Στις πορείες που γίνονται στο κέντρο της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και οπουδήποτε αλλού στην Ελλάδα, υπάρχει ένα σύνθημα που λέει πως «το πάθος για τη λευτεριά, είναι δυνατότερο απ' όλα τα κελιά».
Αν πάθος για τη λευτεριά σημαίνει να σκάβεις με τα νύχια σου, με κουτάλια και με πιρούνια μια υπόγεια σήραγγα 23 μέτρων προκειμένου να βρεθείς και πάλι ελεύθερος, τότε η θρυλική απόδραση των 27 από τις φυλακές των Βούρλων στον Πειραιά, είναι η επιτομή του συγκεκριμένου συνθήματος.
Η μεγάλη απόδραση 27 κομμουνιστών από τη φυλακή των Βούρλων που έγινε μια ημέρα σαν σήμερα, στις 17 Ιουλίου 1955, θυμίζει σενάριο ταινίας του Χόλιγουντ. Και δεν πρωταγωνιστεί ο... Σταλόνε.
Μια κινηματογραφική απόδραση
Τα Βούρλα (πήραν την ονομασία τους από το ελώδες έδαφος και τα βούρλα που φύονταν εκεί) ήταν από τις πιο σκληρές φυλακές που «υποδέχονταν» τους αγωνιστές της Αριστεράς, στα δύσκολα χρόνια που ακολούθησαν τον εμφύλιο.
Οι φυλακές βρίσκονταν στην ομώνυμη συνοικία της Δραπετσώνας. Εκεί, πριν γίνει η έδρα των «Δικαστικών Φυλακών Πειραιώς» (όπως ήταν η επίσημη ονομασία τους), υπήρχαν πολλά πορνεία και καμπαρέ. Ήταν Τρούμπα, πριν την Τρούμπα.
Επί δικτατορίας Μεταξά, τα πορνεία εκδιώχθηκαν (και πήγαν στην Τρούμπα) και στη συνοικία της Δραπετσώνας δημιουργήθηκε η φυλακή υψίστης ασφαλείας στην οποία οδηγούνταν κυρίως πολιτικοί κρατούμενοι.
Οι φυλακές χωρίζονταν σε 3 πτέρυγες με 24 κελιά η κάθε μια και με 4-5 φυλακισμένους στο κάθε κελί. Στην πρώτη ακτίνα ήταν οι ποινικοί, στη δεύτερη οι τοξικομανείς και στην τρίτη οι κομμουνιστές - καταδικασμένοι και υπόδικοι. Οι τελευταίοι ήταν συνολικά 132.
Ένας από αυτούς ήταν ο Ανδρέας Μπαρτζώκας, πατέρας του προπονητή του μπασκετικού Ολυμπιακού Γιώργου Μπαρτζώκα. Είχε συλληφθεί τον Σεπτέμβριο του 1954 μαζί με άλλους 35 συντρόφους του με την κατηγορία ότι αποτελούσαν τα μέλη ενός μεγάλου κατασκοπευτικού δικτύου που είχε στήσει στην Ελλάδα η Σοβιετική Ένωση.
Ανάμεσα στους συλληφθέντες ήταν και ο Χαρίλαος Φλωράκης «ή καπετάν Γιώτης, υποστράτηγος του συμμοριτισμού και γενικός υπεύθυνος του εν Ελλάδι κλιμακίου του ΠΓ της Κ.Ε του ΚΚΕ. Ειδικός εκπαιδευθείς εις την κατασκοπίαν εις την Στρατιωτικοπολιτικήν Ακαδημίαν της Μόσχας», σύμφωνα με το κατηγορητήριο.
Όλοι τους αφού πέρασαν από μια δίκη παρωδία καταδικάστηκαν και οδηγήθηκαν στην πιο σκληρή από τις πτέρυγες των φυλακών στα Βούρλα. Στην 3η πτέρυγα όπου οι συνθήκες διαβίωσης ήταν κάτι παραπάνω από άθλιες και αυτό γιατί εκεί κρατούνταν αποκλειστικά και μόνο πολιτικοί κρατούμενοι.
