Του Πολύδωρου Παπαδόπουλου
Ήταν 27 Φεβρουαρίου του 1942 όταν εννέα σαμποτέρ ανεβαίνοντας έναν βράχο μες τη νύχτα είχαν ως στόχο να ανατινάξουν το εργοστάσιο που παρήγαγε βαρύ ύδωρ και που ήλεγχαν οι Ναζί στη Νορβηγία.
Το Hollywood που πάντα του αρέσουν αυτές οι ιστορίες εμπνεύστηκε για να φτιάξει την ταινία «The Heroes of Telemark». Η ταινία με φόντο και χιονισμένα τοπία είχε ως κεντρικό πρωταγωνιστή τον Κερκ Ντάγκλας.
Μία πραγματική ιστορία που ήταν και δύσκολη και περίπλοκη. Ο δημιοσιογράφος Νιλ Μπάσκομπ, γεννημένος το 1971 στην Αμερική, ασχολήθηκε με την ιστορία αυτή, βρίσκοντας σπάνια ντοκουμέντα από τη Νορβηγία, μαρτυρίες που συγκλόνισαν...
Όλες αυτές τις έρευνές του τις χρησιμοποίησε για το βιβλίο του «The Winter Fortress». Αυτή η επική και μεγάλη αποστολή για το πώς η νορβηγική αντίσταση εμπόδισε τον Χίτλερ να κατασκευάσει πρώτος την ατομική βόμβα. Ήταν μία από τις πιο σημαντικές πολεμικές ιστορίες μεταξύ των Συμμάχων και των Γερμανών.
Η ιστορία που άλλαξε τη μοίρα του Β' Παγκοσμίου
Μιλώντας από το σπίτι του στο Σιάτλ ο Μπάσκομπ επιχείρησε να εξηγήσει το πως η γεωγραφική θέση του εργοστασίου του Norsk Hydro στην πόλη Βέμορκ καθιστούσε πολύ δύσκολη οποιαδήποτε προσπάθεια για επίθεση.
Πώς έγινε δύο τόσο μεγάλα μυαλά, ο Άινσταιν και ο Χάιζενμπεργκ να είναι αντίπαλοι σε αυτήν τη... μάχη για τη δημιουργία της ατομικής βόμβας.
Και πως οι Νορβηγοί κομάντο που ανατίναξαν το εργοστάσιο αυτό ήταν απλοί άνθρωποι που έκαναν όμως απίθανα πράγματα. Οι Σύμμαχοι στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο έβλεπαν το συγκεκριμένο εργοστάσιο ως το «σημείο που θα διαχώριζε τη νίκη από την ήττα».
Τόσο κομβικό ήταν αυτό το σημείο. Εάν δει κανείς και τον χάρτη καταλαβαίνει τη σημασία του.
Το Βέμορκ, όπου βρισκόταν το εργοστάσιο, ήταν σε απόσταση 160 χιλιομέτρων από το Όσλο. Ηταν το μόνο εργοστάσιο στον κόσμο με τη δυνατότητα να παράγει βαρύ ύδωρ, το βασικό συστατικό για τη γερμανική ατομική βόμβα και το πρόγραμμά της.
Από το βαρύ ύδωρ θα δημιουργούσαν οι Γερμανοί έναν πυρηνικό αντιδραστήρα για να παράξουν πλουτώνιο και από εκεί την ατομική τους βόμβα. Οι Σύμμαχοι αγνοούσαν το πόσο πολύ είχαν προχωρήσει οι έρευνες των Γερμανών, όμως ήξεραν το τι ήθελαν οι Ναζί.
Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ είχε πει για το βαρύ ύδωρ πως είναι «ένας απαίσιος όρος. Κάτι τρομακτικό και αφύσικο».
Από την άλλη το υδρογόνο έχει ένα μόνο πρωτόνιο και ένα μόνο ηλεκτρόνιο. Το δευτέριο, το οποίο είναι ένα ισότοπο υδρογόνου, έχει ένα νετρόνιο στον πυρήνα του. Αυτό το καθιστά βαρύτερο.
Είναι κάτι πολύ σπάνιο - υπάρχει μόνο ένα μέρος βαρύ ύδωρ για κάθε 41 εκατομμύρια μόρια κανονικού νερού - και έχει αυτή την ικανότητα ως ο λεγόμενος «συντονιστής». Σε μια ατομική αντίδραση, επιβραδύνει τον βομβαρδισμό νετρονίων και δεν τα απορροφά, γεγονός που προάγει μια αλυσιδωτή αντίδραση.
