Οι υπαινιγμοί του Αλέξη Κούγια κατά του εντατικολόγου Ανδρέα Ηλιάδη αναφορικά με τις μεταμοσχεύσεις και τη διάθεση οργάνων στο εξωτερικό κατά τη διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας στη δίκη της Ρούλας Πισπιρίγκου πυροδότησαν την έντονη αντίδραση του μάρτυρα. Οι υπαινιγμοί αυτοί όμως του συνηγόρου της κατηγορουμένης ενδεχομένως να δημιούργησαν ερωτήματα σε τμήμα της κοινής γνώμης σχετικά με τις ακολουθούμενες διαδικασίες στη δωρεά οργάνων, την κορυφαία πράξη προσφοράς προς τον συνάνθρωπο. Ασφαλιστικές δικλείδες, συγκεκριμένες προϋποθέσεις, καθορισμένοι ρόλοι και αυστηρές ποινικές κυρώσεις συνθέτουν το νομοθετικό πλαίσιο, που διέπει τη δωρεά και μεταμόσχευση οργάνων στη χώρα μας.
Μάλιστα, το δίκαιο για τη δωρεά και τη μεταμόσχευση οργάνων εκσυγχρονίστηκε τον περασμένο μήνα, με τον νόμο 5034/2023, που δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 18 Μαρτίου, να το προσαρμόζει στις σύγχρονες επιστημονικές εξελίξεις με σκοπό τη βελτίωση των μεταμοσχευτικών επιδόσεων της Ελλάδας διεθνώς. Παράλληλα, συμπληρώθηκε και επικαιροποιήθηκε το πλαίσιο λειτουργίας του εθνικού φορέα μεταμοσχεύσεων, προκειμένου να ασκήσει αποτελεσματικά τις αρμοδιότητές του.
Σύμφωνα με τις γενικές αρχές, που αναφέρονται στη σχετική νομοθεσία, απαγορεύεται η γνωστοποίηση της ανάγκης ή της διαθεσιμότητας ανθρώπινων οργάνων, μεταξύ άλλων, όταν αυτή γίνεται με σκοπό την πρόκληση προσφοράς ή την αναζήτηση οικονομικού οφέλους ή συγκριτικού πλεονεκτήματος. H δωρεά από αποβιώσαντα δότη δεν επιτρέπεται να γίνεται προς ορισμένο λήπτη ενώ υπόδειξη του λήπτη από τον δωρητή ή τους οικείους του δεν λαμβάνεται υπόψη, αλλά ακολουθείται η σειρά προτεραιότητας του Εθνικού Μητρώου Υποψήφιων Ληπτών.
Κατ’ εξαίρεση, ο πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του Ελληνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ) μπορεί με απόφαση του να λάβει υπόψη υπόδειξη του δωρητή ή των οικείων του υπέρ ορισμένου ήδη ενταγμένου στο Εθνικό Μητρώο υποψήφιου λήπτη, υπό τον όρο ότι αυτός είναι: α) ο σύζυγος ή σύντροφος με τον οποίο ο δότης συνδέεται με σύμφωνο συμβίωσης, β) συγγενής του δότη μέχρι και τον τέταρτο βαθμό εξ αίματος, σε ευθεία ή πλάγια γραμμή ή γ) συγγενής του δότη μέχρι και τον δεύτερο βαθμό εξ αγχιστείας σε ευθεία και πλάγια γραμμή.
Δύο είναι οι προϋποθέσεις αφαίρεσης οργάνων από αποβιώσαντα δότη με σκοπό τη μεταμόσχευση. Εάν είχε εν ζωή δώσει τη συναίνεση του για τη δωρεά των οργάνων και έχει επέλθει ο θάνατος. Αν δεν υπάρχει καταγεγραμμένη άρνηση ή συναίνεση του αποβιώσαντα, η αφαίρεση επιτρέπεται μόνον εφόσον οι οικείοι του αποβιώσαντα συναινέσουν σε αυτήν. Ως «οικείοι» νοούνται ο σύζυγος ή σύντροφος συνδεόμενος με σύμφωνο συμβίωσης, τα ενήλικα τέκνα, οι γονείς και τα ενήλικα αδέρφια. Σε περίπτωση διαφωνίας μεταξύ των οικείων, υπερτερεί η γνώμη του πλησιέστερου οικείου. Σε περίπτωση διαφωνίας μεταξύ οικείων της ίδιας τάξης, δεν πραγματοποιείται η αφαίρεση. Εάν δεν υπάρχει καταγεγραμμένη άρνηση του αποβιώσαντα και δεν μπορούν να βρεθούν οι οικείοι, σύμφωνα με την προβλεπόμενη διαδικασία, η αφαίρεση πραγματοποιείται. Οσο για την αφαίρεση από ανήλικο επιτρέπεται, εάν συναινούν σε αυτό οι γονείς ή ο γονέας, που έχει την επιμέλεια του τέκνου.
