Η ανασφάλεια οδηγεί στην αναζήτηση της «σταθερότητας», αλλά η λύση βρίσκεται μόνο στην πραγματική κοινωνική αλλαγή. Για πρώτη φορά εδώ και αρκετό καιρό, η εικόνα της απόλυτης παντοδυναμίας της κυβέρνησης ταρακουνήθηκε. Οι πρωτοφανείς μαζικές διαδηλώσεις με αφορμή την τραγωδία των Τεμπών δημιούργησαν ένα ρήγμα στη βεβαιότητα των κυβερνώντων ότι η πολιτική τους χαίρει αναμφισβήτητης λαϊκής νομιμοποίησης. Μια βεβαιότητα που πηγάζει από τα εκλογικά ποσοστά, αλλά αγνοεί συστηματικά την καθημερινή κοινωνική πραγματικότητα και τα βαθύτερα αισθήματα των πολιτών.
Η πρώτη σημαντική αντίδραση του πρωθυπουργού ήταν ο ανασχηματισμός. Όμως η επιλογή προσώπων και οι αλλαγές που ανακοινώθηκαν σηματοδοτούν ξεκάθαρα μία ακόμη πιο έντονη στροφή προς τον συντηρητισμό. Είναι η επιλογή μιας κυβέρνησης που συμπεραίνει –σωστά ή λανθασμένα– πως η λύση για να ξεπεραστεί η κρίση εμπιστοσύνης είναι να κινηθεί σε ακόμη πιο συντηρητικά μονοπάτια.
Η εντύπωση αυτή, ότι η κοινωνία απαιτεί περισσότερη αυστηρότητα, λιγότερο κοινωνικό κράτος, ακόμα πιο σκληρές και συντηρητικές πολιτικές, είναι χαρακτηριστική της απομόνωσης που συχνά συνοδεύει την άσκηση της εξουσίας. Σε συνθήκες απόλυτης πολιτικής κυριαρχίας, η εξουσία εύκολα παγιδεύεται σε έναν στενό κύκλο σκέψης, αυτοεπιβεβαιούμενων αντιλήψεων και λανθασμένων συμπερασμάτων. Και όταν έρχεται η κρίση, όταν εμφανίζεται επιτέλους ο λαός στους δρόμους και υψώνει φωνή, η εξουσία προσπαθεί να ερμηνεύσει τις φωνές με όρους που ήδη γνωρίζει και αποδέχεται. Έτσι, αντί να αναρωτηθεί μήπως η πολιτική της έχει αποτύχει κοινωνικά, συμπεραίνει πως «δεν ήταν αρκετά αυστηρή», πως «δεν ήταν αρκετά συντηρητική».
Το κοινωνικό παράδοξο της στροφής προς τη συντήρηση
Η σιωπηλή στροφή προς τη συντήρηση, όσο κι αν αρχικά μοιάζει να αποτελεί επιλογή της κυβέρνησης, ίσως να αντανακλά μια βαθύτερη και πιο περίπλοκη πραγματικότητα της ίδιας της κοινωνίας. Η υπόθεση ότι οι άνθρωποι που κατέβηκαν στους δρόμους ζητούν συλλογικά περισσότερη δικαιοσύνη, πρόοδο και αλλαγή είναι ελκυστική, όμως δεν είναι απαραίτητα ακριβής. Η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι σε περιόδους έντονης κρίσης και ανασφάλειας, οι κοινωνίες τείνουν να στρέφονται στο γνώριμο, ακόμα κι αν αυτό είναι προβληματικό. Ο φόβος του άγνωστου, της ριζικής αλλαγής, είναι συχνά ισχυρότερος από τη δυσαρέσκεια απέναντι στο
υπάρχον.
Αυτό συμβαίνει γιατί ο θυμός και η απογοήτευση, ακόμα κι όταν είναι αυθεντικά, δεν αποτελούν από μόνα τους πολιτικό όραμα. Είναι η στιγμιαία αντίδραση σε μια κρίση, αλλά δεν μεταφράζονται απαραίτητα σε συγκροτημένες πολιτικές διεκδικήσεις. Για να μετατραπεί η αγανάκτηση σε ουσιαστικό αίτημα αλλαγής, απαιτείται κάτι πολύ βαθύτερο: απαιτείται πολιτική παιδεία, αυτογνωσία και κοινωνική συνείδηση. Χωρίς αυτά τα στοιχεία, οι πολίτες κινδυνεύουν να πέσουν θύματα μιας παράδοξης παγίδας: να διεκδικούν αλλαγή, αλλά τελικά να προτιμούν τη σταθερότητα της συντήρησης, επειδή αυτή παρέχει μια ψευδαίσθηση ασφάλειας.
