Ημέρα εθνικής εορτής σήμερα. Όλοι έχουμε μάθει από παιδάκια πως η 25η Μαρτίου είναι η ημέρα που οι υπόδουλοι για 400 χρόνια στους Τούρκους Έλληνες, ξεσηκώθηκαν, πήραν τα όπλα και πολέμησαν για την ελευθερία τους. Αυτή η ιστορία, ωστόσο, είναι γεμάτη μύθους που εξυπηρετούν διάφορα συμφέροντα, κατά βάση πολιτικά. Οι Έλληνες ξεσηκώθηκαν κατά των Τούρκων αλλά όχι την 25η Μαρτίου, ούτε ήταν όλες οι περιοχές της χώρα 400 χρόνια υπό την οθωμανική κυριαρχία! Άλλες περιοχές ήταν περισσότερο άλλες λιγότερο.
Για παράδειγμα, σχεδόν ολόκληρη η βόρεια Ελλάδα έμεινε σκλαβωμένη στους Τούρκους για πάνω από 500 χρόνια καθώς οι Οθωμανοί την κατέλαβαν ήδη από το 1362, περίπου δηλαδή 110 χρόνια πριν την πτώση της Κωνσταντινούπολης. Αντίθετα, η Πελοπόννησος ήταν υπόδουλη για περίπου 300-350 χρόνια. Υπήρχαν βέβαια και τα Ιόνια νησιά (τα οποία έλεγχαν οι Ιταλοί και οι Γάλλοι), η Μάνη και τα Σφακιά που δεν υποδουλώθηκαν ποτέ αν και πλήρωναν φόρο υποτέλειας στη Μεγάλη Πύλη.
Αν βέβαια τα 400 χρόνια σκλαβιάς είναι κάτι σαν... μέσος όρος και το χρησιμοποιούμε για την οικονομία της συζήτησης, δεν συμβαίνει το ίδιο και με μύθους που έχουν συνδεθεί με την επέτειο του ξεσηκωμού.
Τι έγινε την 25η Μαρτίου 1821;
Την 25η Μαρτίου 1821 πέρα από κάποιες σποραδικές και χωρίς ιδιαίτερη σημασία μάχες δεν έγινε τίποτα το άξιο αναφοράς. Υποτίθεται πως ένα από τα πιο σπουδαία γεγονότα της σημερινής ημέρας είναι η ύψωση του λάβαρου της Μονής της Αγίας Λαύρας και η ορκωμοσία των παλικαριών που είχαν ζωστεί με τα άρματά τους από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό. Ακόμα και ο ίδιος ο Παλαιών Πατρών Γερμανός δεν αναφέρει λέξη για το περιστατικό στα απομνημονεύματά του.
Είναι ιστορικά εξακριβωμένο, πλέον, ότι εκείνη την ημέρα ο Παλαιών Γερμανός δε βρισκόταν στη Μονή της Αγίας Λαύρας! Βρισκόταν στην Πάτρα, όπου όντως όρκισε τους επαναστάτες της περιοχής στην Πλατεία του Αγίου Γεωργίου. Τον εθνικό αυτό μύθο τον οφείλουμε στον Γάλλο περιηγητή και ιστορικό Φρανσουά Πουκεβίλ (1770-1838), ο οποίος συνέγραψε την τετράτομη Ιστορία της Αναγεννήσεως της Ελλάδος (1824). Η ιστορία διαδόθηκε από στόμα σε στόμα, αλλά και μέσω του πίνακα Ο Όρκος της Αγίας Λαύρας (1851) του σημαντικού Έλληνα ζωγράφου Θεόδωρου Βρυζάκη (1814-1878). Ακόμα και ο ιστορικός Σπυρίδων Τρικούπης, που αρχικά είχε υιοθετήσει τον μύθο της Αγίας Λαύρας στη δεύτερη έκδοση της «Ιστορίας της Ελληνικής Επαναστάσεως» το 1860, είναι κατηγορηματικός: «Ψευδής είναι η εν Ελλάδι επικρατούσα ιδέα ότι εν τη μονή της Αγίας Λαύρας ανυψώθη κατά το πρώτον η σημαία της ελληνικής επαναστάσεως…».
