Κάθε χρόνο στις 5 Νοεμβρίου στη Βρετανία εορτάζεται η μέρα όπου μία ομάδα 13 ανδρών, οι οποίοι ήταν καθολικοί στο θρήσκευμα οργάνωσαν τη λεγόμενη «Συνωμοσία της Πυρίτιδας» και προσπάθησε ν’ ανατινάξει το βρετανικό κοινοβούλιο και να σκοτώσει τον προτεστάντη βασιλιά, Ιάκωβο τον Α’.
Σαν σήμερα, στις 31 Ιανουάριου του 1606, εκτελέστηκε ο πιο διάσημος από τους συνωμότες, ο Γκάι Φωκς.
Το ιστορικό υπόβαθρο
Για να κατανοηθούν τα κίνητρα των συνωμοτών πρέπει να διαπιστωθεί η κατάσταση που επικρατούσε στην Αγγλία και οι θρησκευτικές αναταραχές που έλαβαν χώρα πριν από περίπου 500 χρόνια, εξαιτίας της Μεταρρύθμισης του Μαρτίνου Λούθηρου που είχε σαν αποτέλεσμα διαμάχες ανάμεσα στους καθολικούς και στους προτεστάντες σε όλη την Ευρώπη.
Στην Αγγλία η θρησκευτική διαμάχη ξέσπασε με την άνοδο στον θρόνο της Ελισάβετ της Α’ το 1558. Τον επόμενο χρόνο, η βασίλισσα και οι σύμβουλοι της δημιούργησαν μία θρησκευτική διευθέτηση από την οποία ιδρύθηκε την Εθνική Εκκλησία των Προτεσταντών. Επικεφαλής ήταν ο μονάρχης, παρόλο που παρέμειναν κάποιοι επίσκοποι και διατηρήθηκαν και κάποια παραδοσιακά δικαστήρια και κάποιες τελετές προ της Μεταρρύθμισης.
Πολλοί Άγγλοι καθολικοί αρνήθηκαν ν’ αποδεχθούν τη διευθέτηση του 1559. Έτσι για να πετύχει την υιοθέτηση του προτεσταντισμού ως επίσημης θρησκείας, το καθεστώς της Ελισάβετ απαγόρευσε τον καθολικισμό. Παράλληλα το 1570 αφορίστηκε ο Πάπας και αρκετοί ιερείς εκτελέστηκαν.
Απαγορεύθηκαν μυστήρια όπως οι βαπτίσεις, οι γάμοι και οι κηδείες και οι καθολικές πρακτικές ήταν παράνομες, με τα πρόστιμα να είναι πολύ υψηλά για όσους δεν ακολουθούσαν τις υπηρεσίες της εκκλησίας της Αγγλίας. Η εκτύπωση ή εισαγωγή καθολικών βιβλίων θεωρείτο προδοσία, ενώ και Άγγλοι καθολικοί ιερείς που γαλουχούνταν στο εξωτερικό, θεωρούνταν προδότες εάν επέστρεφαν, όπως και αυτοί που τους βοηθούσαν, τους έδιναν στέγη ή τους έκρυβαν.
Επιπλέον όλοι οι άνδρες, οι οποίοι θα είχαν κάποια διοικητική θέση από βουλευτές μέχρι δάσκαλοι, έπρεπε να πάρουν όρκο με τον οποίο αρνούνταν την πίστη στον Πάπα και αναγνώριζαν την Ελισάβετ σαν επικεφαλής της εκκλησίας. Επιπρόσθετα οι κυβερνώντες βρίσκονταν σε συνεχή πόλεμο με την Ιρλανδία, της οποίας ο πληθυσμός ήταν καθολικός, ενώ υπήρχε πάντα και ο φόβος της Ισπανίας, αφού υπήρχε η αίσθηση ότι οι καθολικοί της Αγγλίας θ’ αναζητήσουν εκεί βοήθεια και όπλα σε περίπτωση μίας μελλοντικής εξέγερσης.
