Η ιστορία της κυρά Φροσύνης είναι από εκείνες τις ιστορίες που πλέον δύσκολα μπορεί να διακρίνει κάποιος πού τελειώνει η αλήθεια και κυρίως που ξεκινάει ο μύθος. Βέβαια, ίσως αυτό να είναι και το «μυστικό συστατικό» που κάνει τη συγκεκριμένη ιστορία τόσο ξεχωριστή και τόσο ανθεκτική μέσα στο χρόνο.
Το τι έγινε την παγωμένη νύχτα της 11ης Ιανουαρίου 1801 στη λίμνη των Ιωαννίνων είναι γνωστό. Είναι το τελευταίο κεφάλαιο μίας τραγικής ιστορίας. Τα όσα έγιναν πριν, ωστόσο, είναι που έκαναν ποιητές όπως ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Αλέξανδρος Ραγκαβής, Σωτήρης Σκίπης και Δημήτριος Βερναρδάκης, να γράψουν για την κυρά Φροσύνη μετατρέποντάς τη σε ένα σύμβολο ενάντια στην καταπίεση.
Ίσως πάλι αυτά τα ποιήματα και τα όσα διέσωσε η λαϊκή αφήγηση να είναι που μπερδεύουν τα πραγματικά γεγονότα με τον μύθο. Σε κάθε περίπτωση η ιστορία της κυρά Φροσύνης και κυρίως το τέλος της εξακολουθούν μέχρι και τις ημέρες μας να προκαλούν συγκίνηση.
Η καλλονή κυρά Φροσύνη
Η Ευφροσύνη Βασιλείου γεννήθηκε το 1773 στα Ιωάννινα. Ακριβής ημερομηνία γέννησης δεν υπάρχει αλλά αυτό, ούτως ή άλλως, μικρή σημασία έχει. Σε κάτι που συμφωνούν όλες οι ιστορικές πηγές (αλλά και οι μύθοι σχετικά με το πρόσωπό της) είναι πως η κυρά Φροσύνη ήταν μια πανέμορφη γυναίκα απέναντι στην οποία κανένας άνδρας δεν μπορούσε να μείνει ασυγκίνητος.
«Κόρη θαυμασίου κάλλους και περιφανούς γένους», σύμφωνα με τον Γάλλο πρόξενο στα Γιάννινα Πουκεβίλ.
Σύζυγός της ήταν ο έμπορος και πρόκριτος των Ιωαννίνων, Ιωάννης Δημητρίου με τον οποίο είχε αποκτήσει δύο παιδιά.
Επιπλέον, γνωρίζουμε πως η κυρά Φροσύνη ήταν ανιψιά του μητροπολίτη Λάρισας και μετέπειτα Ιωαννίνων Γαβριήλ Γκάγκα και πιθανότατα ήταν μια νεαρή γυναίκα που είχε σημαντική μόρφωση.
Αν τώρα σε αυτά τα προσωπικά στοιχεία προσθέσουμε και τον τραγικό της θάνατο από πνιγμό, τη νύχτα της 11ης Ιανουαρίου 1801 στη λίμνη των Ιωαννίνων, μετά από εντολή του Αλή Πασά, έχουμε τα μόνα αδιαμφισβήτητα στοιχεία.
Ότι διαβάσετε στη συνέχεια μπορεί να είναι αλήθεια, μπορεί, όμως, να είναι και μύθος. Κανείς δεν μπορεί να ξέρει με βεβαιότητα.
Η κυρά Φροσύνη, λοιπόν, φαίνεται πως ήταν μια γυναίκα η οποία δε συμβάδιζε με την εποχή της. Νέα, όμορφη και με ελεύθερο πνεύμα, ήθελε να ζήσει τη ζωή της, χωρίς να δίνει μεγάλη σημασία στο «τι λέει ο κόσμος».
Λέγεται πως, η κυρά Φροσύνη, εκμεταλλευόταν το γεγονός ότι ο άνδρας της έλειπε συχνά για πολυήμερα ταξίδια και έκανε μια ζωή που δε συμβάδιζε με την εικόνα που υπήρχε για τις γυναίκες στην υπό Οθωμανική κυριαρχία προ-επαναστατική Ελλάδα.
Τα όσα έμειναν μέσα από τη λαϊκή αφήγηση (τα οποία, μάλιστα, μέσα από την τραγικότητα της διήγησης είχαν και μια διάθεση να λειτουργήσουν σωφρονιστικά για τις γυναίκες της εποχής), αναφέρουν πως η κυρά Φροσύνη ήταν τόσο ανέμελη και εκτός «καλουπιών» που δεν δίσταζε να βγαίνει βόλτες με άλλους άνδρες, όταν ο σύζυγός της έλειπε.
