Μία μέρα μέσα στον πρώτο Χώρο Εποπτευόμενης Χρήσης στην πλατεία Βάθης

Λίγα μόλις μέτρα μακριά από την πλατεία Βάθης, μερικοί άνθρωποι στέκουν σιωπηλοί στο στενό πεζοδρόμιο της Καποδιστρίου και καπνίζουν. Λίγους μήνες πριν, στο σημείο άνοιξε ο πρώτος Χώρος Εποπτευόμενης Χρήσης της χώρας.

Οι έντονες αντιθέσεις του με το εξωτερικό περιβάλλον, είναι εμφανείς. Μόλις περάσει κάποιος από την κεντρική είσοδο, στα δεξιά θα δει το σημείο όπου γίνεται η καταγραφή και λαμβάνεται ένα σύντομο ιστορικό των ανθρώπων που καθημερινά καταφθάνουν εκεί για να κάνουν χρήση, ενώ στα αριστερά υπάρχει ένα πλήρως εξοπλισμένο ιατρείο.

Όπως προχωρά κανείς προς το βάθος, θα δει έναν χώρο με μικρούς πάγκους, τοποθετημένους στη σειρά κατά μήκος του τοίχου, σαν ατομικά γραφεία διαχωρισμένα, στα οποία γίνεται η ενδοφλέβια χρήση, ενώ στη συνέχεια, υπάρχει ένα κουβούκλιο με τζάμι, μέσα στο οποίο γίνεται χρήση εισπνεόμενων ουσιών.

Απέναντι, είναι ένας προαύλιος χώρος με λευκές σιδερένιες καρέκλες και τραπέζια, όπου οι άνθρωποι κάθονται στην αναμονή μετά τη χρήση, προκειμένου το νοσηλευτικό προσωπικό να σιγουρευτεί πως δεν θα υπάρξει κάποια επιπλοκή ή overdose. Στο βάθος είναι μια κουζίνα πλήρως εξοπλισμένη με σνακ που δίνονται σε όσους έχουν ανάγκη ή υπογλυκαιμίες μετά τη χρήση.

Μερικοί άνθρωποι περιτριγυρίζουν στον χώρο, μιλούν με τους θεραπευτές ή μεταξύ τους. Δύο άτομα κάνουν εισπνεόμενα μέσα στο κουβούκλιο.

Η ατμόσφαιρα είναι οικεία, ενώ από την κινησιολογία των θεραπευτών και την επαφή τους με τους χρήστες, αντιλαμβάνεται κανείς πως έχει χτιστεί μια σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης, που ξεπερνά το τυπικό-θεραπευτικό κομμάτι και εμβαθύνει σε ένα επίπεδο ανθρώπινο.

Ένας χώρος μέσα στην καρδιά του κέντρου της Αθήνας, ένα βήμα μόλις από τις πιάτσες των ανθρώπων που θα δούμε μέσα στο βιαστικό πέρασμα των αυτοκινήτων, να περιφέρονται σα σκιά του εαυτού τους.

Ένας χώρος που τους δίνει τη δυνατότητα να κάνουν χρήση με αξιοπρέπεια, σε ένα ασφαλές και προστατευμένο περιβάλλον, μακριά από τα παγωμένα, βρώμικα πεζοδρόμια και τα υποτιμητικά ή φοβισμένα βλέμματα των περαστικών.

Παρά τα νομικά κωλύματα και τις αντικρουόμενες απόψεις που αποτέλεσαν τροχοπέδη στη δημιουργία του χώρου, η ύπαρξή του στο κέντρο μιας πόλης που στα στενά της προσπαθούν να βρουν καταφύγιο εκατοντάδες χρήστες, είναι κομβική.

«Υπάρχει ένα μωσαϊκό ανθρώπων που έρχονται στο χώρο»

Η Στέλλα Ζολινδάκη, νοσηλεύτρια και συντονίστρια του Χώρου Εποπτευόμενης Χρήσης, είναι εκεί από την πρώτη μέρα λειτουργίας του, τον Απρίλη του 2022.