Πολλοί υποστηρίζουν ότι ημερομηνία έναρξης της Επανάστασης θα έπρεπε να θεωρείται η 22 Φεβρουαρίου, οπότε άρχισε η επανάσταση των Ελλήνων στη Βλαχία με την προκήρυξη του Αλέξανδρου Υψηλάντη: «Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος».
Στην πραγματικότητα, όμως, η Επανάσταση ξεκίνησε στην Πελοπόννησο. Υπάρχει, μάλιστα, και μια καλώς εννοούμενη «κόντρα» ανάμεσα σε Αχαιούς και Μανιάτες για το ποιος έριξε την πρώτη τουφεκιά του Αγώνα. Στις 15 Μαρτίου με εντολή του Παπαφλέσσα, ο φίλος του Νικόλαος Σουλιώτης με τον Ανδρέα Πετμεζά έστησαν καρτέρι στο δρόμο Καλαβρύτων – Τρίπολης και σκότωσαν δύο Τούρκους σπαχήδες κοντά στο Λιβάρτσι. Όπως γράφει ο Γιάνης Κορδάτος στη «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας»: «επίσης, την ίδια ή την άλλη μέρα σκοτώθηκαν και μερικοί γυφτοχαρατζήδες κοντά στο Αγρίδι καθώς και τρεις τάταροι (σσ: ταχυδρόμοι). Έτσι το ντουφεκίδι άρχισε και τούρκικο αίμα χύθηκε».
Αυτό, όμως, δεν μπορεί να θεωρηθεί αρχή ενός πολέμου. Περισσότερο με αντάρτικο έμοιαζε, είναι η αλήθεια. Οι Αχαιοί λένε πως αυτό έγινε στις 21 Μαρτίου με την πολιορκία των Καλαβρύτων. Αυτή λένε πως είναι η πρώτη πολεμική πράξη της Επανάστασης τονίζοντας, μάλιστα, πως έληξε νικηφόρα, πέντε ημέρες αργότερα. Από την πλευρά τους οι Μανιάτες λένε πως η πρώτη πράξη αυτού του πολέμου ήταν στις 23 Μαρτίου όταν ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης μαζί με τη βοήθεια του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη καταλαμβάνουν την Καλαμάτα και από εκεί διακηρύσσουν τον ξεσηκωμό των Ελλήνων. Την ίδια ημέρα οι άνδρες του Αντρέα Λόντου καταλαμβάνουν το σημερινό Αίγιο. Όπως εύκολα μπορεί να αντιληφθεί κανείς η 23 Μαρτίου είναι μια εξαιρετικά κρίσιμη ημερομηνία του Αγώνα των Ελλήνων για εθνική ανεξαρτησία! Πολλοί, μάλιστα, είναι αυτοί που λένε πως θα μπορούσε να είναι αυτή η «25η Μαρτίου» που θα γιόρταζαν οι Έλληνες.
Αξίζει να σημειωθεί, πάντως, πως ήδη από τις 17 Μαρτίου, οι πρόκριτοι της Μάνης, υπό την αρχηγία του Πετρόμπεη, είχαν υψώσει τη σημαία της επανάστασης στην Τσίμοβα, σημερινή Αρεόπολη της Λακωνίας. Ο παπάς του χωριού όρκισε και ευλόγησε τα όπλα των καπεταναίων και των παλικαριών τους στην Εκκλησία των Ταξιαρχών. Οι ατίθασοι Μανιάτες ξεκίνησαν την Επανάσταση, οκτώ μέρες πριν από τη συμβατική της έναρξη.
Ο Όθωνας, η Εκκλησία και η 25ης Μαρτίου
«Τον Μάρτιο μήνα τα 1839 η κυβέρνηση αποφάσισε να γένεται μία εθνική γιορτή. Και την αποφάσισε να γένεται κάθε χρόνο του Βαγγελισμού και να γιορτάζει εκείνη την ημέρα γενικώς το κράτος - η κυβέρνηση και ο γλάρος Γλαράκης (σσ: ενοεί τον Γ. Γλαράκη υπουργό Εσωτερικών Δημοσίας Εκπαιδεύσεως και Εκκλησιαστικών) εις τα πράγματα της Γραμματείας του Εσωτερικού ώς κρεατούρα ρούσικη. Αυτές οι γιορτές δεν τους δίνουν χέρι να ακούγονται και θέλησαν εκείνη την χρόνια και την έσβησαν δεν άφησαν να γένει τίποτας. Κάμποσοι άνθρωποι και όλα τα παιδιά του σκολειού, του γυμνασίου, θέλησαν να κάμουν ένα μνημόσυνον όσων σκοτώθηκαν. Προσκάλεσαν πολλούς, προσκάλεσαν και μένα. Η εξουσία βγάζει εναντίον μου, ότι θα κάνω επανάσταση και θα σκοτώσω εκείνους όπου έγιναν αίτιγοι να χαλάσει η γιορτή και με χιλιάδες τρόπους σώθηκα». Η αναφορά αυτή από τα απομνημονεύματα του στρατηγού Μακρυγιάννη είναι το κατάλληλο «ορεκτικό».
