Ρητινοκαλλιεργητές της Εύβοιας στο Reader: «Αφήστε το επίδομα και βάλτε μας να δουλέψουμε στο δάσος»

Σε απόγνωση βρίσκονται οι 800 οικογένειες ρητινοκαλλιεργητών της βόρειας Εύβοιας, που έχασαν τα πάντα από το καταστροφικό πέρασμα της φωτιάς. Μέσω του Reader.gr, οι ρητονοκαλλιεργητές, ένα επάγγελμα εξαιρετικά σημαντικό για την προστασία των δασών, που όμως δεν θα υφίσταται στο νησί για τις επόμενες δεκαετίες, καταθέτουν τη δική τους πρόταση προς την κυβέρνηση. Οι άνθρωποι, που παρήγαγαν το 85% της εγχώριας παραγωγής ρητίνης, δεν ζητούν επιδόματα αλλά να εργαστούν στο δάσος για την αποκατάσταση του φυσικού πλούτου της γης, όπου μεγάλωσαν.  

Διαβάστε ακόμη: Φωτιές: 10.000 τόνοι η ετήσια απώλεια πευκόμελου - Στην Εύβοια το μεγαλύτερο πρόβλημα

Οι ρητινοκαλλιεργητές αποτελούν τους φυσικούς προστάτες των δασών, συμβάλλοντας καθοριστικά στη φύλαξη και την προστασία του από πιθανές πυρκαγιές και από την λαθραία υλοτομία. Στη βόρεια Εύβοια το δάσος έγινε στάχτη και οι 1.300 ρητινοσυλλέκτες και οι 500 εργαζόμενοι, που απασχολούνται σε συναφείς δραστηριότητες (βιομηχανία, βιοτεχνίες, μεταφορές κ.ά) είναι αντιμέτωποι με το απόλυτο αδιέξοδο. 

«Θέλουμε να δουλέψουμε. Παρ΄όλη την καταστροφή που πάθαμε, δεν το βάζουμε κάτω και λέμε στην κυβέρνηση: “Βοηθήστε μας να δουλέψουμε στο δάσος να σας παρουσιάσουμε έργο. Και όχι να καθόμαστε. Δε ζητάμε επίδομα. Δεν είμαστε ζητιάνοι. Να δουλέψουμε ζητάμε, όμως με χρήματα, που θα μπορούμε να ζήσουμε με αξιοπρέπεια”», λέει, μιλώντας στο Reader.gr, o πρόεδρος του σωματείου Ρητινοκαλλιεργητών - Δασεργατών Εύβοιας, Βαγγέλης Γεωργαντζής.

Η πρόταση των ρητινοκαλλιεργητών 

Οι ρητινοκαλλιεργητές της Εύβοιας προτείνουν την ενεργή εμπλοκή τους στην προσπάθεια αναγέννησης του δάσους με τον πρόεδρο του σωματείου να αναφέρει ότι, παρά την ολοκληρωτική φυσική καταστροφή, «θέλουμε να ξαναμπούμε μέσα στο δάσος. Να παρουσιάσουμε ένα έργο, που θα μείνει παρακαταθήκη στα παιδιά μας. Να βρουν ένα δάσος υγιές όπως το βρήκαμε και εμείς από τους γονείς και τους παππούδες μας. Το θέμα είναι ότι με τις έως τώρα εξαγγελίες της κυβέρνησης δεν καλυπτόμαστε. Το ποσό των 534 ευρώ μεικτά, που συζητά μέχρι στιγμής η κυβέρνηση για να κάνουμε 100 χιλιόμετρα την ημέρα για να ανέβουμε στο βουνό και να δουλέψουμε στο δάσος σημαίνει ότι στο σπίτι μας στο τέλος του μήνα δεν θα πηγαίνουμε ούτε ένα ευρώ. Αυτή η πρόταση επ' ουδενί δεν καλύπτει τον κόσμο. Θέλουμε να δουλέψουμε με συμβάσεις μέσω του υπουργείου Περιβάλλοντος ως εργάτες δάσους. Δεν είναι παράλογο».

Οι 800 οικογένειες, που ζούσαν από το δάσος, περιμένουν με αγωνία την επίσημη τελική πρόταση της κυβέρνησης, «που θα εξασφαλίζει τα εισοδήματα του κόσμου, που καταστράφηκε εντελώς και έχει μείνει κυριολεκτικά στον δρόμο. Χωρίς αντικείμενο εργασίας. Η δουλειά μας για τη γενιά τη δική μου και τους νεότερους θα υπάρξει ξανά στο βόρειο τμήμα του νησιού έπειτα από 30 χρόνια. Για παράδειγμα εγώ έχω χάσει εκτός από τη δουλειά μου, τις ελιές μου, αποθήκες, ζώα, εργαλεία, ό,τι είχα και δεν είχα κάηκαν όλα». 