Πώς και από ποιους γίνεται η πιστοποίηση θανάτου
Η αφαίρεση οργάνων πραγματοποιείται μετά την επέλευση του θανάτου, δηλαδή με τη μη αναστρέψιμη απώλεια της λειτουργίας του εγκεφαλικού στελέχους (εγκεφαλικός θάνατος) ή τη μη αναστρέψιμη παύση της καρδιακής λειτουργίας (καρδιακός θάνατος). Οταν ο θεράπων γιατρός διαγνώσει την επέλευση του θανάτου, υποχρεούται να προβεί αμελλητί, από κοινού με τους γιατρούς των κατά περίπτωση προβλεπόμενων ειδικοτήτων, ανάλογα με το είδος του θανάτου, στην επιβεβαίωση του και την υπογραφή του πιστοποιητικού θανάτου. Η ανωτέρω υποχρέωση είναι αυτοτελής και ανεξάρτητη από την αφαίρεση ή μη των οργάνων. Στην πιστοποίηση του θανάτου απαγορεύεται να συμμετέχουν γιατροί, που ανήκουν στη μονάδα μεταμόσχευσης και την ομάδα αφαίρεσης.
Εφόσον πιστοποιηθεί ο θάνατος, ο θεράπων γιατρός ή ο τοπικός συντονιστής μεταμοσχεύσεων οφείλουν να ενημερώσουν τον Ελληνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων, προκειμένου να διαπιστωθεί εάν ο εκλιπών ήταν εγγεγραμμένος στο Μητρώο Δωρητών ή στο Μητρώο Αρνητών Δωρεάς οργάνων, που τηρούνται στον ΕΟΜ. Στη συνέχεια, οι χειρουργικές πράξεις της αφαίρεσης και της μεταμόσχευσης διενεργούνται κατ’ απόλυτη προτεραιότητα σε σχέση με τις λοιπές χειρουργικές επεμβάσεις με την εξαίρεση των περιστατικών που κρίνονται εξαιρετικώς επείγοντα. Αναφορικά δε, με τα κριτήρια κατανομής των οργάνων, λαμβάνονται υπόψη:
- α) ο επείγων χαρακτήρας της μεταμόσχευσης,
- β) ο χρόνος αναμονής για μεταμόσχευση του υποψήφιου λήπτη,
- γ) η απουσία ασυμβατότητας,
- δ) το ιατρικό όφελος για τον λήπτη
Διεθνής ανταλλαγή οργάνων
Αν δεν είναι δυνατή η αξιοποίηση του οργάνου στην Ελλάδα, ο Ελληνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων το προσφέρει σε διεθνή οργανισμό ανταλλαγής οργάνων ή σε μεταμοσχευτική μονάδα του εξωτερικού, στο πλαίσιο διακρατικών συμφωνιών. Για τη διάθεση μοσχεύματος από αποβιώσαντα ή ζώντα δότη σε χώρα του εξωτερικού με σκοπό την εξυπηρέτηση ειδικών αναγκών υποψηφίων ληπτών απαιτείται απόφαση του διοικητικού συμβουλίου του ΕΟΜ, που επιβλέπει την ανταλλαγή οργάνων με τρίτες χώρες, εκτός Ευρωπαϊκής Ενωσης, συνάπτοντας συμφωνίες αυτοτελώς ή από κοινού με ευρωπαϊκούς οργανισμούς ανταλλαγής οργάνων με τους ομολόγους του σε τρίτες χώρες. Οι ανταλλαγές οργάνων με τρίτες χώρες επιτρέπονται μόνο αν τα όργανα:
α) μπορούν να ιχνηλατηθούν από τον δότη έως τον λήπτη και αντιστρόφως
β) πληρούν απαιτήσεις ποιότητας και ασφάλειας ισοδύναμες με αυτές που ισχύουν στην Ελλάδα.