Η αλλαγή που δεν ήρθε, ο βασιλιάς Ιάκωβος στην εξουσία
Μετά το θάνατο της Ελισάβετ το 1603, υπήρχε η πίστη από τους καθολικούς ότι ο διάδοχός της θα έφερνε μια νέα περίοδο ειρήνης. Ο προτεστάντης Ιάκωβος ο Α’, προσπάθησε να προβεί σε μία εξομάλυνση τουλάχιστον ως προς την εξωτερική πολιτική της Αγγλίας και της σχέσης της με άλλες χώρες. Έτσι με την υπογραφή της Συνθήκης του Λονδίνου το 1604, η Αγγλία σταμάτησε τη βοήθεια προς την Ολλανδία, ενώ και η Ισπανία συμφώνησε να μην βοηθήσει με όπλα τους καθολικούς της Αγγλίας.
Ωστόσο ο Ιάκωβος συνέχισε τις κατασταλτικές πολιτικές σε σχέση με τους καθολικούς, όπως τα πρόστιμα για όσους δεν ακολουθούσαν τις πρακτικές των προτεσταντών. Το 1604 χαρακτήρισε τον καθολικισμό «δεισιδαιμονία», διέταξε τους καθολικούς ιερείς να εγκαταλείψουν την Αγγλία και εξέφρασε την ανησυχία του για την αύξηση των καθολικών στη χώρα.
Επίσης η ηγεσία των καθολικών της Αγγλίας χαρακτηριζόταν από άτομα που ανήκαν στην υψηλή κοινωνία και ήταν ευγενείς, κάτι που τους έδινε τη δυνατότητα να διαθέτουν επιρροή και χρήματα. Μάλιστα κάποιοι εξ αυτών στη δημόσια ζωή δήλωναν πίστη στη διευθέτηση του 1559, αλλά κατ’ οίκον ήταν πιστοί στον καθολικισμό.
Οι εξελίξεις στην εξωτερική πολιτική της χώρας, καθησύχασαν κάποιους από τους καθολικούς της Αγγλίας, αλλά έδωσαν και το έναυσμα σε κάποιους άλλους αντιφρονούντες να επιθυμούν την ανατροπή της ηγεσίας των προτεσταντών στην Αγγλία.
Η πίστη του βασιλιά Ιάκωβου στη διευθέτηση του 1559 και συνέχιση των στενόμυαλων πολιτικών, έδωσε τη δυνατότητα σε κάποιους να πάρουν έναν πιο ενεργό ρόλο με στόχο ν’ ανεβάσουν στο θρόνο έναν καθολικό μονάρχη.
Μία τέτοια προσωπικότητα ήταν ο Ρόμπερτ Κέιτσμπι, γιος οικογένειας ευγενών καθολικών από την ενδοχώρα της Αγγλίας.
Η Συνωμοσία της Πυρίτιδας
Ο Κέιτσμπι, ένας ιδιαίτερα χαρισματικός και πειστικός άνδρας γύρω στα 30 είχε την ιδιαίτερη ικανότητα να πείθει τους υπόλοιπους για το παράτολμο, ριζοσπαστικό και ακραίο σχέδιο του, σύμφωνα με το οποίο μόνο με χρήση συγκεκριμένης βίας, θα σταματούσαν οι συμφορές και οι κακουχίες για τους καθολικούς της Αγγλίας. Η ιδέα για χρήση πυρίτιδας ήρθε στο μυαλό του το 1603 και στις αρχές του 1604 άρχισε να συγκεντρώνει την ομάδα του με στόχο ν’ ανατινάξει το κοινοβούλιο και να σκοτώσει τον βασιλιά, με σκοπό να εγκαθιδρυθεί ένα καθολικό καθεστώς μετά απ’ αυτό.
Τα πρώτα μέλη της συνωμοσίας ήταν Άγγλοι ευγενείς καθολικοί, περίπου 30 ετών και συγκεκριμένα ο Τόμας Γουίντερ, Τζον Ράιτ και ο ελαφρώς μεγαλύτερος Τόμας Πέρσι.