Οπως σημειώνει ο Βαγγέλης Γεωργαντζής, πριν ξεκινήσει η φυσική αναγέννηση του δάσους πρέπει να έχει εκπονηθεί ένα σοβαρό σχέδιο διαχείρισης της διαδικασίας. «Οι δασολόγοι πρέπει να υποδείξουν που θα γίνει η φυσική αραίωση του δάσους ώστε να αναπτυχθεί πιο γρήγορα και να γίνει πιο υγιές. Αλλιώς τα νέα δεντράκια θα βγουν όλα μαζί και θα προσπαθήσει το ένα να επικρατήσει έναντι του άλλου. Θα ψηλώσουν όλα απότομα χωρίς να μεγαλώσουν οι κορμοί τους και με το πρώτο χιόνι θα σπάσουν. Αν δεν υπάρξει σοβαρή μελέτη με τις σωστές παρεμβάσεις το δάσος αυτό θα χρειαστεί πάνω από 100 χρόνια για να ξαναγίνει όπως ήταν». 

Για όλους τους παραπάνω λόγους οι ρητινοκαλλιεργητές της Εύβοιας ζητούν από το κράτος να εκμεταλλευτεί την εμπειρία τους. «Εδώ γεννηθήκαμε, εδώ μεγαλώσαμε. Ξέρουμε κάθε σπιθαμή του δάσους. Ολα τα μονοπάτια. Ζητάμε να μας εκμεταλλευτεί το κράτος για την αναγέννηση του δάσους. Δεν ζητάμε να μας αποζημιώσει για ένα δύο χρόνια. Ούτε έρανο ζητάμε από κανέναν. Είμαστε περήφανος κόσμος. Να δουλέψουμε και να πληρωθούμε για τη δουλειά μας, δεν θα δεχτούμε να μας βάλουν στα καμένα με 10 ευρώ την μέρα». 

Σε κάθε περίπτωση, οι ρητινοκαλλιεργητές υπογραμμίζουν ότι δεν έχει υπογραφεί ακόμα η κοινή υπουργική απόφαση της οικονομικής ενίσχυσης του κλάδου με το ποσό των 2,3 εκατ. ευρώ για την περσινή παραγωγή, αν και από τις 31 Μαρτίου έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία παράδοσης της ρητίνης για το 2020 και έχουν κοπεί τα σχετικά τιμολόγια. 

Η σημασία της ρητίνευσης στην προστασία των δασών

Τα δάση της χαλεπίου πεύκης  - δημόσια και ιδιωτικά - είναι εκείνα τα οποία απειλούνται περισσότερο από τον κίνδυνο πυρκαγιάς με τους ρητινοσυλλέκτες κατά τους θερμούς θερινούς μήνες να αποτελούν τους άμισθους φύλακές τους. Προστατεύουν το προϊόν του προσωπικού τους μόχθου, το ρετσίνι και ταυτόχρονα το ίδιο το δάσος, την πηγή του προϊόντος αυτού. Ανοίγουν μονοπάτια για να κινούνται από δέντρο σε δέντρο και απομακρύνουν τον υπόροφο γύρω από τα δέντρα, που ρητινεύουν προκειμένου να διευκολύνουν την εργασία τους. Έχει υπολογιστεί ότι κάθε ρητινοσυλλέκτης καθαρίζει το 20% της συνολικής έκτασης, που ρητινεύει.

Εκτός από τις υπηρεσίες φύλαξης και καθαρισμού των δασών που προσφέρουν, οι ρητινοσυλλέκτες επεμβαίνουν άμεσα και με προσωπικό ενδιαφέρον στην κατάσβεση των δασικών πυρκαγιών. Δεν είναι λίγα τα παραδείγματα, που πυρκαγιές αντιμετωπίστηκαν εν τη γενέσει τους από τους ρητινεργάτες και αποφεύχθηκε η καταστροφική επέκτασή τους.