«Υπάρχει ένα μωσαϊκό ανθρώπων που έρχονται στο χώρο. Κάποιοι είναι εδώ απλά για να κάνουν χρήση, διότι δεν είναι στη φάση που επιθυμούν να μπουν σε κάποιο πρόγραμμα, ενώ άλλοι έρχονται να ζητήσουν βοήθεια για να κόψουν, οπότε τους κατευθύνουμε ανάλογα με τις ανάγκες τους.

Έχουμε δικτυώσει πολλούς ανθρώπους με υπηρεσίες και κλειστά προγράμματα που είναι στεγνά, είτε με προγράμματα υποκατάστασης. Προσπαθούμε να έχουμε μία σχέση μαζί τους. Αν δεν υπάρχει ολιστική υποστήριξη, το άτομο είναι μαθηματικά βέβαιο ότι θα υποτροπιάσει και θα κάνει βήματα πίσω», λέει η κυρία Ζολινδάκη στο Reader.

Στεκόμαστε μπροστά από κάτι ράφια, πάνω στα οποία είναι διάφορες κούτες με καθαρές σύριγγες μίας χρήσης -μεγάλες και μικρές, ταψάκια, ορούς, ξινά για τη διάλυση των ουσιών ώστε να μείνει το κατακάθι, φίλτρα που διαχωρίζουν τις προσμίξεις, επιστόμια, πιπάκια, μαντηλάκια και προφυλακτικά. Η Στέλλα πλησιάζει κρατώντας ένα μηχάνημα, ένα «σκάνερ φλεβών», όπως εξηγεί.

«Με αυτό βλέπουμε τις φλέβες των ατόμων που κάνουν ενδοφλέβια χρήση, τις αξιολογούμε βάσει της αιματικής ροής και παρ' όλο που δεν επιτρέπεται να παρέμβουμε την ώρα που κάνουν χρήση, βοηθά πολύ για να βρίσκουμε και άλλες φλέβες για να κάνουν ξανά χρήση με περισσότερη ασφάλεια. Περισσότεροι χρήστες που έρχονται κάνουν εισπνεόμενη χρήση, ρινική ή καπνιστή crystal meth. Λιγότεροι πλέον έρχονται για ενδοφλέβια χρήση που είναι πολύ καλύτερο, διότι έχουν μειωθεί και οι ασθένειες από τις σύριγγες και την ανταλλαγή τους».

«Έκανα και εγώ χρήση στο δρόμο, όμως τώρα αισθάνομαι ασφαλής, ειδικά ως τρανς γυναίκα»

Μια 45χρονη γυναίκα, βγαίνει από το γυάλινο κουβούκλιο που έκανε χρήση καπνιστής κόκας και πλησιάζει προς το μέρος μας.

Όπως μας λέει, είναι χρήστρια εδώ και 23 χρόνια. Επισκέπτεται τον χώρο καθημερινά, ενώ στη συνέχεια πηγαίνει στη δουλειά της που είναι σε παρακείμενο δρόμο. «Στη δουλειά καταλαβαίνουν πως κάτι συμβαίνει, αλλά υπάρχει μια ανοχή. Εξάλλου όλοι είναι εθισμένοι σε κάτι, είτε είναι φαγητό, είτε τσιγάρο, είτε ηρεμιστικά.

Όλοι κουμπώνονται με ζάναξ και είναι με γλαρωμένα μάτια. Πάντως είναι πολύ σημαντικό ότι υπάρχει αυτός ο χώρος, διότι η χρήση έξω στο δρόμο είναι αντιαισθητική για τον χρήστη και για τον κόσμο που περνά».

Μου μιλά με πλήρη διαύγεια και νηφαλιότητα, ενώ η φωνή της είναι σταθερή και η ροή του λόγου, χειμαρρώδης. «Προηγουμένως έκανα και εγώ χρήση στους δρόμους, όμως τώρα αισθάνομαι ασφαλής, ειδικά ως γυναίκα που έχει κάνει αλλαγή φύλου».