Ένας άλλος εκ των πρωταγωνιστών ήταν ο συγγραφέας και δικηγόρος Βαρδής Β. Βαρδινογιάννης. Ο γεννημένος στην Κρήτη αγωνιστής της Αριστεράς, ήταν τότε φοιτητής της Νομικής.
Λίγους μήνες μετά τη φυλάκισή τους, οι πολιτικοί κρατούμενοι αποφασίζουν να μην κάτσουν με σταυρωμένα τα χέρια και από τις 17 Μαρτίου θέτουν σε εφαρμογή ένα παράτολμο σχέδιο. Επί τέσσερις ολόκληρους μήνες (με ένα μικρό μόνο διάλειμμα 15 ημερών, όταν φάνηκε οι φύλακες να τους έχουν καταλάβει) άρχισαν να σκάβουν ένα τούνελ με στόχο να αποδράσουν!
Οι πολιτικοί κρατούμενοι έπρεπε να τρυπήσουν το τσιμεντένιο δάπεδο που βρισκόταν κάτω από ένα κρεβάτι στο κελί 13 και να σχηματίσουν «πηγάδι» βάθους τριών μέτρων. Από εκεί θα ξεκινούσε η σήραγγα με διάμετρο 80 εκατοστά και μήκος 18-19 μέτρα.
Η υπόγεια σήραγγα θα περνούσε κάτω από τα θεμέλια του τοίχου της φυλακής και του εξωτερικού μαντρότοιχου, θα διέσχιζε την οδό Δογάνη, θα περνούσε τον εξωτερικό τοίχο του εργοστασίου «Ντεστρέ» που βρισκόταν απέναντι από τις φυλακές, θα κατέληγε στους λουτήρες του εργοστασίου και οι κρατούμενοι θα έβγαιναν από εκεί με τα... κοστούμια τους σαν κύριοι.
Έξω από το εργοστάσιο υπήρχε στάση λεωφορείου και αυτό ήταν το όχημα διαφυγής για όσους δεν επέλεγαν να διαφύγουν με τα πόδια σε κοντινές γειτονιές!
Δούλευαν όλοι τους σκληρά και σε βάρδιες προκειμένου να φτιάξουν το τούνελ προς την ελευθερία. Στο σχέδιο τους συμμετείχαν και κάποιοι συγγενείς τους που μετρούσαν τις αποστάσεις στο εξωτερικό της φυλακής.
Το δύσκολο έργο τους ολοκληρώθηκε μια ημέρα σαν σήμερα, στις 17 Ιουλίου του 1955, όταν οι 27 καταφέρνουν να αποδράσουν.
Η επικήρυξη και οι συλλήψεις
Το ανθρωποκυνηγητό που ακολούθησε ήταν ανελέητο.«Διετάχθη αυστηρά επιφυλακή ολοκλήρου της δυνάμεως της Αστυνομίας Πόλεων Αθηνών κι εκινητοποιήθησαν προς ενέργεια ερευνών 2000 αστυνομικοί» έγραφε χαρακτηριστικά στις 19 Ιουλίου η εφημερίδα Το Βήμα και συμπλήρωνε:
«Αστυνομικοί περίπολοι, εξ άλλου, υπό βαθμοφόρους, απέκλεισαν τις εισόδους κι εξόδους της πρωτευούσης, καθώς και τας κεντρικάς αρτηρίας αυτών […]. Επίσης εκινητοποιήθη […] και ολόκληρος η δύναμις του μηχανοκινήτου της Γενικής Ασφαλείας Αθηνών. Παρόμοια μέτρα κινητοποιήσεως ελήφθησαν και εκ μέρους της χωροφυλακής Αθηνών».