Για την προσφορά τους αυτή επιδοτούνται από τον κρατικό προϋπολογισμό για κάθε κιλό παραγόμενης ρητίνης. Επίσης τους παραχωρούνται από τη Γενική Διεύθυνση Δασών τα υλικά ρητίνευσης (πάστα θειικού οξέος, ψεκαστήρες, σακούλες και δοχεία συλλογής ρητίνης), σε μια προσπάθεια διατήρησης και ενίσχυσης του παραδοσιακού και εξόχως σημαντικού αυτού επαγγέλματος για την προστασία των δασών.

Υπουργείο Περιβάλλοντος: Η ρητινοσυλλογή συµβάλλει σηµαντικά στην πυροπροστασία των δασών

Την επίσημη θέση του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας για τη συμβολή των περισσότερων από 1.000 ρητινοκαλλιεργητών στην προστασία των δασών είχε αναπτύξει τον περασμένο Μάιο στη Βουλή ο αρμόδιος υφυπουργός, Γιώργος Αμυράς, απαντώντας σε σχετική ερώτηση για τη λήψη μέτρων στήριξης λόγω των καταστροφών από την κακοκαιρία «Μήδεια», των ρητινοκαλλιεργητών της Εύβοιας.

«Το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας αναγνωρίζει ότι η ρητινοσυλλογή συµβάλλει σηµαντικά στην πυροπροστασία των δασών, µέσω των εργασιών, που εκτελούν οι ρητινοκαλλιεργητές στα ρητινευόµενα δάση (καθαρισµός υπορόφου, δηµιουργία µονοπατιών για να µετακινούνται, καθαρισµός περιφερειακά του δένδρου, συχνή επίβλεψη του δάσους, κ.λπ.). Ταυτόχρονα θεωρείται παραδοσιακό επάγγελµα και επιπλέον, σε περίπτωση εκδήλωσης πυρκαγιάς οι ρητινοσυλλέκτες συµµετέχουν στις εργασίες κατάσβεσής της», ανέφερε ο υφυπουργός. 

Επεσήμανε δε, ότι τα προηγούµενα χρόνια εγγράφονταν στον κωδικό οικονομικής ενίσχυσης των ρητινοκαλλιεργητών από τον κρατικό προϋπολογισμό ποσό περίπου 1 εκατ. ευρώ, «το οποίο ήταν µικρό για την κάλυψη της δαπάνης. Για τον λόγο αυτό οι πιστώσεις αυξάνονταν στον κωδικό, ώστε να καλυφθεί στο µέτρο του δυνατού το αίτηµα των ρητινοσυλλεκτών. Επειδή όµως λόγω της χρονοβόρας διαδικασίας δυσχεραινόταν υπέρµετρα η έγκαιρη πληρωµή της οικονοµικής ενίσχυσης, η αρµόδια υπηρεσία του υπουργείου καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια τα τελευταία χρόνια για την εγγραφή των αναγκαίων πιστώσεων από την αρχή του έτους. Ως εκ τούτου, το 2021 ενεγράφησαν στον σχετικό κωδικό 2,3 εκατ. ευρώ». Το ύψος της ενίσχυσης για την περσινή χρονιά είναι της τάξης των 0,376 ευρώ ανά κιλό ρητίνης με βασική προϋπόθεση για την χορήγηση της τον καθαρισµό των µονοπατιών µε ευθύνη των ρητινοκαλλιεργητών, που δραστηριοποιούνται σε κάθε περιοχή. 

Τι είναι η ρητίνη

Ορισμένα κωνοφόρα δένδρα, όταν τραυματιστούν από διάφορες αιτίες (άνεμο, φωτιά, κεραυνό ή κ.ά.) εκκρίνουν ένα πυκνόρρευστο, κολλώδες, άχρωμο υγρό, τη ρητίνη, η οποία καλύπτει την πληγή και προστατεύει το δένδρο από προσβολές υγρασίας, σήψης και ξυροφθόρων εντόμων. Η ροή της ρητίνης γίνεται μέσω των ρητινοφόρων αγωγών, οι οποίοι συνδέονται μεταξύ τους δημιουργώντας ένα «δίκτυο συγκοινωνούντων αγγείων».

Ρητινοφόρους αγωγούς διαθέτουν τα πεύκα, η ερυθρελάτη και τα ξενικά είδη ψευδοτσούγκα και λάρικα, όμως σημαντικές ποσότητες ρητίνης παράγουν κυρίως η χαλέπιος πεύκη (Pinus halepensis) και δευτερευόντως η τραχεία πεύκη (Pinus brutia). Στην Ελλάδα σήμερα η παραγωγή ρητίνης προέρχεται εξ ολοκλήρου από την χαλέπιο πεύκη, ενώ στο παρελθόν ρητινεύονταν και κάποια δάση τραχείας πεύκης.