Η ίδια ξεκίνησε τη χρήση ουσιών αφού μεγάλωσε στα 90's, την εποχή των parties. «Τότε κυριαρχούσαν τα ψυχεδελικά drugs και το ecstasy από το Άμστερνταμ. Εγώ στην αρχή έκανα μπάφο και ψυχεδελικά μόνο.

Ήμουν φεστιβαλικό παιδί, πήγαινα στα μεγάλα φεστιβάλ του εξωτερικού. Όταν η καλύτερή μου φίλη τότε με έβαλε να δοκιμάσω πρέζα, ήταν το σημείο που με κατέστρεψε. Έτσι μπήκα μέσα σε αυτό. Έχω κάνει off για μεγάλα διαστήματα, από το 2012 έως το 2019 που ζούσα στο Παρίσι.

Τότε δεν ασχολήθηκα καθόλου με την πρέζα, δεν ψάχτηκα να βρω κάτι εφόσον και οι παρέες που είχα δεν έπιναν. Όταν επέστρεψα στη χώρα κρατήθηκα για ένα διάστημα, όμως τώρα τον Νοέμβρη κλείνω ένα χρόνο χρήσης. Φτάνω σε σημείο να μπουκώσω και μετά λέω στον εαυτό μου τέλος, και τα κόβω. Τώρα κάνω ηρωίνη και καπνιστή κόκα, αλλά ήδη έχω αρχίσει να κουράζομαι.

Τα ναρκωτικά για μένα ήταν πάντα fun, δεν έφτανα σε σημείο να αρρωσταίνω, να χάνω την αξιοπρέπειά μου, να μην είμαι καθαρή, να μην πλένομαι και να μπω σε όλη αυτή την κουλτούρα του τζάνκι. Δεν είμαι έτσι».

Πάντως, όπως λέει, «ο χώρος είναι downtown, στο κέντρο του προβλήματος, άμεσα προσβάσιμος, καλαίσθητος, μοντέρνος, άνετος με ωραία ενέργεια. Όποιον συναντώ, τον παροτρύνω να έρθει και να μη φοβάται. Οι θεραπευτές είναι ευγενικοί, καταρτισμένοι, ενδιαφέρονται για εμάς. Χειρίζονται ακόμα και τις δύσκολες και προβληματικές περιπτώσεις ατόμων όπου υπάρχει επιθετικότητα. Κάποιοι χρήστες μπορεί να βγάζουν κακό χαρακτήρα, η χρήση τους κάνει να έχουν μια αρνητική ενέργεια, υπάρχει σκοτεινιά στο βλέμμα τους.

Αυτό που θέλω να πω στους χρήστες είναι να έρθουν εδώ, έστω και από περιέργεια. Ένας τέτοιος χώρος που άνοιξε με πολύ αγώνα και έπειτα από πολλές πιέσεις, αξίζει να τον στηρίξουμε.

Οι χρήστες έξω είναι δεκαπλάσιοι από όσους είναι εδώ. Είναι κρίμα. Σε ένα ευρωπαϊκό κράτος, οφείλουμε να είμαστε πολιτισμένοι και αυτό είναι πολιτισμός. Θα έπρεπε να υπάρχει νόμος που βάζει όρια στο χρήστη και να επιτρέπει μόνο την ελεγχόμενη χρήση, όπως στο εξωτερικό. Γιατί να είναι έτσι το κέντρο των Αθηνών; Εδώ θα βρουν και καθαρά σύνεργα για τη χρήση, θα φάνε και κάτι, μπορούν να πλυθούν όσοι είναι άστεγοι, ενώ υπάρχει και ψυχολογική υποστήριξη, που ειναι σπουδαίο».