Την ίδια ημέρα στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης δημοσιεύτηκε απόφαση του υπουργού Εσωτερικών Ευάγγελου Καλαντζή σύμφωνα με την οποία οι δραπέτες επικηρύσσονταν με το νόμο του 1871 «περί ληστοκρατίας» διότι όπως αναφερόταν στο σκεπτικό «ούτοι τυγχάνοντες σοβαρά κομμουνιστικά στελέχη, ηνωμένα εις ομάδα διαθέτουσαν όπλα και εργασθέντες δια την επικράτησιν του ΚΚΕ […] συναπεφάσισαν και απέδρασαν ομαδικώς των φυλακών […] με σκοπόν να συνεχίσωσι την αντεθνικήν των δράσιν, καταστάντες ούτω, λίαν επικίνδυνοι, εις την Δημόσιαν και Εθνικήν Ασφάλειαν».
Στην ίδια απόφαση καθορίζονταν χρηματικές αμοιβές από 3.000 δρχ. έως 10.000 δρχ. για το φόνο ή σύλληψη και από 15.000 δρχ. έως 50.000 δρχ. για την αποτελεσματική κατάδοση των δραπετών «εις τας αρμόδιας Αρχάς», ενώ ταυτόχρονα προβλέπονταν και αυστηρές ποινές για όσους θα τους περιέθαλπαν ή έκρυβαν.
Και να σκεφτεί κανείς πως οι δραπέτες δεν ήταν κατάδικοι. Είχαν συλληφθεί και είχαν προφυλακιστεί. Η δίκη τους δεν είχε γίνει ακόμα. Για το μετεμφυλιακό κράτος, όμως, αυτά ήταν ψιλά γράμματα. Ήταν ήδη καταδικασμένοι και επικίνδυνοι.
«Μ’ έπιασαν στις 6 η ώρα το πρωί ενώ ξυριζόμουν, στο λουτρό του σπιτιού που κρυβόμουν. Ο άνθρωπος που μ’ έκρυβε έλειπε και είναι βέβαιο, ότι αυτός τους έστειλε. Μου ήταν άγνωστος. Του είχαν πει, ότι θα φυλάξει έναν φοιτητή για ένα μήνα.
Μόλις όμως δημοσιεύθηκε η είδηση για την απόδραση φαίνεται πως άρχισε να υποψιάζεται. Είχα αποφασίσει να φύγω από εκείνο το σπίτι, είχα κάνει και τις συνεννοήσεις μου και κείνο το πρωί περίμενα τον σύνδεσμο να με παραλάβει.
»Αρνήθηκα στους αστυνομικούς πως ήμουν αυτός που ζητούσαν. Είχα πλαστή ταυτότητα. Με πήγαν στο Α΄ Παράρτημα Ασφαλείας Πειραιώς και μ’ έφεραν σ’ αντιπαράσταση με τον άνθρωπο που με φιλοξενούσε. Έφαγα ένα κάρο ξύλο.
Από τη στιγμή που βεβαιώθηκαν ποιος είμαι, ήθελαν να τα μάθουν όλα και κυρίως: Που πήγαν οι άλλοι. Ποιοι μας βοήθησαν απ’ έξω. Από που άνοιξε η σήραγγα. Για το τελευταίο αυτό ήρθε και μια ομάδα μηχανικών που διαφωνούσαν για το αν άνοιξε η σήραγγα από μέσα προς τα έξω ή το αντίθετο.
Και ήθελαν να τους το πω εγώ. Ήρθε και ο Καλαντζής. Δεν έβγαλαν τίποτα», είχε αφηγηθεί ένας από τους δραπέτες ο Σταύρος Σιδέρης.
Τελικά, από τους 27 δραπέτες ένας δολοφονείται, έντεκα γλιτώνουν της σύλληψης ενώ δεκαπέντε συλλαμβάνονται μεταξύ των οποίων είναι και ο Ανδρέας Μπαρτζώκας οι οποίοι οδηγούνται σε δίκη που ξεκινά την Τρίτη 26 Απριλίου 1960 στο Διαρκές Στρατοδικείο Αθηνών.