Το Βέμορκ στο επίκεντρο του κόσμου
Για να παράξει κανείς βαρύ ύδωρ χρειάζεται πολύ νερό και πολλή ενέργεια.
Και το Βέμορκ είχε και τα δύο. Είχε επίσης αυτήν την έξυπνη εγκατάσταση παραγωγής, που εφευρέθηκε από έναν άνθρωπο με το όνομα Λέιφ Τρόνσταντ, έναν Νορβηγό καθηγητή, ο οποίος σκέφτηκε το εξής: «Εδώ έχουμε πολύ νερό και πολλή δύναμη, ώστε να μπορούμε να δημιουργήσουμε βαρύ ύδωρ (νερό), το οποίο ελπίζουμε ότι ο κόσμος θα χρειαστεί».
Υπήρξε ένας λαμπρός επιστήμονας με λαμπρό μυαλό, αλλά το μόνο που ήθελε να κάνει ήταν να μεταβεί με αλεξίπτωτο πίσω στη Νορβηγία για να πολεμήσει στο έδαφος ενάντια στους Γερμανούς.
Η πυρηνική σχάση ανακαλύφθηκε το 1939. Πυρηνική σχάση ονομάζεται η διαδικασία κατά την οποία ένας ασταθής ατομικός πυρήνας διασπάται (σχάται) σε δύο ή περισσότερους (μικρότερους) πυρήνες και σε μερικά παραπροϊόντα σωμάτια (όπως νετρόνια). Η σχάση αποτελεί μια περίπτωση μεταστοιχείωσης κατά την οποία παράγονται δύο πυρήνες με συγκρίσιμες μάζες.
Στα βαρύτερα στοιχεία η σχάση είναι εξώθερμη αντίδραση αποδίδοντας στο περιβάλλον ενέργεια ως ακτινοβολία γ και ως κινητική ενέργεια των θραυσμάτων.
Πολύ γρήγορα μετά την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, οι Σύμμαχοι σκέφτηκαν πως από την πυρηνική σχάση θα μπορούσαν να κάνουν ένα από τα δύο: να δημιουργήσουμε δύναμη ή να φτιάξουμε μια βόμβα. Ο
Αϊνστάιν και μια ομάδα φυσικών που διέφυγαν από τη Γερμανία άρχισαν την έρευνα ήδη από το 1940, συγκεντρώνοντας προμήθειες και προσπαθώντας να καταλάβουν εάν μια ατομική βόμβα ήταν εφικτό να δημιουργηθεί.
Το ίδιο ακριβώς συνέβαινε στη Γερμανία.
Ένας Γερμανός φυσικός, ο Κουρτ Ντίμπνερ, ήταν η αιχμή του δόρατος στο πρόγραμμα των Γερμανών. Στρατολόγησε έναν αριθμό φυσικών, μεταξύ των οποίων ο βραβευμένος με Νόμπελ, Βέρνερ Χάιζενμπεργκ , ο οποίος άρχισε να κάνει τη βασική έρευνα, παίρνοντας βαρύ νερό (βαρύ ύδωρ) και να ανακαλύψει, όπως οι Σύμμαχοι, το πώς να δημιουργήσει έναν αντιδραστήρα και μια βόμβα. Μέχρι το 1942, ήταν όλοι στην ουσία στο ίδιο σημείο και επίπεδο έρευνας.
Η βρετανική ομάδα είχε ένα ξεχωριστό όνομα: η διεύθυνση των Tube Alloys. Τα Κράματα Τιούμπ ή τα Σωληνοκράματα φερόταν να είναι η κυβερνητική απόρρητη έρευνα του Ηνωμένου Βασιλείου με τη σύμπραξη του Καναδά για την ανάπτυξη του προγράμματος παραγωγής ατομικών όπλων, στο γενικότερο πυρηνικό πρόγραμμα της Μεγάλης Βρετανίας κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Βάση των ερευνών του προγράμματος Σωληνοκράματα, ήταν το πλουτώνιο.
Η... απόδραση του Τρόνσταντ
Οι Βρετανοί ερευνούσαν την πυρηνική ενέργεια ταυτόχρονα με τους Αμερικανούς αλλά σε διαφορετικό δρόμο με δύο κατευθύνσεις. Έκαναν πολλές από τις πρώτες έρευνες για να αποδείξουν ότι μια ατομική βόμβα ήταν εφικτή και το 1942 ένωσαν τις δυνάμεις τους με τους Αμερικανούς, χάρις στους Ρούζβελτ και Τσόρτσιλ. Η διεύθυνση Tube Alloys ήταν σαν ένα από αυτά τα περίεργα κωδικά ονόματα της βρετανικής αγάπης.