Ο Γουίντερ ταξίδεψε στη Φλάνδρα, η οποία ήταν τότε υπό ισπανική κυριαρχία και ζήτησε βοήθεια από τους Ισπανούς, οι οποίοι πάντως δεν έδειξαν κάποιο ενδιαφέρον για το σχέδιο. Όμως εν τέλει εκεί ο Γουίντερ βρήκε κάποιον που ενδιαφερόταν και κατάφερε να τον πείσει να συμμετάσχει στη συνωμοσία, έναν πρώην συμμαθητή του Ράιτ, ο οποίος πολεμούσε στο πλευρό των Ισπανών τον Γκάι Φωκς.
Έτσι τον Μάιο του 1604 πέντε αντιφρονούντες, ο Γκάι Φωκς, ο Ρόμπερτ Κέιτσμπι, ο Τόμας Γουίντερ, ο Τζον Ράιτ και ο Τόμας Πέρσι συναντήθηκαν στο πανδοχείο «Duck and Drake» του Λονδίνου, όπου ο Κέιτσμπι τους πρότεινε ν’ ανατινάξουν το βρετανικό κοινοβούλιο με πυρίτιδα. Αμέσως μετά οι πέντε συνωμότες πήραν όρκο σιωπής.
Στους μήνες που ακολούθησαν το σχέδιο των συνωμοτών πήρε σάρκα και οστά. Ο Πέρσι ξεκίνησε να μένει σ’ ένα σπίτι κοντά στο κοινοβούλιο, ενώ ο Φωκς υπό το ψευδώνυμο Τζον Τζόνσον παρίστανε τον υπηρέτη του. Στη συνέχεια τα μέλη της συνωμοσίας άρχισαν ν’ αποκτούν πυρίτιδα, ενώ η συμμαχία τους διευρύνθηκε και προστέθηκαν άλλα πέντε άτομα, ο Ρόμπερτ Κις, ο Ρόμπερτ Γουίντερ (αδερφός του Τόμας), ο Κρίστοφερ Ράιτ (αδερφός του Τζον), ο Τζον Γκραντ και ο υπηρέτης Τόμας Μπέιτς.
Τον Μάρτιο του 1605 ο Πέρσι νοίκιασε την αποθήκη στο υπόγειο του παλατιού του Ουέστμινστερ και η πυρίτιδα τοποθετήθηκε εκεί υπό τη επίβλεψη του Γκάι Φωκς.
Επιπλέον ακόμα τρία πλούσια και με επιρροή άτομα, ο Άμπροουζ Ρούκγουντ, ο Φράνσις Τρέσμαν και ο Έβεραρντ Ντίγκμπι, ενώθηκαν με την ομάδα που έφτασε τον αριθμό των 13 μελών, η οποία έμεινε στην ιστορία ως η «Συνωμοσία της Πυρίτιδας».
Ποιος ήταν ο Γκάι Φωκς
Η ακριβής ημερομηνία της γέννησης του Γκάι Φωκς δεν είναι γνωστή, ωστόσο είναι γνωστό ότι γεννήθηκε στο Γιορκ και ότι βαπτίστηκε στις 16 Απριλίου του 1570 στην εκκλησία St Michael le Belfrey. Ο πατέρας του ονομαζόταν Έντουαρντ και εργαζόταν για την εκκλησία της Αγγλίας και η μητέρα του Έντιθ. Είχε ακόμα δύο αδελφές, την Αν και την Ελίζαμπεθ, ενώ οι γονείς του είχαν χάσει και ένα παιδί πριν τη γέννηση του Γκάι.
Παρότι οι γονείς του ήταν προτεστάντες μετά το θάνατο του πατέρα του, περίπου στο 1579, η μητέρα ξαναπαντρεύτηκε έναν άνδρα με το όνομα Ντιόνις Μπέινμπριτζ, ο οποίος ήταν καθολικός.
Παρά το γεγονός ότι να το να είσαι καθολικός ήταν παράνομο, ο Γκάι φαίνεται ότι επηρεάστηκε από την πίστη του πατριού του και ασπάστηκε τον καθολικισμό κατά τη διάρκεια των εφηβικών του χρόνων.