Συγκομιδή της ρητίνης

Στη χώρα μας η ρητινοσυλλογή πραγματοποιείται αποκλειστικά με τη μέθοδο της αποφλοίωσης με διάνοιξη μετώπου και  χημική επίδραση πάστας θειικού οξέος. Η μέθοδος αυτή αξιοποιώντας την ανατομία του ξύλου (αξονικοί και ακτινικοί ρητινοφόροι αγωγοί) προκαλεί τον ερεθισμό και το άνοιγμα των ακτινικών αγωγών. Χρησιμοποιούνται ειδικά εργαλεία για τη διαμόρφωση του μετώπου ρητίνευσης και την τοποθέτηση σε αυτό της πάστας θειικού οξέος. Η παραγόμενη ρητίνη οδηγείται από το μέτωπο με τη βοήθεια μεταλλικών οδηγών ροής σε μεταλλικά ή πλαστικά δοχεία, τα οποία στερεώνονται κατάλληλα στη βάση του μετώπου. Οι εργασίες ρητίνευσης ξεκινούν τον Μάρτιο κάθε έτους και ολοκληρώνονται τον Νοέμβριο. Η ρητίνευση δεν έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα του ξύλου, που εξακολουθεί να είναι κατάλληλο για διάφορα προϊόντα (πριστή ξυλεία, χαρτοπολτός, μοριόπλακες κ.ά) μέχρι την απορητίνευσή του, οπότε το δένδρο υλοτομείται αμέσως αφού αφαιρεθούν όλα τα μεταλλικά αντικείμενα, που χρησιμοποιούνται κατά τη διαδικασία ρητίνευσης.

Χρήσεις της ρητίνης

Η χρήση και παραγωγή της ρητίνης είναι γνωστή στον άνθρωπο από την αρχαιότητα. Η αρχαιότερη ιστορική αναφορά παγκοσμίως είναι αυτή του Θεόφραστου στην «περί φυτών πραγματεία» του, το 300 περίπου π.χ. στην οποία αναφέρει λεπτομερώς τη μέθοδο συλλογής ρητίνης στην εποχή του καθώς και τη μέθοδο παρασκευής της κολοφώνιας πίσσας. Οι αρχαίοι λαοί, όπως Κινέζοι, Ιάπωνες και Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν τη ρητίνη για την παραγωγή λάκκας και βερνικιών. Είναι επίσης γνωστή η χρήση της στη στεγανοποίηση των ξύλινων πλοίων, την παρασκευή του υγρού πυρός (εύφλεκτης πολεμικής ύλης) κατά το μεσαίωνα, αλλά και στην παραγωγή της ρετσίνας και εμπλάστρων για ιατρικούς σκοπούς. Σήμερα χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη παραγωγής ποικιλίας βιομηχανικών προϊόντων.

Το τερεβινθέλαιο (κοινώς νέφτι) –το υγρό απόσταγμα της ρητίνης– χρησιμοποιείται κυρίως ως διαλυτικό στην παρασκευή,  χρωμάτων, αρωμάτων, καλλυντικών, φαρμάκων, κλπ. Το κολοφώνιο –το στερεό απόσταγμα της ρητίνης– χρησιμοποιείται στην τυπογραφία, υφαντουργία, μεταλλουργία, καθώς και στην παρασκευή ποικιλίας προϊόντων όπως, , αντιδιαβρωτικά, αρωματικά κεριά, αδιάβροχα υλικά, τεχνητά δόντια, έμπλαστρα, συντηρητικά, προσθετικά γεύσης, χρώματα, φάρμακα, χαρτόκολλες, διάφορα γαλακτώματα, τσίχλες κλπ.

Οικονομική και κοινωνική σημασία της ρητίνης

Παρά την ευρεία χρήση της ρητίνης που παράγεται από ζώντα δένδρα η παραγωγή της στην Ελλάδα μειώνεται συνεχώς. Τα μεταπολεμικά χρόνια η μεγαλύτερη παραγωγή ρητίνης έγινε το 1961 όπου έφτασε τους 41.000 τόννους και η ποσότητα αυτή αντιπροσώπευε το 3% της παγκόσμιας παραγωγής. Έκτοτε εμφανίζει πτωτική τάση που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Ενδεικτικά:

• Παραγωγή ρητίνης το 1973: 20.587 τόνους, το έτος 1983: 12.558 τόνους, το έτος 1993: 6.265 τόνους, το έτος 2003: 5.761 τόνους, ενώ το έτος 2008 μόλις 3.901 τόνους. Τα αυξημένα ποσοστά ανεργία και η γενικότερη οικονομική δυσπραγία κατά την μνημονιακή περίοδο ώθησαν πολλούς νέους στην ενασχόληση με τη ρητινοκαλλιέργεια με αποτέλεσμα η παραγωγή ρητίνης να αυξηθεί. Το 2012 κατά 300 τόνους και το 2013 κατά 715 τόνους. Από τους 6.500 τόνους της ετήσιας εγχώριας παραγωγής ρητίνης τα τελευταία χρόνια, οι περίπου 5.500 τόνοι παράγονταν στην Εύβοια. 