Κάποιες αφηγήσεις, μάλιστα, αναφέρουν πως αυτές οι βόλτες δεν έμεναν μόνο σε φιλικό επίπεδο αλλά συνεχίζονταν πίσω από κλειστές πόρτες και αδιάκριτα βλέμματα. Προφανώς και αυτή η «ανήθικη» και άκρως κολάσιμη (για την εποχή) συμπεριφορά της κυρά Φροσύνης, προκαλούσε πολλά αρνητικά σχόλια.
Σύμφωνα με τη λαϊκή διήγηση, λοιπόν, σε ένα από τα ταξίδια που έκανε ο Ιωάννης Δημητρίου στη Βενετία, η κυρά Φροσύνη γνώρισε έναν από τους γιούς του Αλή Πασά, τον πρωτότοκο Μουχτάρ, ο οποίος ήταν τότε 32 ετών και ήταν και αυτός παντρεμένος.
Λέγεται πως οι δυο νέοι ήρθαν κοντά. Πολύ κοντά. Υπερβολικά κοντά. Τόσο κοντά που όταν η σύζυγος του Μουχτάρ ζήλεψε και έσπευσε στον πεθερό της, τον Αλή Πασά, προκειμένου να του κάνει παράπονα τόσο για τη συμπεριφορά του γιου του, όσο και για εκείνη, την «ελευθέρων ηθών», γυναίκα που τον... ξεμυάλισε.
Η σύζυγος του Μουχτάρ φαίνεται να έμαθε για την κυρά Φροσύνη όταν η δεύτερη άρχισε να κυκλοφορεί στα Ιωάννινα επιδεικνύοντας ένα σμαραγδένιο δαχτυλίδι που της είχε χαρίσει Μουχτάρ. Αυτό το δαχτυλίδι του το είχε χαρίσει στο γάμο τους η γυναίκα του ή (όπως αναφέρει μια άλλη εκδοχή) του το είχε ζητήσει η γυναίκα του και εκείνος είχε αρνηθεί να της το δώσει.
Το τραγικό τέλος της κυρά Φροσύνης
Σύμφωνα πάντα με τη λαϊκή αφήγηση, ο Αλή Πασάς, ένας ιδιαίτερα σκληρός άνθρωπος, δεν είχε σε καμία ιδιαίτερη εκτίμηση τους γιους του και συχνά μιλούσε για εκείνους χρησιμοποιώντας υποτιμητικούς όρους.
Ο Αλή Πασάς είχε δύο βασικά χαρακτηριστικά που ίσως και να βοηθάνε στην πλοκή της ιστορίας. Το πρώτο ήταν πως δεχόταν διαρκώς ισχυρές πιέσεις από άλλους βεζίρηδες να «σφίξει» τα λουριά των υποτελών του καθώς παρά ήταν χαλαρός στη διοίκηση των Ιωαννίνων. Το δεύτερο είναι πως και ο ίδιος απολάμβανε τη γυναικεία συντροφιά σε τέτοιο βαθμό που ξέφευγε από τα όρια.
Ενδεικτικό, άλλωστε, είναι το γεγονός πως τα «κουτσομπολιά» της εποχής ανέφεραν πως είχε ερωτική σχέση με τη σύζυγό του δευτερότοκου γιου του, του Βελή!
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, λέγεται πως ο Αλή Πασάς φώναξε την κυρά Φροσύνη για τη... σωφρονίσει και όταν την είδε, την ερωτεύτηκε και της είπε να παρατήσει τον σύζυγό της αλλά και τον Μουχτάρ και να πάει να ζήσει μαζί του.
Εκείνη αρνήθηκε και θυμωμένος ο βεζίρης της ζήτησε να γίνει μέλος στο χαρέμι του. Τότε η κυρά Φροσύνη αρνήθηκε ξανά και οργισμένος ο Αλή Πασάς από τη διπλή άρνηση και τη γενικότερη συμπεριφορά της, έδωσε τη διαταγή για να την πνίξουν στη λίμνη των Ιωαννίνων.
Αυτή, όμως είναι η μια εκδοχή της ιστορίας (και σίγουρα η πιο διαδεδομένη). Υπάρχει και άλλη εκδοχή, σύμφωνα με την οποία ο Αλής Πασάς, που όπως ήδη αναφέρθηκε δεχόταν ισχυρές πιέσεις από τους άλλους βεζίρηδες, σκέφτηκε πως η περίπτωση της κυρά Φροσύνης ίσως ήταν η ιδανική ευκαιρία προκειμένου να λειτουργήσει ως παράδειγμα με στόχο να επαναφέρει την τοπική κοινωνία στον... ίσιο δρόμο καθώς η μοιχεία, η διαφθορά και γενικότερα αυτή η «λανθάνουσα ελευθεριότητα», ήταν σοβαρά παραπτώματα για τους μουσουλμάνους.