Το 1592 ο Γκάι Φωκς ταξίδεψε στο εξωτερικό και εντάχθηκε στον καθολικό ισπανικό στρατό που εκείνη την εποχή μαχόταν εναντίον των προτεσταντών Ολλανδών για τον έλεγχο της Ολλανδίας. Εκεί με τις επιδόσεις του στη μάχη, κατάφερε μέχρι το 1603 ν’ ανέβει στις τάξεις του ισπανικού στρατού και ν’ αποκτήσει τον βαθμό του λοχαγού, καθώς και να γίνει ειδικός στη χρήση εκρηκτικών.
Μάλιστα κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο εξωτερικό, υιοθέτησε την ιταλική εκδοχή του ονόματός του «Γκουίντο».
Περίπου στο 1604 και ενώ πολεμούσε στη Φλάνδρα για λογαριασμό του ισπανικού στρατού, ο Φωκς συνάντησε τον Τόμας Γουίντερ, ο οποίος και τον μύησε στο σχέδιο ν’ ανατινάξουν το κτήριο της Βουλής που στεγαζόταν στ’ ανάκτορα του Ουέστμινστερ και να δολοφονήσουν τον βασιλιά.
Πώς αποκαλύφθηκαν
Στις 26 Οκτωβρίου Οκτωβρίου του 1605, ο λόρδος Μόντιγκλ, ο οποίος ήταν φίλα προκυμμένος προς τους καθολικούς έλαβε μία ανώνυμη επιστολή, που τον προειδοποιούσε να μην βρεθεί στην έναρξη των εργασιών του κοινοβουλίου στα ανάκτορα του Ουέστμινστερ γιατί θα γινόταν μία τρομερή έκρηξη.
Ο άγνωστος αποστολέας προειδοποίησε τον Μόντιγκλ να κάψει την επιστολή αφού τη διαβάσει. Όμως ο Μόντιγκλ, δεν έπραξε έτσι. Φοβούμενος τη φρικτή τιμωρία που σύντομα θα έβρισκε τους υπολοίπους συνωμότες, ενημέρωσε τον επικεφαλής υπουργό του βασιλιά Ιάκωβου του Α’, τον Ρόμπερτ Τσέτσιλ.
Η συγκεκριμένη επιστολή επιβεβαίωσε τις υποψίες που είχαν αρκετοί προτεστάντες ότι μέλη της κοινότητας των καθολικών που αποτελούσαν μειονότητα, σχεδίαζαν ν’ ανατρέψουν τη μοναρχία και να εγκαθιδρύσουν ένα καθολικό καθεστώς με χρηματοδότηση και βοήθεια από το εξωτερικό.
Οι συνωμότες είχαν σκεφτεί πολλές φορές να εκτελέσουν το σχέδιο όταν το κοινοβούλιο θα ήταν ανοιχτό, ωστόσο οι καθυστερήσεις τους ανάγκασαν να περιμένουν και τελικά αποφασίστηκε να εκτελεσθεί στις 5 Νοεμβρίου του 1605, την ημέρα που θα άνοιγε το κτήριο της βουλής.
Η επιστολή έφθασε και στα χέρια του βασιλιά Ιάκωβου, ο οποίος εξέφρασε τις αμφιβολίες του αναφορικά με την αυθεντικότητά της. Παρ’ όλ’ αυτά, Ο Ερλ του Σάφολκ, πραγματοποίησε έρευνα στο παλάτι του Ουέστμινστερ και στους περιβάλλοντες χώρους του. Ο Ερλ ενημέρωσε ότι δεν βρήκε κάποιον ουσιαστικό λόγο ανησυχίας, αλλά ανέφερε ότι εντόπισε στο υπόγειο μία αποθήκη που είχε νοικιαστεί από ιδιώτη και η οποία περιείχε έναν σημαντικό αριθμό καυσόξυλων.
