Oι συλλογικές αυταπάτες δεν είναι απλώς τυχαία φαινόμενα. Είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίζονται πολλά καθεστώτα, συστήματα και αντιλήψεις. Πλάνες που συντηρούνται και διαιωνίζονται από την εξουσία, τα μέσα ενημέρωσης και την ίδια την κοινωνία. Όμως, αυτές οι αυταπάτες δεν είναι απλώς παρανοήσεις· είναι ενεργά εργαλεία για τον έλεγχο και τη χειραγώγηση.
Μία από τις πιο διαδεδομένες συλλογικές αυταπάτες είναι η πίστη ότι κάθε τρέχουσα κυβέρνηση είναι η καλύτερη δυνατή λύση.
Το αφήγημα της «καλύτερης δυνατής λύσης»
Αυτή η αυταπάτη δεν είναι απλώς αποτέλεσμα μιας συγκυριακής πολιτικής επιλογής, αλλά το προϊόν μιας συστηματικής καλλιέργειας από την εξουσία, τα μέσα ενημέρωσης και άλλους μηχανισμούς ελέγχου της πληροφορίας. Οι πολίτες βομβαρδίζονται καθημερινά με το αφήγημα ότι «δεν υπάρχει εναλλακτική», μια ρητορική που αποσκοπεί στο να παγιώσει την αντίληψη ότι η σημερινή ηγεσία είναι η μοναδική ικανή να διαχειριστεί τις προκλήσεις της εποχής.
Αυτό το αφήγημα ενισχύεται από την έντεχνη παρουσίαση της κυβέρνησης ως μιας σταθερής δύναμης σε έναν κόσμο γεμάτο αβεβαιότητα. Ο φόβος για το άγνωστο, η καλλιέργεια της ιδέας ότι οποιαδήποτε άλλη επιλογή θα φέρει χάος ή καταστροφή, είναι βασικά εργαλεία αυτής της στρατηγικής. Παράλληλα, οι ελεγχόμενες μορφές ενημέρωσης παρουσιάζουν μια διαστρεβλωμένη εικόνα της πραγματικότητας, εστιάζοντας σε επιλεκτικές επιτυχίες και αποσιωπώντας αποτυχίες ή αδυναμίες.
Η χειραγώγηση των προσδοκιών
Η συλλογική αυταπάτη συντηρείται επίσης μέσω της χειραγώγησης των προσδοκιών. Οι πολίτες δεν καλούνται πλέον να οραματιστούν μια καλύτερη κοινωνία, αλλά να αποδεχτούν ότι το "λιγότερο κακό" είναι το καλύτερο που μπορούν να ελπίζουν. Αυτή η λογική υπονομεύει την αίσθηση ευθύνης και δύναμης του ατόμου, οδηγώντας σε μια γενικευμένη απάθεια. Αντί να επιδιώκουν την αλλαγή, οι πολίτες εφησυχάζουν σε μια ψευδή αίσθηση ασφάλειας, παραδίδοντας ουσιαστικά το μέλλον τους σε ένα σύστημα που εξυπηρετεί κυρίως τα συμφέροντα των ισχυρών.
Αυτή η δυναμική, που αναπαράγεται και διαιωνίζεται με συνέπεια, έχει ως αποτέλεσμα την παγίωση της εξουσίας. Το πρόβλημα δεν περιορίζεται σε κάποια συγκεκριμένη κυβέρνηση, αλλά αφορά μια ευρύτερη κοινωνική και πολιτική δομή που ευνοεί τη στασιμότητα και την έλλειψη πραγματικής λογοδοσίας. Σε αυτό το πλαίσιο, η αυταπάτη γίνεται όχι μόνο εμπόδιο για την πρόοδο, αλλά και εργαλείο διαιώνισης των ανισοτήτων και της αδικίας.
Η οικονομική ανάπτυξη ως εργαλείο χειραγώγησης
Παράλληλα, η οικονομική ανάπτυξη, όπως προωθείται σήμερα, αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες συλλογικές αυταπάτες της εποχής μας. Αντί να ενισχύει την ευημερία για όλους, συχνά επικεντρώνεται στη συσσώρευση πλούτου σε λίγους, αφήνοντας μεγάλο μέρος του πληθυσμού σε συνθήκες ανέχειας. Η τρέχουσα προσέγγιση δίνει προτεραιότητα στην αύξηση του ΑΕΠ και της κερδοφορίας, παραμερίζοντας τις κοινωνικές ανισότητες και την προστασία του περιβάλλοντος.
Η παραδοχή ότι η ανάπτυξη αυτή καθαυτή είναι πανάκεια υποστηρίζεται από έναν συνεχή βομβαρδισμό με πληροφορίες που αγνοούν τις συνέπειες για τους ανθρώπους και τον πλανήτη. Οι πραγματικές ανάγκες, όπως η πρόσβαση στην εκπαίδευση, την υγεία και τις ίσες ευκαιρίες, παραμένουν στην άκρη, καθώς η προτεραιότητα δίνεται σε έργα που ωφελούν κυρίως τους «έχοντες». Αυτή η στρατηγική όχι μόνο διαιωνίζει την ανισότητα αλλά και καταστρέφει κάθε δυνατότητα αναζήτησης εναλλακτικών, πιο βιώσιμων μοντέλων ανάπτυξης.
Οι συνέπειες των συλλογικών αυταπατών και η ανατροπή τους
Όμως, η μεγαλύτερη αυταπάτη ίσως είναι η ιδέα ότι οι συλλογικές πλάνες είναι άκακες. Ότι, ακόμη και αν δεν είναι αληθείς, δεν είναι επικίνδυνες. Αντίθετα, η ιστορία μας διδάσκει ότι οι αυταπάτες μπορούν να οδηγήσουν σε καταστροφικά μονοπάτια. Από τη μαζική υστερία που γεννά πόλεμο μέχρι την ανευθυνότητα απέναντι στην κλιματική κρίση, οι συνέπειες είναι πάντα τραγικές.
Η έξοδος από τις συλλογικές αυταπάτες δεν είναι εύκολη. Απαιτεί βαθιά ενδοσκόπηση, κουλτούρα αμφισβήτησης και το θάρρος να αναγνωρίσουμε ότι οι αλήθειες που μας έχουν μάθει μπορεί να μην είναι αληθινές. Απαιτεί επίσης τη διαμόρφωση νέων αφηγημάτων, που θα αναδεικνύουν τη συνεργασία, την ενσυναίσθηση και τη βιωσιμότητα ως κεντρικές αξίες.
Η ανατροπή των συλλογικών αυταπατών είναι μια επαναστατική πράξη. Είναι η απόφαση να δούμε τον κόσμο όπως πραγματικά είναι και όχι όπως θα θέλαμε να -ή όπως μας λένε ότι- είναι. Και αυτή η πράξη δεν είναι απλώς προσωπική. Είναι πολιτική, γιατί θέτει τα θεμέλια για μια κοινωνία πιο δίκαιη, πιο συνειδητή και, τελικά, πιο ανθρώπινη.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
