Στην εποχή της ψηφιακής επανάστασης, τα Μέσα ενημέρωσης, και κυρίως τα ηλεκτρονικά, παίζουν κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Ωστόσο, αυτή η νέα εποχή πληροφόρησης συνοδεύεται από έντονες εμπορικές πιέσεις που έχουν οδηγήσει σε μια σαφή υποβάθμιση της δημοσιογραφικής δεοντολογίας και ποιότητας. Τα μέσα, για να επιβιώσουν οικονομικά, συχνά επικεντρώνονται σε ειδήσεις που φέρνουν προβολές και κλικ, παρά σε πληροφορίες που ωφελούν ουσιαστικά την κοινωνία. Παράλληλα, το ίδιο το κοινό, επηρεασμένο από τη μείωση της παιδείας και της κριτικής σκέψης, δείχνει συχνά προτίμηση για εύπεπτο και ψυχαγωγικό περιεχόμενο, ενισχύοντας αυτόν το φαύλο κύκλο.
Οι ευθύνες των μέσων ενημέρωσης
Τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης βρίσκονται συνεχώς υπό πίεση να αυξάνουν τα έσοδά τους μέσω της διαφήμισης, και αυτό συχνά εξαρτάται από την αύξηση της επισκεψιμότητας και των προβολών των σελίδων τους. Η ανάγκη για «κλικ» οδηγεί πολλές φορές σε πρακτικές που ενισχύουν την εντυπωσιακή, επιφανειακή και πολλές φορές αναληθή πληροφόρηση. Οι δημοσιογράφοι και οι εκδότες γνωρίζουν ότι τίτλοι όπως «clickbait» ή περιεχόμενο που διεγείρει το συναίσθημα είναι αυτά που τραβούν την προσοχή του κοινού. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η υπερβολική κάλυψη σκάνδαλων, όπως οι ιστορίες διασημοτήτων, ή ειδήσεις που βασίζονται στη βία και στην καταστροφή. Οι τίτλοι που προκαλούν ανησυχία ή σοκ είναι πιο πιθανό να αποφέρουν περισσότερα κλικ από άρθρα που βασίζονται σε ανάλυση πολιτικών ή κοινωνικών θεμάτων. Αυτή η τακτική είναι εμφανής σε πολλές έρευνες που καταγράφουν τη μείωση της εμπιστοσύνης του κοινού προς τα μέσα. Σύμφωνα με μια μελέτη του Ινστιτούτου Reuters (2023), οι πολίτες παγκοσμίως έχουν χάσει σε μεγάλο βαθμό την εμπιστοσύνη τους στα μέσα ενημέρωσης, επικρίνοντας την υπερβολική εμπορευματοποίηση της ενημέρωσης.
Η υποβάθμιση της ενημέρωσης για χάρη της εμπορικότητας
Η εμπορευματοποίηση της ενημέρωσης δεν περιορίζεται μόνο στην επιλογή των θεμάτων, αλλά και στον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται. Η ταχύτητα με την οποία κυκλοφορούν οι ειδήσεις στο διαδίκτυο έχει δημιουργήσει ένα περιβάλλον όπου η «πρωτιά» στη δημοσίευση είναι πιο σημαντική από την ακρίβεια. Ειδήσεις δημοσιεύονται χωρίς επαρκή έλεγχο των πηγών, με αποτέλεσμα να κυκλοφορούν ψευδείς ή υπερβολικές πληροφορίες. Αυτό εντείνεται από το γεγονός ότι τα μέσα πλέον δεν ακολουθούν πάντα τις παραδοσιακές δημοσιογραφικές αρχές, όπως η διασταύρωση των ειδήσεων, εφόσον ο κύριος στόχος είναι να τραβήξουν την προσοχή του αναγνώστη γρήγορα.
Ένα παράδειγμα αυτής της κατάστασης είναι η πανδημία της COVID-19, όπου πολλές ειδήσεις δημοσιεύθηκαν με εντυπωσιακούς τίτλους που δεν αντιστοιχούσαν στην πραγματική σοβαρότητα της κατάστασης, δημιουργώντας σύγχυση και πανικό στο κοινό. Έρευνες έδειξαν ότι τα fake news ή τα παραπλανητικά άρθρα ήταν 70% πιο πιθανό να κοινοποιηθούν στα κοινωνικά δίκτυα από τις έγκυρες ειδήσεις, σύμφωνα με μελέτη του MIT (2021). Αυτή η τάση ενισχύει την υπερβολική εμπορευματοποίηση της πληροφόρησης, όπου η ποιότητα θυσιάζεται για χάρη της ποσότητας και της ταχύτητας.