Αργότερα, την ίδια μέρα, ο σερ Τόμας Κνίβετ, ένας χαμηλόβαθμος αλλά έμπιστος αξιωματούχος του παλατιού, πραγματοποίησε έναν δεύτερο έλεγχο στα κτήρια γύρω από το κοινοβούλιο. Η ίδια αποθήκη κέντρισε το ενδιαφέρον του Κνίβετ, ο οποίος τη βρήκε να φρουρείται. Ο άνδρας όμως δεν ήταν ντυμένος σαν φρουρός, φορούσε κάπα μπότες και σπιρούνια, ρούχα που ταίριαζαν περισσότερο σε ενδυμασία διαφυγής.
Οι άνδρες του Κνίβετ παραμέρισαν τακ καυσόξυλα και ανακάλυψαν 36 βαρέλια πυρίτιδας, δηλαδή περίπου δύο τόνους, ενώ και ο άνδρας που δήλωσε ότι ονομάζεται Τζον Τζόνσον είχε μεγάλά φυτίλια στην κατοχή του.
Ο Κνίβετ μόλις είχε ξεσκεπάσει τη συνωμοσία η οποία είχε ως στόχο ν’ ανατινάξει το κοινοβούλιο, να δολοφονήσει τον βασιλιά, τα περισσότερα μέλη της βασιλικής οικογένειας και κάποιες εξέχοντες προσωπικότητες του κράτους για να εγκαθιδρύσει στην προτεσταντική Αγγλία, ένα καθολικό καθεστώς με ηγέτη μαριονέτα, την κόρη του Ιάκωβου, Ελισάβετ. Ο στόχος των συνωμοτών ήταν στο μεσοδιάστημα μέχρι την έκρηξη ο Φωκς να διαφύγει μέσω του Τάμεση και οι υπόλοιποι της ομάδας ν’ απαγάγουν την Ελισάβετ.
Είναι αξιοσημείωτο πάντως ότι με 13 συνωμότες το σχέδιο έμεινε κρυφό για τόσο καιρό και αποκαλύφθηκε μόνο όταν ο λόρδος Μόντγκιλ έλαβε την επιστολή. Ακόμα παραμένει ασαφές πώς η επιστολή έφτασε στον Μόντγκιλ, μ’ έναν από τους υποψήφιους να την έστειλαν να είναι ο Φράνσις Τρέσμαν, ένας από τους άνδρες του Κέιτσμπι και κουνιάδος του Μόντγκιλ.
Ένα άλλο σενάριο που εξετάζουν οι ιστορικοί είναι οι αρχές να γνώριζαν εκ των προτέρων τη «Συνωμοσία της Πυρίτιδας» και ν’ άφησαν την εξέλιξη της προκειμένου να καταστείλουν τον καθολικισμό.
Η σύλληψη και το τέλος του Φωκς
Ο Τζον Τζόνσον συνελήφθη και μεταφέρθηκε στον Πύργο του Λονδίνου, τις πρώτες πρωινές ώρες τα 5ης Νοεμβρίου. Στη συνέχεια αντιστάθηκε στην ανάκριση μέχρις ότου ο βασιλιάς Ιάκωβος ο Α' να εγκρίνει τη χρήση βασανιστηρίων, οπότε και αναγκάστηκε να υποκύψει και να ομολογήσει ότι το πραγματικό του όνομα ήταν Γκάι Φωκς και είχε καταγωγή από το Γιορκσάιρ.
Έπειτα από δύο μέρες βασανιστηρίων ομολόγησε την εμπλοκή του στη συνωμοσία και υπέγραψε με το όνομα «Γκουίντο Φωκς».
Παρόλο που αρκετοί από τους συνεργούς του είχαν καταφέρει να διαφύγουν, ο στρατός του βασιλιά τους κυνήγησε ανελέητα με τον Κέιτσμπι, τον Πέρσι και τον Ράιτ να σκοτώνονται σε ανταλλαγή πυροβολισμών στο Στάφορντσαϊρ της βόρειας Αγγλίας.
Ο θάνατος του Κέιτσμπι είχε σαν αποτέλεσμα ν’ αποφύγει τον φρικτό θάνατο που είχαν άλλοι συνεργοί του στη Συνωμοσία της Πυρίτιδας, ωστόσο δεν έδωσε τη δυνατότητα στους ιστορικούς να μάθουν τη δική του εκδοχή των γεγονότων για το πώς συνέλαβε την ιδέα ν’ ανατινάξει το κτήριο της Βουλής και για το πώς στρατολόγησε την ομάδα με τους συνωμότες.