«Ο χώρος έιναι ένα καθρέφτισμα στην ανάγκη των χρηστών να βγάλουν τη φθορά από πάνω τους»

«Μέσα στον covid-19 κάναμε πολλές δράσεις για τους ανθρώπους που δεν είχαν πρόσβαση πουθενά, γιατί τα πάντα ήταν κλειστά. Αμέσως μετά, έγινε η πρόβλεψη για το Χώρο Εποπτευόμενης Χρήσης (ΧΕΧ). Ήταν κάτι που έλειπε από την Αθήνα, και μαζί με το Street Work και το Κέντρο Ημέρας, αποτελούν μια διαδοχή υπηρεσιών για τους ανθρώπους που βρίσκονται στις πιάτσες ώστε να φροντίζονται καθ' όλο το 24ωρο, να μην χάνονται και να μπορούν να κάνουν βήματα για την ένταξη σε κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα», λέει στο Reader η θεραπεύτρια και συντονίστρια των Δομών/ Μονάδων Άμεσης Πρόσβασης Λίτσα Λαγάκου.

«Καθημερινά εξυπηρετούμε περίπου 100 άτομα, χτίζοντας προσωπική επαφή και σχέση εμπιστοσύνης. Νοιαζόμαστε για τα θέματά τους. Θέματα περίπλοκα, απαιτητικά, βαθιά ανθρώπινα. Οι άνθρωποι αυτοί είναι έξω στο δρόμο, μόνοι, σε μια πραγματικότητα πιο άγρια, δεν έχουν οικογένεια. Η ένταξή τους στη δική μας οικογένεια, που περιβάλλεται από τον χώρο, είναι τεράστιο βήμα γι' αυτούς, μια θεραπευτική μετακίνηση. Η φιλοσοφία μας ενέχει την αποδοχή της δικής τους πραγματικότητας και της επιλογής τους να κάνουν χρήση ουσιών απλά με έναν τρόπο που θα είναι ασφαλής γι' αυτούς και θα τους δίνει υλικά και ιατρο-νοσηλευτική φροντίδα».

Μέσα στους χώρους αυτούς, υπάρχει διεπιστημονική ομάδα από γιατρούς, νοσηλευτές, ψυχολόγους, έναν ψυχίατρο (καθώς πολλές περιπτώσεις χρήζουν ψυχιατρικής υποστήριξης), κοινωνικούς λειτουργούς και ειδικούς θεραπευτές-απόφοιτους προγραμμάτων οι οποίοι έχουν και την κοντινότητα της σχέσης με τους ανθρώπους. Άνθρωποι στο περιθώριο που δεν έχουν συνηθίσει στη φροντίδα και το νοιάξιμο.

«Όταν άνοιξε ο χώρος, πολλοί δεν πίστευαν πως κάτι τόσο προσεγμένο απευθύνεται σε αυτούς, ένιωθαν ότι δεν τους αξίζει. Τους κάναμε να νιώσουν ότι είναι δικός τους, ότι είναι ένα καθρέφτισμα στη δική τους ανάγκη να αλλάξουν όλη αυτή τη φθορά, την αγριότητα και να αποβάλλουν τη βρωμιά από πάνω τους. Δηλαδή οι συμβολισμοί είναι σε πολλά επίπεδα, δεν είναι μόνο στο συναίσθημα, αλλά και στην εικόνα, την αυτοεκτίμηση. Έτσι κινητοποιείται και το κίνητρο της αλλαγής», εξηγεί η ίδια.

Ορισμένοι που πηγαίνουν στο χώρο, μπορεί απλά να θέλουν να κάνουν τη χρήση τους, άλλοι μπορεί να ζητούν να κατακτήσουν εκ νέου τη ζωή τους, οπότε μπορεί να γίνουν ενημερώσεις για τα προγράμματα απεξάρτησης, κάποια συνάντηση με έναn σύμβουλο για κοινωνικο-προνοιακά θέματα ή ζητήματα ψυχικής υγείας ή σταθερές συναντήσεις με θεραπευτές για να οδηγηθούν στη θεραπεία -είτε με υποκατάστατο, είτε με κάποιο στεγνό πρόγραμμα. Κάθε χρήστης που είναι στην πιάτσα, μπορεί απλά να επισκεφθεί το χώρο τις ώρες λειτουργίας του.