Η επέτειος να γιορτάζουμε τον εθνικό ξεσηκωμό στις 25 Μαρτίου καθιερώθηκε στις 15 Μαρτίου 1838 από τον βασιλιά Όθωνα, προκειμένου να συνδεθεί με το εκκλησιαστικό γεγονός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Ήταν και επιθυμία του Αλέξανδρου Υψηλάντη και της Φιλικής Εταιρείας να συνδεθεί η έναρξη της επανάστασης με μια μεγάλη εκκλησιαστική εορτή για να τονωθεί το φρόνημα των υπόδουλων Ελλήνων. Αυτός που «έριξε» την ιδέα, ωστόσο, ήταν ο φαναριώτης ποιητής Παναγιώτης Σούτσος ο οποίος πρότεινε το 1834 την καθιέρωση εορτασμού της Ελληνικής Επανάστασης την 25η Μαρτίου, αναφέροντας ότι ήταν η ημέρα γενίκευσης της επανάστασης στην Πελοπόννησο και αναγέννησης της Ελλάδας, σε υπόμνημα το οποίο ο πρωθυπουργός Ιωάννης Κωλέττης υπέβαλε στον Όθωνα ως πρόταση σχεδίου νόμου.
Μέχρι τότε ως εθνική γιορτή είχε καθιερωθεί να γιορτάζεται η Πρωτοχρονιά, σε ανάμνηση της 1ης Ιανουαρίου 1822 (κατά τον ιστορικό Δ. Φωτιάδη, αλλά και τον Γιάννη Κορδάτο και άλλους), όταν η πρώτη Εθνική Συνέλευση της Επιδαύρου διακήρυξε την ανεξαρτησία της Ελλάδος και ψήφισε το πρώτο Σύνταγμα.
Σύμφωνα με όσα έγραψε ο ιστορικός και κοινωνιολόγος Γιάννης Κορδάτος «ο Όθωνας δασκαλεμένος από την αντιδραστική αυλή και την κλίκα, θέλησε να κόψει κάθε δεσμό με την πρώτη Εθνική Συνέλευση που ψήφισε πολίτευμα δημοκρατικό για αυτό μετέθεσε την εθνική γιορτή στις 25 του Μάρτη, ταυτίζοντάς την με τη γιορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Έτσι η εθνική γιορτή έχανε τον πολιτικό επαναστατικό χαρακτήρα της και έπαιρνε θρησκευτική απόχρωση. Πολλοί τότε διαμαρτυρήθηκαν για τη μετάθεση της εθνικής γιορτής, αφού μάλιστα είναι εξακριβωμένο πως η Επανάσταση άρχισε πριν από τις 25 του Μάρτη και τα όσα λέγονται πως ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ύψωσε την ημέρα αυτή στην Αγία Λαύρα των Καλαβρύτων το λάβαρο της Επανάστασης είναι ψέματα».
Το ιστορικό κείμενο του διατάγματος 980/1838 που καθιέρωνε τη μεγάλη εθνική εορτή, έχει ως εξής:
«Επί τη προτάσει της Ημετέρας επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως Γραμματείας, θεωρήσαντες ότι η ημέρα της 25ης Μαρτίου, λαμπρά καθ' εαυτήν εις πάντα Έλληνα, διό την εν αυτή τελουμένην εορτήν του Ευαγγελισμού της Υπεραγιας Θεοτόκου, είναι προσέτι λαμπρά και χαρμόσυνος, διό την κατ' αυτήν έναρξιν του υπέρ ανεξαρτησίας αγώνος του Ελληνικού Έθνους, καθιερούμεν την ημέραν ταύτην εις το διηνεκές ως ημέραν Εθνικής Εορτής και διατάττομεν την διαληφθεισαν Γραμματείαν να δημοσίευση και ενεργήση το παρόν Διάταγμα».