Ο πατέρας του προπονητή του Ολυμπιακού απολογείται την Πέμπτη 5 Μαΐου. Ακολουθεί ο διάλογος του Μπαρτζώκα με τον πρόεδρο του δικαστηρίου όπως είχε μεταδοθεί από την εκπομπή «Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα»:
- Μπαρτζώκας: Αρνούμαι την κατηγορία ότι είμαι κατάσκοπος και δηλώ ότι βρίσκομαι στο ειδώλιο για τις πολιτικάς μου πεποιθήσεις. Η κατασκοπεία είναι κατασκεύασμα της ασφάλειας με σκοπό να πληγεί το ΚΚΕ και τα μέλη του κατά τρόπο σκληρό. Ό,τι όμως και να κάνουν δεν πρόκειται να κάμψουν την δύναμιν του και την μάχην για μια καλύτερην ζωή και…
- Πρόεδρος: Λόγο βγάζεις ή απολογείσαι;
- Μπαρτζώκας: Απολογούμαι. Για να σας αποδείξω ότι το αδίκημα για το οποίο δικαζόμαστε δεν υφίσταται και ότι πολιτικοί λόγοι μας έφεραν εδώ. Σας αναφέρω ότι δύο μήνες προ των εκλογών η κυβέρνηση δίνει μεγάλη δημοσιότητα στην σύλληψήν μας για να εξυπηρετήσει τους πολιτικούς σκοπούς της και μόνο.
- Πρόεδρος: Κόφτα αυτά. Δεν μας αφορούν. Άσε την προπαγάνδα.
- Μπαρτζώκας:Έχουν σχέση με την κατηγορία. Γι αυτό τα λέω. Έρχομαι τώρα σε ένα άλλο. Όταν οι Αμερικανοί δημιούργησαν την κρίση του Σουέζ, προσδιόρισαν τη δίκη μας, γιατί το κλίμα ήταν κατάλληλο. Μόλις όμως έληξεν η υπόθεσιν και τα πράγματα εις το Σουέζ επανήλθον εις τον δρόμον των δεν την έκαναν την δίκη, την ανέβαλαν.
- Πρόεδρος: Μόλις βρεις την ευκαιρία θα πεις αυτά που θέλεις για να κάνεις και την προπαγάνδαν σου. Αφού λοιπόν εδώ δεν διστάζεις να κάνεις την προπαγάνδαν σου, φαντάζομαι τι θα κάνεις όταν θα σε αφήσουμε ελεύθερο.
Ο Ανδρέας Μπαρτζώκας καταδικάστηκε, φυλακίστηκε και όταν βγήκε από τη φυλακή συνέχισε, ακάματος, τον αγώνα του. Τον Απρίλιο του 1963 κατά τη διάρκεια πορείας στους Αμπελόκηπους θα συλληφθεί ξανά μαζί με τους Μίκη Θεοδωράκη, Μίνω Αργυράκη, Αλέκο Αλεξανδράκη, Αλίκη Γεωργούλη και δύο συναγωνιστές του από την θρυλική απόδραση από τα Βούρλα.
Με την επιβολή της Χούντας των Συνταγματαρχών ο Μπαρτζώκας (ο οποίος ήδη από τον Ιούνιο του 1965 είχε αποκτήσει τον γιο του Γιώργο) θα συλληφθεί ξανά και θα εξοριστεί στη Γυάρο, στην Κέρκυρα και στη Λέρο.
Ο Ανδρέας Μπαρτζώκας έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 89 ετών τον Δεκέμβριο του 2015.
Ο τελευταίος εν ζωή από τους αγωνιστές που είχαν καταφέρει να αποδράσουν ήταν ο Βαρδής Β. Βαρδινογιάννης ο οποίος πέθανε τον Δεκέμβριο του 2018. Από το δικό του κελί είχαν ξεκινήσει τα πάντα.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