Παράλληλα, οι θεματολογίες συχνά προσαρμόζονται με βάση τις προτιμήσεις που εκφράζουν οι χρήστες μέσω των αλγορίθμων των κοινωνικών δικτύων. Οι εκδότες γνωρίζουν πλέον τι «πουλάει» καλύτερα και επικεντρώνονται σε αυτά τα θέματα, οδηγώντας σε μια ομογενοποίηση της ενημέρωσης, όπου οι ίδιες ειδήσεις και οι ίδιες αφηγήσεις επαναλαμβάνονται, με ελάχιστη ποικιλία απόψεων και θεμάτων.
Η συμπεριφορά του αναγνωστικού κοινού
Παρά την εμπορική πίεση που αντιμετωπίζουν τα μέσα ενημέρωσης, το αναγνωστικό κοινό έχει επίσης ευθύνη για τη σημερινή κατάσταση της ενημέρωσης. Οι αναγνώστες διαδραματίζουν έναν κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση της προσφοράς ειδήσεων, καθώς η ζήτηση που δημιουργούν επηρεάζει άμεσα τον τρόπο που τα μέσα διαμορφώνουν τη θεματολογία τους. Όταν οι αναγνώστες επιλέγουν να καταναλώνουν ειδήσεις με εντυπωσιακούς τίτλους, εύπεπτο περιεχόμενο και ψυχαγωγικές αναφορές, τα μέσα ενημέρωσης αντιδρούν προσφέροντας ακριβώς αυτό που γνωρίζουν ότι θα τους αποφέρει προβολές και κέρδη.
Η απουσία κριτικής σκέψης και η έλλειψη βάθους στην κατανόηση της ειδησεογραφίας δεν είναι απλώς θέμα -της περίφημης- ατομικής ευθύνης, αλλά έχει τις ρίζες της σε μια γενικότερη πτώση του επιπέδου της παιδείας. Όπως έχουν δείξει διάφορες έρευνες, το επίπεδο εκπαίδευσης και κριτικής σκέψης που καλλιεργείται στα σχολεία και στα πανεπιστήμια έχει μειωθεί τις τελευταίες δεκαετίες, με αποτέλεσμα οι πολίτες να μην έχουν τις απαραίτητες δεξιότητες για να αναλύουν και να αξιολογούν την πληροφορία που λαμβάνουν.
Μια έρευνα του Πανεπιστημίου του Stanford (2020) έδειξε ότι οι περισσότεροι φοιτητές δεν μπορούσαν να διακρίνουν μια ψευδή είδηση από μια έγκυρη, με αποτέλεσμα να είναι πιο επιρρεπείς στην κατανάλωση παραπλανητικού ή επιφανειακού περιεχομένου. Αυτή η αδυναμία κριτικής σκέψης καθιστά το κοινό ευάλωτο στην εκμετάλλευση από τα μέσα ενημέρωσης, τα οποία εκμεταλλεύονται την έλλειψη αντίδρασης για να προωθούν περιεχόμενο που βασίζεται κυρίως στην εμπορική αξία.
Η συμβολή μέσων και κοινού στη διαμόρφωση της ενημέρωσης
Αν και το κοινό έχει σαφώς έναν ρόλο στη διαμόρφωση της ζήτησης για περιεχόμενο, είναι τα μέσα ενημέρωσης που κατέχουν τη μεγαλύτερη ευθύνη για την πτώση της ποιότητας της ενημέρωσης. Τα μέσα διαθέτουν την εξουσία να επιλέγουν, να κατευθύνουν και να διαμορφώνουν τη δημόσια ατζέντα. Είναι αυτοί που αποφασίζουν τι θα προβληθεί και με ποιον τρόπο, και, παρότι πολλές φορές επικαλούνται την «ανάγκη» του κοινού για ψυχαγωγικό περιεχόμενο, στην πραγματικότητα εκείνοι διαμορφώνουν τις προτιμήσεις του. Η εξάρτηση από τα κλικ και τις διαφημιστικές προβολές μπορεί να δικαιολογηθεί ως εμπορική αναγκαιότητα, αλλά δεν αναιρεί την ευθύνη των μέσων να παρέχουν αξιόπιστη και ποιοτική ενημέρωση. Τα μέσα ενημέρωσης έχουν την υποχρέωση να ανεβάζουν τον πήχη της ενημέρωσης και να μην υποκύπτουν στη λαϊκή απαίτηση για εύπεπτο περιεχόμενο.