Όλοι οι υπόλοιποι που συμμετείχαν στη Συνωμοσία συνελήφθησαν και μ’ εξαίρεση τον Φράνσις Τρέσμαν, ο οποίος πέθανε κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη φυλακή, συνελήφθησαν, εστάλησαν στο Λονδίνο και καταδικάστηκαν σε προδοσία και σε θάνατο δια απαγχονισμού, πνιγμού και διαμελισμού.
Οι δημόσιες εκτελέσεις ξεκίνησαν στις 30 Ιανουαρίου στο Λονδίνο και την επόμενη μέρα στις 31 Ιανουαρίου του 1606, ήταν η σειρά του Γκάι Φωκς να «συναντήσει» την αγχόνη, ωστόσο ενώ σκαρφάλωνε προς τη θηλιά της κρεμάλας, πήδηξε με αποτέλεσμα να σπάσει τον λαιμό του και να πεθάνει ακαριαία. Πάντως δεν γλίτωσε τον διαμελισμό αφού τα μέλη του κόπηκαν σε τέσσερα κομμάτια και εστάλησαν σε άλλα μέρη της Αγγλίας για παραδειγματισμό.
Ο μύθος του Γκάι Φωκς
Παρόλο που ο Κέιτσμπι ήταν αυτός που οργάνωσε τη συνωμοσία, ο Γκάι Φωκς είναι αυτός που στα επόμενα χρόνια έμεινε στην ιστορία ως ο βασικός ενορχηστρωτής της «Συνωμοσίας της Πυρίτιδας».
Κάθε χρόνο στη Βρετανία στις 5 Νοεμβρίου γιορτάζεται η μέρα του Γκάι Φωκς, όπου είναι παράδοση η οικογένεια και φίλοι να συγκεντρώνονται μαζί. Επιπλέον πραγματοποιούνται παρελάσεις, έχει σόου με πυροτεχνήματα, ανάβουν φωτιές όπου καίνε ομοιώματα του Γκάι Φωκς, με τη γνωστή φιγούρα του ψηλού άνδρα με τα γένια, τη μπέρτα και το κλασικό μαύρο καπέλο.
Επίσης τα παιδιά με τα δικά τους ομοιώματα του Γκάι Φωκς γυρίζουν και ζητάνε «σεντ για τον Γκάι» και προτρέπουν τους πάντες να θυμούνται την 5η Νοέμβρη.
Πλέον η μάσκα του Γκάι Φωκς είναι μία μάσκα που χρησιμοποιείται σε διάφορες διαδηλώσεις ανά τον κόσμο ως μία πράξη αντίστασης.
Η σύλληψη του έχει απαθανατιστεί σε πολλά σχολικά βιβλία, μυθιστορήματα και βιβλία, ενώ πιστεύεται ότι η ιστορία του Γκάι Φωκς κέρδισε ευρεία απήχηση από το graphic novel της δεκαετίας του ’80 «V for Vendetta» και την ταινία με το ίδιο όνομα του 2005. Εκεί ο κεντρικός πρωταγωνιστής φοράει μάσκα Γκάι Φωκς και έχει ως στόχο ν’ ανατινάξει το κτήριο της βουλής όπου εδρεύει ένα μελλοντικό απολυταρχικό καθεστώς στη Βρετανία.
«Κάθε γενιά αναδημιουργεί τον Γκάι Φωκς ώστε να ταιριάζει στις ανάγκες της», λέει ο ιστορικός Γουίλιαμ Μπ. Ρόμπινσον του πανεπιστημίου του Southeastern Louisiana, αλλά «ο Φωκς ήταν μόνο ένας από τους υφιστάμενους, πραγματικά θα έπρεπε να είναι μέρα του Ρόμπερτ Κέιτσμπι», καταλήγει.
Με πληροφορίες από National Geographic, History.com και Historyextra.com
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