Κατά τη δεκαετία του ’70 συλλογή ρητίνης γινόταν σε περισσότερες περιοχές της χώρας όπου σήμερα έχει πλέον σταματήσει κάθε σχετική δραστηριότητα. Τέτοιες περιοχές είναι η Μυτιλήνη, Αταλάντη, Θήβα, Καπανδρίτι, Λαύριο, Πεντέλη, Πειραιάς, Πόρος, Αργολίδα κλπ., ενώ μετά την τελευταία μεγάλη πυρκαγιά το 2007 τέθηκε εκτός ρητινοσυλλογής και η Ηλεία. Σήμερα στην Ελλάδα ρητινεύονται αποκλειστικά τα δάση της χαλεπίου πεύκης στις παρακάτω περιοχές: Εύβοια, Σκόπελο, Κορινθία, Χαλκιδική (Κασσάνδρα, Πολύγυρος) και Αττική (Μέγαρα, Αιγάλεω).

Το 1935 λειτουργούσαν 32 εργοστάσια επεξεργασίας της ρητίνης, το 1991 είχαν μειωθεί σε 9 και σήμερα ουσιαστικά σε πλήρη δραστηριότητα υπάρχει μόνο ένα στη Μάνδρα Αττικής, ενώ 2 μικρότερα υπάρχουν στην Εύβοια.

Ο αριθμός των ρητινεργατών έχει περιοριστεί στους 1.300 περίπου, ενώ οι αναφορές για τη δεκαετία του ’80 τους ανεβάζουν σε πάνω από 3.500 χιλιάδες. Η πλειοψηφία των ρητονοσυλλεκτών δραστηριοποιούνταν στην Εύβοια.

Ασφάλιση των ρητινοκαλλιεργητών 

Ως προς το καθεστώς ασφάλισης των ρητινοσυλλεκτών, οι απασχολούμενοι, κατά κύριο επάγγελμα, στη συλλογή ρητίνης, εφόσον εργάζονται για λογαριασμό των βιομηχάνων ρητίνης ή είναι α) μέλη συνεταιρισμών που ως σκοπό έχουν τη συλλογή και διάθεση της ρητίνης β) μικροϊδιοκτήτες πευκώνων γ) ελεύθεροι ρητινοσυλλέκτες, υπάγονται στην ασφάλιση του e-ΕΦΚΑ. Ο αριθμός των ημερών εργασίας του ρητινοσυλλέκτη, που αναγνωρίζεται κατ’ έτος στην ασφάλιση, ανέρχεται σε 35 ημέρες ανά 1.000 κιλά ρητίνης, που παραδίδεται σε εμπόρους, ιδιωτικές ή συνεταιριστικές βιομηχανίες ρητίνης. Οι ημέρες εργασίας ανάγονται στο ημερολογιακό έτος παράδοσης της ρητίνης. 

Σε περίπτωση παράδοσης ρητίνης μέσα στους πρώτους πέντε μήνες κάθε ημερολογιακού έτους, οι αναλογούσες, κατά τα ανωτέρω, ημέρες εργασίας θεωρούνται ότι ανάγονται στο προηγούμενο της παράδοσης της ρητίνης ημερολογιακό έτος. Σήμερα παραγωγός με 10.500 ημερομίσθια μαζί με την επικουρική ασφάλιση δεν ξεπερνά τα 400 ευρώ σύνταξη ανά μήνα. Οι ρητινοκαλλιεργητές της Εύβοιας, μεταξύ των αιτημάτων τους για την ανακούφιση του κλάδου μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές, ζητούν να δοθεί και η δυνατότητα συνταξιοδότησης για όσους το επιθυμούν και έχουν θεμελιώσει δικαίωμα (πάνω από 4500 βαρέα και ανθυγιεινά ένσημα) στα 55 για τους άντρες και στα 50 για τις γυναίκες.