Ο ήρωας του βιβλίου είναι Νορβηγός του οποίου το κωδικό όνομα ήταν «The Mailman». Οι ερωτήσεις όμως προς τον δημοσιογράφο ήταν και για τον Λέιφ Τρόνσταντ. Ο Tronstad ήταν ένας 38χρονος Νορβηγός καθηγητής χημείας στο Πανεπιστήμιο του Trondheim (Τροντχάιμ), ο οποίος βρήκε την ιδέα του εργοστασίου βαρέων υδάτων στο Βεμόρκ.
Το 1940, οι Γερμανοί εισέβαλλαν και προχώρησαν στον έλεγχό του. Ο Τρόνσταντ πολεμάει για τη χώρα του, τη Νορβηγία. Μάχη την οποία οι Νορβηγοί χάνουν και έτσι επιστρέφει στη διδασκαλία στο Trondheim. Ταυτόχρονα, αρχίζει να εργάζεται για τους Συμμάχους δίνοντάς τους πληροφορίες για το γερμανικό ενδιαφέρον για το βαρύ ύδωρ.
Μέσα σε ένα διάστημα λίγων μηνών αντιλαμβάνεται πως πρέπει να φύγει από τη Νορβηγία. Οπότε αφήνει την οικογένειά του πίσω και πηγαίνει στην Αγγλία. Το προφανές ερώτημα είναι γιατί δεν βομβάρδισαν το εργοστάσιο πολύ παλαιότερα. Ο Αμερικανός δημοσιογράφος τονίζει πως αυτό ήθελαν να κάνουν οι Αμερικανοί στις αρχές του 1942!
Οι Βρετανοί ήταν επίσης πρόθυμοι να το κάνουν αυτό. Ήταν ο Τρόνσταντ που είπε: «Όχι, θα σκοτώσετε πολλούς αμάχους εάν το κάνετε αυτό και δεν θα το χτυπήσετε καν». Το βασικό μέρος του εργοστασίου με το βαρύ νερό ήταν στο υπόγειο αυτού του τεράστιου φρουρίου από χάλυβα και πέτρα. «Μπορείτε να το βομβαρδίζετε νύχτα και μέρα, αλλά μάλλον δεν πρόκειται να χτυπήσετε τα βασικά μέρη του», είχε προειδοποιήσει.
Η επιχείρηση των Νορβηγών σαμποτέρ
Οι Νορβηγοί σαμποτέρ εκπαιδεύτηκαν από μια μυστική βρετανική μονάδα που ονομάζεται Special Operations Executive. Έναν πολύ σκληρό οργανισμό που εκπαίδευε τα μέλη του στη Σκωτία. Ήταν σαμποτέρ που έπεφταν πίσω από τις εχθρικές γραμμές για να χτυπήσουν τους Ναζί με αντάρτικες επιθέσεις σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις και σιδηροδρομικές γραμμές. Το νορβηγικό της τμήμα στρατολόγησε Νορβηγούς που είχαν μεταβεί στην Αγγλία είτε με πλοίο είτε με αεροπλάνο για να εκπαιδευτούν σχετικά.
Έπρεπε να στρατολογήσουν τους καλύτερους και αυτό έκαναν.
Τους έβαζαν σε ένα πρόγραμμα εντατικής προπόνησης. Μεγάλο κομμάτι της εκπαίδευσης έγινε στη Σκωτία. Πήγαιναν σε νυχτερινές ασκήσεις στα βουνά, διασχίζοντας ποτάμια, διέσχιζαν περάσματα και κοιμόνταν έξω για εβδομάδες στο τέλος.
Σε πνευματικό επίπεδο, έμαθαν πώς να χειρίζονται την πίεση και το άγχος. «Δεν νομίζω ότι είναι πολύ διαφορετικό από την εκπαίδευση των Ειδικών Δυνάμεων σήμερα», περιγράφει σχετικά ο Μπάσκομπ. Το Βέμορκ ήταν απίστευτα απομακρυσμένο.
Πώς επηρέασε η γεωγραφία και οι συνθήκες την απόπειρα σαμποτάζ;
Το Βέμορκ είναι ένα φυσικό φρούριο. Ο στόχος θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με μια κρεμαστή γέφυρα μιας λωρίδας και περιβαλλόταν από μια περιοχή που ονομάζεται Hardangervidda, ένα ψηλό οροπέδιο όπου, σύμφωνα με το μύθο, γίνεται τόσο κρύο και τόσο γρήγορα, που παγώνει τις φλόγες στη φωτιά.