«Αρχικά θα περάσει από ένα γρήγορο ιατρικό σκανάρισμα για να εκτιμηθεί εάν είναι ασφαλής για χρήση, στη συνέχεια θα πάρει τα υλικά του, θα οδηγηθεί στη θέση του και θα κάνει χρήση. Έπειτα παραμένει στον χώρο για 20-30 λεπτά μέχρι να εκτιμήσουν οι θεραπευτές ότι δεν πέφτει σε overdose - επειδή μπορεί να είχε γίνει άλλη χρήση νωρίτερα - ώστε να μπορέσει να συνεχίσει τη μέρα του.

Πάντα του προσφέρουμε ένα σνακ ή ένα ρόφημα, ενώ μπορεί να ζητήσει να παραμείνει και στο Κέντρο Ημέρας ή να κάνει ένα μπάνιο και να αλλάξει ρούχα, πράγμα πολύ συχνό γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι είναι άστεγοι και ταλαιπωρημένοι», λέει η κ. Λαγάκου.

Παρά το γεγονός ότι υπάρχει μια τέτοια δομή, παραμένει αντιφατικό το πώς συνεχίζουν να υπάρχουν άνθρωποι που κάνουν χρήση στο δρόμο. Όπως εξηγεί, «αυτό συμβαίνει γιατί, παρόλο που είμαστε στο limit-up των δυνατοτήτων μας, παρέχοντας υπηρεσία στο full στις δύο βάρδιες που έχουμε, θέτουμε και κάποια όρια. Εάν κάποιος έρθει σε μία κατάσταση έντονη και η χρήση που θέλει να κάνει είναι επισφαλής, θα τον παροτρύνουμε να κάνει μια βόλτα και να επιστρέψει αφότου έχει συνέλθει. Δε θα επιτρέψουμε να κάνει κάτι που θα του δημιουργήσει overdose.

Κάποιοι μπορεί να μας ακούσουν, άλλοι μπορεί να πάνε να κάνουν χρήση αλλού. Επίσης, δεν αφήνουμε να κάνουν ενδοφλέβια χρήση σε επικίνδυνα σημεία πάνω στο σώμα τους, όπως είναι τα γεννητικά όργανα. Έχουμε ειδικά μηχανήματα-σκάνερ για τις φλέβες και τους εξηγούμε πού μπορούν να κάνουν χρήση. Δεν είναι όλοι σε φάση που μπορούν να δεχτούν τις υπηρεσίες μας, ενώ υπάρχουν άνθρωποι που μπορεί να έχουν προκαλέσει ένα επεισόδιο και θα πρέπει να επανέλθουν στο χώρο με μια οριοθέτηση. Συνήθως όμως, έχουμε μεγάλη αποδοχή στην άμεση ανάγκη τους».

Όσο οι χρήστες συναθροίζονται σε εποπτευόμενο χώρο μακριά από το δρόμο, μαθαίνουν να έχουν μια αξιοπρέπεια, να φέρονται με άλλο τρόπο και σιγά -σιγά η εικόνα απ' έξω αρχίζει να εκλείπει. Ο πληθυσμός που κάνει χρήση ουσιών είναι πολύς, οπότε χρειάζεται ένα χρονικό διάστημα για να αρχίσει να γίνεται αισθητή η αλλαγή. «Τους τραβάμε και τους κινητοποιούμε σε ασφαλείς κατευθύνσεις για τους ίδιους και τον υπόλοιπο κόσμο, τη δημόσια υγεία και τη δημόσια θέαση. Άνθρωποι έρχονται, κάνουν προσπάθεια, υποτροπιάζουν. Δεν είναι εύκολο να μπουν σε διαδικασία θεραπείας. Όμως ο πρώτος άνθρωπος που εγκαινίασε το χώρο ως ωφελούμενος και έκανε ενέσιμη χρήση, μέσα σε ένα δίμηνο, μπήκε σε θεραπευτικό πρόγραμμα. Αυτό ήταν πρωτόγνωρο και ένα πολύ θετικό πρώτο βήμα.