Οι δημοσιογραφικές αρχές δεν πρέπει να θυσιάζονται για την εμπορικότητα, και οι δημοσιογράφοι έχουν την ευθύνη να προάγουν τη βαθιά ανάλυση και την ουσιαστική πληροφόρηση. Αν τα μέσα επιλέξουν να επενδύσουν στην ποιοτική ενημέρωση και να προωθούν την κριτική σκέψη, το κοινό θα ανταποκριθεί, ακόμα και αν η μετάβαση φανεί αρχικά δύσκολη. Το κοινό, παρότι έχει ευθύνη να επιδιώκει την καλύτερη ενημέρωση, είναι σε μεγάλο βαθμό προϊόν των μέσων που καταναλώνει. Η συνεχής έκθεση σε εύκολες, εντυπωσιακές ειδήσεις διαβρώνει την κριτική του σκέψη, μειώνοντας την ικανότητά του να διακρίνει την ποιοτική πληροφόρηση. Εδώ ακριβώς τα μέσα μπορούν να κάνουν τη διαφορά, επαναφέροντας τη σωστή κατεύθυνση και αναλαμβάνοντας την πρωτοβουλία να προάγουν θέματα που έχουν κοινωνική και πολιτική αξία. Η λύση για την κρίση της ενημέρωσης πρέπει να προέλθει κυρίως από τα μέσα ενημέρωσης, τα οποία έχουν τη δύναμη να καθοδηγούν και να διαμορφώνουν το δημόσιο διάλογο. Οφείλουν να αναλάβουν την ευθύνη τους και να επενδύσουν στην ποιότητα, στην αλήθεια και στην εμβάθυνση της δημοσιογραφικής ανάλυσης. Αν τα μέσα ξεκινήσουν να προσφέρουν ουσιαστική ενημέρωση, το αναγνωστικό κοινό θα ακολουθήσει.
Το κοινό, βέβαια, φέρει επίσης ευθύνη να αναζητά την ποιότητα και να καλλιεργεί την κριτική του σκέψη, αλλά η κύρια αλλαγή πρέπει να ξεκινήσει από εκείνους που διαχειρίζονται την πληροφορία. Τα Mέσα ενημέρωσης μπορούν και πρέπει να είναι οι καταλύτες για μια νέα εποχή ενημέρωσης, όπου η ποιότητα θα προηγείται της εμπορικότητας και η κοινωνία θα ωφεληθεί πραγματικά.
Η παραπάνω δημοσίευση συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση στο πλαίσιο του προγράμματος "trAiNing mediA professionals on appLYing advanced, high-impact digital technologieS to combat dISinformation" - ''ANALYSIS'' με ΑΡΙΘΜΟ ΣΥΜΒΑΣΗΣ 2022-1-EL01- KA220-VET-000086883.
Αποποίηση Ευθυνών: Η υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την παραγωγή της παρούσας έκδοσης δεν συνιστά αποδοχή του περιεχομένου, το οποίο αντανακλά τις απόψεις μόνον των δημιουργών, και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν φέρει ουδεμία ευθύνη για οποιαδήποτε χρήση των πληροφοριών που εμπεριέχονται σε αυτό.
The above (action, bublication, website etc) is Co-funded by the European Union under the programme “trAiNing mediA professionals on appLYing advanced, high-impact digital technologieS to combat dISinformation” -''ANALYSIS'' with AGREEMENT NUMBER no. 2022-1-EL01-KA220-VET-000086883
Disclaimer:
"The European Union support for the production of this publication does not constitute an endorsement of the contents which reflects the views only of the authors, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein".
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