Δύο μέρες μετά την έκδοση του διατάγματος εκδόθηκε από την Γραμματεία της Επικρατείας εγκύκλιος που κοινοποιούσε το διάταγμα στην Περιφερειακή Διοίκηση και έδινε οδηγίες για τον λαμπρό εορτασμό της μεγάλης ιστορικής ημέρας σε όλη την Ελλάδα. Η εγκύκλιος, που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΦΗΜΗ (φύλλο 106) στις 19 Μαρτίου του 1838 έχει ως εξής:
«Η επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως Γραμματεία της Επικρατείας. Προς τας Διοικητικός αρχάς του Κράτους.
Η Α. Μ. ο Σ. ημών Βασιλεύς, λαβών υπ' όψιν, ότι η ημέρα της 25ης Μαρτίου, λαμπρά καθ' εαυτήν εις πάντα Έλληνα δια την εν αυτή τελουμένην εορτήν του Ευαγγελισμού της Υπεραγϊας Θεοτόκου, είναι προσέτι λαμπρά και χαρμόσυνος, δια την κατ' αυτήν ταύτην την ημέραν έναρξιν του υπέρ της Ανεξαρτησίας αγώνος του Ελληνικού Έθνους, ηυδόκησεν δια Β. Διατάγματος εκδοθέντος την 15ην του παρόντος μηνός υπ. αρ. 980, να καθιέρωση την ημέραν ταύτην εις το διηνεκές ως ημέραν ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΟΡΤΗΣ. Τούτο γνωοτοποιούντες εις υμάς δια της παρούσης, σας προσκαλούμε, κύριε Διοικητά, συνεννοούμενοι με την Επιτόπιον Εκκλησιαστικήν Αρχήν, να κάμετε γνωστήν εις τους υπό την ημετέραν Διοίκησιν διατελούντες λαούς την Υ. (=Υψηλοτάτην) ταύτην της Α. Μ. απόφασιν, πανηγυρίζοντες λαμπρώς την Εορτήν ταύτην, προσεγγίζουσα ν ήδη κατά το ενεστώς έτος και μέλλουσαν να τελήται ενιαυσϊως εις το διηνεκές».
Εν Αθήναις, τη 17 Μαρτίου 1838 Ο Γραμματεύς Γ. Γλαράκης».
Για την ιστορία και μόνο να αναφερθεί πως ο πρώτος εορτασμός έγινε στον ναό της Αγίας Ειρήνης στην οδό Αιόλου, όπου έγινε η επίσημη Δοξολογία στις 9 το πρωί. Οι εορτασμοί ξεκίνησαν το προηγούμενο βράδυ με 21 κανονιοβολισμούς.
«Κατά την τριετή παραμονή μου στην Ελλάδα, δεν έτυχε να ζήσω παρόμοιες σκηνές ενθουσιασμού και διθυραμβικών εκδηλώσεων όπως εκείνη την ημέρα της 25ης Μαρτίου που γιορτάστηκε για πρώτη φορά ως Εθνική Εορτή του Ελληνισμού στην Εκκλησία της Αγίας Ειρήνης στην Αθήνα. Οι Αρβανίτες είχαν κατεβεί με τις σημαίες τους από τα βουνά τους, οι αγρότες της περιοχής έκαναν παρέλαση με τα νταούλια και το ζουρνά τους αθρόοι στην πόλη, οι συντεχνίες με τα λάβαρα των επαγγελμάτων τους άφηναν χαρούμενοι τις μεταξένιες σημαιούλες τους να κυματίζουν στον αέρα.
Ένα ολόκληρο δάσος από σημαίες πλαισίωνε την άμαξα του βασιλέα που στις εννέα η ώρα το πρωί προχωρούσε πανηγυρικά προς την εκκλησία της Οδού Αιόλου ενώ ο λαός ξέσπαγε απ΄ όλες τις πλευρές σε ενθουσιώδεις ζητωκραυγές καθώς έβλεπε το βασιλικό ζεύγος ντυμένο ελληνικές λαϊκές φορεσιές» έγραφε στο ρεπορτάζ του ένας Γερμανός ανταποκριτής.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