Αυτή η κατάσταση δεν είναι μοναδική στη σημερινή Ελλάδα. Σε πολλές περιπτώσεις παγκοσμίως, οι κοινωνίες που βρίσκονται σε κρίση έχουν επιλέξει τη στροφή προς τον συντηρητισμό ή τον αυταρχισμό, ακόμα κι όταν οι πολίτες τους ένιωθαν έντονα την ανάγκη για δικαιοσύνη. Συχνά, πίσω από αυτή την επιλογή κρύβεται ένας βαθύς κοινωνικός κυνισμός: η πεποίθηση ότι κάθε αλλαγή είναι μάταιη, ότι κάθε προσπάθεια θα οδηγήσει στο ίδιο αποτέλεσμα, και πως τελικά, το μόνο που μένει είναι να περιορίσουμε τις απώλειες, επιλέγοντας αυτό που γνωρίζουμε καλά.
Όμως, αυτή ακριβώς η νοοτροπία είναι που εγκλωβίζει την κοινωνία σε έναν φαύλο κύκλο, όπου κάθε κρίση αντιμετωπίζεται με μια ακόμα μεγαλύτερη δόση συντηρητισμού. Ο θυμός ξεσπάει, αλλά δεν οδηγεί σε πολιτική δράση με προοπτική. Το αίτημα για δικαιοσύνη εκφράζεται δυνατά στους δρόμους, αλλά ξεχνιέται εύκολα στις κάλπες. Έτσι, οι ίδιοι πολίτες που σήμερα διαδηλώνουν και ζητούν αλλαγή, αύριο μπορεί να ψηφίσουν υπέρ της συντήρησης, όχι απαραίτητα επειδή την πιστεύουν, αλλά επειδή δεν εμπιστεύονται πλέον κανέναν και τίποτα.
Αυτό το κοινωνικό παράδοξο είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας σήμερα. Αν οι πολίτες θέλουν πραγματικά μια άλλη πορεία για τη χώρα, θα πρέπει να είναι έτοιμοι να αναλάβουν το ρίσκο της πραγματικής αλλαγής. Θα πρέπει να αποφασίσουν αν η ασφάλεια που υπόσχεται η συντήρηση είναι πιο πολύτιμη από τη δυνατότητα μιας κοινωνίας που θα προσφέρει περισσότερη δικαιοσύνη, αλληλεγγύη και αξιοκρατία.
Η πραγματική λύση απαιτεί μια νέα συλλογική πολιτική συνείδηση. Μια συνείδηση που δεν θα θεωρεί την αλλαγή επικίνδυνη ή ανέφικτη, αλλά θα την αντιλαμβάνεται ως μονόδρομο. Οι πολίτες, πέρα από τη διαμαρτυρία, πρέπει να αποκτήσουν σαφείς πολιτικές απαιτήσεις, να τις διεκδικούν με συνέπεια, να ζητούν λογοδοσία, και να μην συμβιβάζονται με την εύκολη επιλογή της επιστροφής στο γνώριμο αλλά αποτυχημένο παρελθόν.
Η ευθύνη τελικά δεν βαραίνει μόνο την εξουσία. Η εξουσία είναι όντως καθρέφτης μιας κοινωνίας. Η πορεία που επιλέγει ο πρωθυπουργός και η κυβέρνηση αποκαλύπτει τις συλλογικές φοβίες, τις ανασφάλειες και τις αντιφάσεις των ίδιων των πολιτών. Η κρίσιμη στιγμή για την κοινωνία μας δεν είναι η ίδια η διαδήλωση, αλλά αυτό που θα ακολουθήσει. Αν δεν μετατραπεί η αγανάκτηση σε πολιτική συνείδηση, αν δεν γίνει ξεκάθαρη η απαίτηση για μία κοινωνία με περισσότερη δικαιοσύνη και λιγότερη διαφθορά, τότε η πορεία θα συνεχίσει να στρέφεται προς τη συντήρηση, και η επόμενη κρίση θα είναι απλώς θέμα χρόνου.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