Άλλο άτομο ξεκίνησε από τη χρήση έξω, ήρθε στη δομή με ατομικές συναντήσεις, έκανε off μόνος του με βοήθεια από ψυχίατρο και πήγε κατευθείαν στην κοινωνική επανένταξη απ' όπου αποφοίτησε. Δεν λέω ότι είναι το σύνηθες, αλλά γίνεται. Αποδέχομαι κάθε ωφελούμενο με το δικό του ρυθμό, δεν πειράζει αν γίνει κάποια υποτροπή, γιατί έτσι είναι η θεραπευτική διαδικασία».

Οι μακροχρόνιοι χρήστες έχουν μερικά πανομοιότυπα μοτίβα, όπως το γεγονός ότι είναι αποξενωμένοι από την οικογένειά τους ή ότι δεν έχουν οικογένεια. «Γινόμαστε η οικογένειά τους, γι' αυτό μας προστατεύουν εκείνοι όταν είμαστε έξω στις πιάτσες, μας θεωρούν δικούς τους ανθρώπους».

Η χρήση ουσιών αλλάζει από εποχή σε εποχή. Πλέον εντονότερη είναι η χρήση crystal meth και το λεγόμενο σίσα. Γενικά, τα περιστατικά με ψυχικό υπόβαθρο μη ρυθμισμένο, αποτελούν τη μεγαλύτερη πρόκληση, αφού για κάποιες μέρες μπορεί να υπάρχει συνεργασία και μετά ξαφνικά μεγάλη έκρηξη και επιθετικότητα. «Μια περίπτωση που μας είχε ταλαιπωρήσει, ήταν μια γυναίκα που ήταν παράλληλα χρήστρια και έγκυος. Τελικά γεννήθηκε το μωράκι και είναι καλά, αλλά η διαδικασία δεν ήταν απλή, έπρεπε να κινηθούμε σε πολλά επίπεδα ταυτόχρονα. Έχουμε και αρκετό πληθυσμό που δεν είναι Έλληνες και έχουν ανάγκη φροντίδας. Βέβαια το προσωπικό είναι εκπαιδευμένο να διαχειριστεί όλες τις καταστάσεις», επισημαίνει η κ. Λαγάκου.

«Στην περιοχή που είναι η πιάτσα σίσα, θέλει επιτόπια παρέμβαση. Στην παρούσα φάση είναι η πιο δύσκολα διαχειρίσιμη ομάδα χρηστών, είναι ταλαιπωρημένοι, γιατί πέρα από τη σωματική κατάπτωση υπάρχει και έντονη ψυχική διαταραχή. Με το που εδραιώθηκε αυτή η πιάτσα, είδαμε να εμφανίζονται πολλές γυναίκες, ενώ στις πιάτσες ενέσιμης χρήσης δεν βλέπαμε συχνά, αφού συνήθως κρύβονται σε πιο κλειστούς χώρους για να μην εκτίθονται».

Οι δομές άμεσης πρόσβασης ουσιαστικά λειτουργούν σαν πύλη εισόδου και διασύνδεσης των ανθρώπων με τα θεραπευτικά προγράμματα, γι' αυτό είναι μέσα στις πιάτσες. «Θέλουμε να παρέμβουμε διακριτικά και προστατευτικά και να οδηγήσουμε τον κόσμο στα θεραπευτικά προγράμματα που είναι εκτός κέντρου και μακριά από αυτές. Αυτή είναι η φιλοσοφία και η πρακτική μας. Όμως αυτό που θα ήθελα να μείνει, είναι πως ό,τι μας φοβίζει το εξωθούμε, όμως οι άνθρωποι αυτοί είναι μέρος της κοινωνίας μας, δεν είναι κάτι έξω από εμάς», καταλήγει η κ. Λαγάκου.

*Το ΧΕΧ λειτουργεί καθημερινά 08.00-21.00 και τα Σαββατοκύριακα 09.00-18.00, ενώ καθημερινά γίνεται και το Street Work.