Υπάρχει και μια τρίτη εκδοχή η οποία είναι σαφώς η πιο... πολιτική από τις δυο προηγούμενες. Σύμφωνα με αυτή, οι δυο νύφες του Αλή Πασά ήταν αδερφές, κόρες του πασά του Βερατίου (το σημερινό Μπεράτ, της νοτιοκεντρικής Αλβανίας), του Ιμπραήμ.
Κάποιοι ιστορικοί, λοιπόν, τονίζουν πως δεν αποκλείεται κάποια στιγμή οι δύο νύφες του να πήγαν στον Αλή Πασά και να του έκαναν παράπονα για τη συμπεριφορά των γιων του και έτσι εκείνος, προκειμένου να αποφύγει κάποια πιθανή κόντρα με τον Ιμπραήμ, αποφάσισε να δράσει αποφασιστικά, προκειμένου να δείξει πως στα Ιωάννινα αυτός κάνει κουμάντο.
Υπάρχει, ωστόσο, μια ακόμα εκδοχή σχετικά με τα κίνητρα που μπορεί να είχε ο Αλή Πασάς όταν κλήθηκε να αποφασίσει τι θα κάνει με την κυρά Φροσύνη. Η εκδοχή αυτή προέρχεται από τον Γάλλο στρατηγο Γκυγιόμ ντε Βωντονκούρ ο οποίος τόνιζε πως στην πραγματικότητα ο Αλή Πασάς ίσως να φοβούνταν ότι ο γιος του Μουχτάρ δεχόταν επικίνδυνα πολλές επιρροές από τους Έλληνες μέσω της κυρά Φροσύνης.
Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, ότι από τα παραπάνω και να ισχύει, είναι δεδομένο πως ο Αλή Πασάς βρισκόταν υπό ασφυκτική πίεση όταν έδωσε την εντολή της θανάτωσης της κυρά Φροσύνης και άλλων 17 (ή 16) γυναικών.
Και προφανώς κάποιος θα αναρωτηθεί «καλά, η κυρά Φροσύνη. Αλλά οι υπόλοιπες 17 γυναίκες, γιατί»; Μια εξήγηση θα μπορούσε να είναι πως πράγματι ο Αλή Πασάς ήθελε με την εντολή θανάτωσης να στείλει ένα ηχηρό μήνυμα στους υποτελείς του πως πρέπει να επανέλθουν στο «σωστό δρόμο».
Μια άλλη εξήγηση πως οι υπόλοιπες 17 (ή 16) γυναίκες θανατώθηκαν μόνο και μόνο για να μην έρθει ο Αλή Πασάς σε πλήρη ρήξη με τον Μουχτάρ και εκείνος συμμαχήσει με τους Έλληνες!
Σύμφωνα με τη λαϊκή αφήγηση την επιχείρηση των συλλήψεων επέβλεπε ο ίδιος ο Αλή Πασάς, που είχε δώσει εντολή στον αστυνομικό διευθυντή Ταχίρ Αμπάζη να συντάξει τη λίστα με τις μοιχαλίδες που θα οδηγούνταν στον θάνατο.
Η επιχείρηση σύλληψης των γυναικών διήρκεσε ολόκληρη τη νύχτα της 10ης Ιανουαρίου. Όταν τελείωσε είχε, πλέον, ξημερώσει. Επειδή, όμως, η ισλαμική παράδοση επιβάλει οι γυναίκες να εκτελούνται νύχτα, η θανάτωση των γυναικών έγινε τη νύχτα της 11ης Ιανουαρίου.
Όλες οδηγήθηκαν με βάρκες στο κέντρο το λίμνης και εκεί ο δήμιος έδεσε τη μια με την άλλη και τις πέταξε στα παγωμένα νερά. Λέγεται πως η κυρά Φροσύνη δέθηκε με μια από τις υπηρέτριες που είχε.
Το πτώμα της εκβράστηκε λίγες μέρες αργότερα και τάφηκε στη μονή των Αγίων Αναργύρων με επικήδειες τιμές προκειμένου να φανεί στους Έλληνες πως θανατώθηκε επειδή αντιστάθηκε στην καταπίεση των Τούρκων και όχι επειδή ήταν... ελευθέρων ηθών. Ο Αλή Πασάς έδωσε την προστασία των παιδιών της Φροσύνης στον θείο της, τον Μητροπολίτη Λάρισας προκειμένου να τύχουν ηθικής ανατροφής.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
