαμε, στόχευσε ευρύτερα.
Ίσως πίστεψαν σε μία αποστασιοποίηση του κόσμου, με μία αντίληψη ότι δεν υπάρχει ευρύ κοινό που να θέλει να εμπλακεί στη διαδικασία. Έτσι, περιορίστηκαν στο να κερδίσουν μέσα σε αυτό το όριο το οποίο ο Κασσελάκης υπερέβη.
Τελικά τι σημαίνει όλη αυτή η καμπάνια στο ιστορικό και κοινωνικό της πλαίσιο;
Η μέχρι τώρα επιτυχία της μάς δείχνει στοιχεία για τον τρόπο που βιώνεται η διαδικασία της κατανάλωσης της πολιτικής. Η ίδια η διαδικασία με την οποία οι ψηφοφόροι-καταναλωτές καταναλώνουν την πολιτική υπόκειται σε μία επανεπινόηση. Ο καταναλωτικός καπιταλισμός έχει έναν συνεχώς αυξανόμενο ρόλο τόσο στην πολιτική όσο και στις πολιτικές επιλογές.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ένα άτομο δεν καταναλώνει απλώς έναν πολιτικό ως brand (μάρκα). Η πολιτική περσόνα συμμετέχει σε μία διαδικασία κατασκευής του εαυτού. Η έννοια του εαυτού σχετίζεται άμεσα με την κοινωνική ζωή. Έτσι, η κατανάλωση ενός πολιτικού είναι ένα όχημα μέσω του οποίου ο εαυτός αναζητά μια αίσθηση εκπλήρωσης, έστω κι αν είναι στιγμιαία.
Η πολιτική ορίζεται ολοένα και περισσότερο από τη σχέση της με το θέαμα και το θεαματικό. Η περίπτωση Κασσελάκη στον δημόσιο διάλογο έχει σχετιστεί με την έννοια του «καινούριου». Φαίνεται ότι οι ψηφοφόροι δεν επιλέγουν έναν υποψήφιο κρίνοντας αποκλειστικά με βάση τις πολιτικές θέσεις και την ιδεολογία του. Ίσως, μια τέτοια επιλογή έγκειται περισσότερο στον συμβολισμό της.
Δηλαδή, τι σημαίνει η ψήφος στον Κασσελάκη για τους ίδιους τους ψηφοφόρους του. Κάτι τέτοιο το παρατηρούμε στην κατανάλωση αν σκεφτούμε τις συνεχείς αγορές από το ένα μοντέλο smartphone στο επόμενο. Σημασία έχει το τι συμβολίζει το smartphone για αυτόν/ήν που το κατέχει. Αυτό πλέον βρίσκεται στον πυρήνα της πολιτικής. Μία διαρκής επιθυμία για ένα νέο και βελτιωμένο προϊόν.
Θεωρητικά, η queer ταυτότητά του θα έμοιαζε σαν μειονέκτημα για την εικόνα του σε μία συντηρητική κοινωνία. Μπορεί η προβολή του να λειτουργήσει στην ελληνική κοινωνία ως τρόπος αναγνώρισης των ομόφυλων ζευγαριών να παντρεύονται και να κάνουν οικογένεια;
Αρχικά δεν ξέρω αν πρέπει να μιλάμε για queer ταυτότητα. Η queer θεωρία προβάλλει την αναγκαιότητα αντίστασης στη λογοθετική εξουσία της ετεροκανονικότητας είτε παράγει ετεροφυλόφιλες είτε ομοφυλόφιλες ταυτότητες. Πρόκειται για μία συνολική αποδόμηση των κανονιστικών αξιωμάτων που αφορούν το φύλο και τη σεξουαλικότητα με πρόταγμα την ανατροπή των νορμών.
Σε κάθε περίπτωση, πιστεύω ότι το ζήτημα της αναγνώρισης δεν είναι επικοινωνιακό αλλά βαθιά ουσιαστικό. Έχει να κάνει με τα αιτήματα για θεσμική ισοτιμία. Στην Ευρώπη ιδιαίτερα, η ισότητα αυτή συμβαδίζει με την αλληλεγγύη και τους συλλογικούς αγώνες. Το όποιο αίτημα για κατοχύρωση του γάμου ή της τεκνοθεσίας εγείρεται περισσότερο ως διακύβευμα κοινωνικής δικαιοσύνης.
Ας σκεφτούμε το παράδειγμα του προέδρου Barack Obama σχετικά με τον φυλετικό ρατσισμό. Ακόμα και την περίοδο της προεδρίας του, την πρώτη ενός Αφροαμερικανού Προέδρου, δεν είδαμε αυτό το ζήτημα να λύνεται στον πυρήνα του.
Τα ζητήματα αυτά αφορούν διακρίσεις σε θεσμικούς φορείς και δεν νομίζω ότι η πιθανή εκλογή του Στέφανου Κασσελάκη είτε ως αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης είτε ακόμα και ως Πρωθυπουργού μπορεί να δώσει εύκολες λύσεις. Σίγουρα υπάρχει μεγαλύτερη ορατότητα αλλά τέτοια ζητήματα είναι πολύ πιο σύνθετα από επιφανειακές προσεγγίσεις.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