Στο σημείο υπήρχαν επίσης ναρκοπέδια, προβολείς, ψηλά συρματοπλέγματα και συνεχείς περιπολίες. Οι σαμποτέρ πέταξαν με αλεξίπτωτα στην περιοχή τον Οκτώβριο για να προετοιμαστούν για την αποστολή και να συλλέξουν πληροφορίες. Έπρεπε να επιβιώσουν μόνοι τους τον χειμώνα, με θερμοκρασίες υπό του μηδενός και σε αυτό το άγονο οροπέδιο, το οποίο είναι βασικά ένας βράχος με χιόνι και δυνατό αέρα.
Είχαν πολύ λίγο φαγητό, οπότε έπρεπε να κυνηγούν τάρανδους και δεν υπήρχε άλλος τρόπος να το κάνουν εκτός από το να χρησιμοποιούν σκι.
Ευτυχώς ήταν Νορβηγοί. Έτσι γεννήθηκαν: με σκι στα πόδια τους.
Η μάχη για την ελευθερία
Τη νύχτα της 27ης προς 28 Φεβρουαρίου 1942 ήταν είναι έτοιμα για την Επιχείρηση Gunnerside. Εννέα από τους σαμποτέρ καθοδηγούνται από έναν 23χρονο Γιοακίμ Ρόνεμπεργκ, ο οποίος δεν είχε στρατιωτική εμπειρία εκτός από όσα είχε μάθει στην Αγγλία. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να καταλάβουν είναι πώς να επιτεθούν στο μέρος.
Ουσιαστικά είχαν τρεις επιλογές: μπορούν να κατέβουν από τα βουνά πάνω από το εργοστάσιο, το οποίο είναι γύρω του γεμάτο με ναρκοπέδια. Μπορούν να διασχίσουν την κρεμαστή γέφυρα μίας μονής λωρίδας ή κατεθύνση η οποία προστατεύεται και φυλάσσεται καλά. Ή μπορούν να κατέβουν στον πυθμένα της κοιλάδας σε ένα παγωμένο ποτάμι και να ανέβουν σε έναν βράχο ύψους 500 ποδιών. Αποφασίζουν να ανέβουν στον βράχο, στη μέση της νύχτας και μες στον χειμώνα!
Χάρις στον προγραμματισμό και τη συλλογή πληροφοριών του Tronstad, γνώριζαν κάθε στρατιωτικό μπλόκο, κλιμακοστάσιο και σημείο εισόδου.
Όλα τα παραπάνω είχαν ως αποτέλεσμα το να καταφέρουν να διεισδύσουν στο εργοστάσιο χωρίς να σημάνει συναγερμός, να πυροβολήσουν πάνω τα εκρηκτικά και να το ανατινάξουν. Ο στρατηγός Falkenhorst, επικεφαλής των γερμανικών δυνάμεων στη Νορβηγία, το χαρακτήρισε ως ένα «λαμπρό πραξικόπημα».
Το 2013 ο Ρόνεμπεργκ πάντως ήταν 93 ετών και ήταν ο μόνος που ζούσε από εκείνη την ομάδα. Το τελευταίο μέλος της και ενώ βρέθηκε σε εκδήλωση τιμής των μελών / πρακτόρων της SOE.
Η μοίρα των επιζώντων...
«Ο πόλεμος κάνει το μυαλό πολύ σκληρό», έγραψε ο Λέιφ Τόρνσραντ στο ημερολόγιό του. «Το να γίνεις ξανά ευαίσθητο άτομο δεν θα είναι εύκολο», συμπλήρωνε. Τι μοίρα όμως είχαν οι επιζώντες μετά τον πόλεμο; Ήταν πολύ δύσκολο για αυτούς. Ζούσαν υπόγεια και με καθεστώς συνεχούς απειλής για χρόνια. Πολλοί από αυτούς ήταν σε απομόνωση.
Έτσι, όταν τελείωσε ο πόλεμος, ήταν δύσκολο για αυτούς. Κάποιοι πήγαν στο δάσος και βρήκαν παρηγοριά εκεί. Ο Κνουτ Χάουγκλαντ εντάχθηκε στην αποστολή Kon Tiki, έζησε σε μια σχεδία και βρήκε την προσωπική του ειρήνη και ηρεμία εκεί εκεί.
Άλλοι το έριξαν στο ποτό και άλλοι δεν βρήκαν ποτέ αυτό που ήθελαν. Οι θυσίες που έκαναν και οι κακουχίες που υπέστησαν, τους επηρέασαν για το υπόλοιπο της ζωής τους.
Πηγές: ΒΒC, New York Times, Nationalgeographic.com
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.