Ποινές φυλάκισης και πρόστιμα 100.000 ευρώ στους παραβάτες
Αυστηρό είναι το πλαίσιο των ποινικών κυρώσεων, που προβλέπονται στην περίπτωση, που διαπιστωθούν αποκλίσεις και παραβιάσεις τις καθορισμένης διαδικασίας μέχρι να φτάσει ένα μόσχευμα στο λήπτη. Ειδικότερα, όποιος με πρόθεση προβαίνει σε αφαίρεση οργάνου τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον 2 ετών και χρηματική ποινή από 500 μέχρι 1.000 ημερήσιες μονάδες, το ύψος καθεμίας εκ των οποίων δεν μπορεί να είναι κατώτερο από 30 ούτε ανώτερο από εκατό 100 ευρώ. Οι ίδιες ποινές προβλέπονται και στην περίπτωση, αποθήκευσης και χρησιμοποίησης οργάνου, που αφαιρέθηκε με σκοπό τη μεταμόσχευση για ερευνητικούς σκοπούς, χωρίς τη συνδρομή των απαραίτητων προϋποθέσεων. Με την ίδια ποινή φυλάκισης και το ίδιο πρόστιμο κινδυνεύει και όποιος συμφωνεί ή λαμβάνει οικονομικό αντάλλαγμα για να μεσολαβήσει σε αφαίρεση οργάνου άλλου προσώπου για μεταμόσχευση, ανεξάρτητα από την πραγματοποίηση της αφαίρεσης, της μεταμόσχευσης ή και των δύο.
Επιπρόσθετα, με φυλάκιση τουλάχιστον 3 μηνών τιμωρείται όποιος υπόκειται σε αφαίρεση οργάνου με οικονομικό αντάλλαγμα. Το δικαστήριο μπορεί, όμως, εκτιμώντας ελεύθερα όλες τις περιστάσεις, να κρίνει την πράξη ατιμώρητη. Αντίστοιχα, με ποινή φυλάκισης τουλάχιστον 6 μηνών μπορεί να βρεθούν αντιμέτωποι και όσοι ανακοινώνουν δημόσια την προσφορά εκ μέρους τους οργάνου, με οικονομικό αντάλλαγμα. Οσον αφορά σε αυτούς, που λαμβάνουν ή προσφέρονται να λάβουν με οικονομικό αντάλλαγμα, όργανο ανθρώπινης προέλευσης, τιμωρούνται με φυλάκιση τουλάχιστον 1 έτους και χρηματική ποινή. Εάν σκοπός της απόκτησης των μοσχευμάτων είναι η μεταπώληση, προβλέπεται ποινή φυλάκισης τουλάχιστον 3 ετών και χρηματική ποινή από 500 μέχρι 1000 ημερήσιες μονάδες, το ύψος καθεμίας εκ των οποίων δεν μπορεί να είναι κατώτερο από 30 ούτε ανώτερο από 100 ευρώ.
Ενώπιον ποινικών ευθυνών θα βρεθεί και όποιος δώσει εντολή, διευκολύνει ή συμμετέχει με οποιονδήποτε τρόπο στη μεταμόσχευση οργάνου σε λήπτη άλλον από τον δικαιούχο βάσει της σειράς κατάταξης υποψήφιων ληπτών στο Εθνικό Μητρώο Υποψήφιων Ληπτών. Το ίδιο και όποιος δώσει εντολή, διευκολύνει ή συμμετέχει με οποιονδήποτε τρόπο στη μεταμόσχευση οργάνου σε λήπτη, που δεν εμπεριέχεται στο Εθνικό Μητρώο Υποψήφιων Ληπτών. Και στις 2 περιπτώσεις προβλέπεται ποινή φυλάκισης τουλάχιστον 2 ετών και πρόστιμο έως 100.000 ευρώ. Μάλιστα, εάν υπάρξει καταδίκη γιατρού για τα παραπάνω αδικήματα, το δικαστήριο, ανεξαρτήτως του ύψους της ποινής, διατάσσει την απαγόρευση άσκησης του επαγγέλματός του για χρονικό διάστημα από 1 μήνα έως 2 έτη.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.