Σε ποιο βαθμό, η παραγωγή μπορεί να επηρεάσει ένα ριάλιτι όπως το Big Brother, μέχρι και στο θέμα των ψήφων του κοινού, που μοιάζουν με λαϊκή βούληση, αλλά λειτουργούν ως μέρος του αφηγήματος
«Είναι στημένο»; Το ερώτημα μας έχει απασχολήσει επανειλημμένως, είτε αναφέρεται σε αθλητικό ντέρμπι, είτε στη Eurovision, είτε σε ένα ριάλιτι όπως εσχάτως το Big Brother, που έχει αναστατώσει τα social media.
Ας αφήσουμε στην άκρη τις θεωρίες συνωμοσίας, κι ας εστιάσουμε στις απλές απαντήσεις, που κρύβονται σε δημόσια θέα, γύρω από ένα σκηνοθετημένο και μονταρισμένο τηλεοπτικό «προϊόν», που τροφοδοτείται με τηλεφωνικές ψήφους, οι οποίες ποτέ δεν δημοσιοποιούνται...
Προκαθορισμένο σκηνικό, ρευστοί κανόνες και μοντάζ
Στο ερώτημα, αν το Big Brother είναι στημένο από την παραγωγή, η απάντηση είναι προφανώς θετική. Ναι, είναι ένα τηλεοπτικό θέαμα, που ελέγχεται -έως χειραγωγείται- από την παραγωγή, όπως τα περισσότερα ριάλιτι παγκοσμίως κι αυτό είναι κάτι που ποτέ κανείς δεν έκρυψε από το τηλεοπτικό κοινό.
Ως τηλεοπτικό «προϊόν»,στόχο έχει την προσέλκυση τηλεθεατών -και όχι την προβολή της ευγενούς άμιλλας ή των αρχών της διαφάνειας και της ισοτιμίας.
Η παραγωγή έχει εξ αρχής και ανά πάσα στιγμή όχι μόνο το δικαίωμα και την υποχρέωση επιλογής πρωταγωνιστών, αλλά και δημιουργίας των κατάλληλων συνθηκών, κινήτρων και ευκαιριών, ώστε αυτοί να δράσουν βάσει των αναγκών ενός γενικού σεναρίου, που ορίζει τι αποτελεί καλό τηλεοπτικό υλικό (οι συγκρούσεις, οι εντάσεις και τα μαλλιοτραβήγματα).
Η δικαιοσύνη και η δημοκρατία, δεν αποτελούν ζητούμενα, μην μπερδευόμαστε. Από εκεί και πέρα, υπάρχει πάντα το μοντάζ, που μπορεί να εξαφανίσει ή να αναδιαμορφώσει δράσεις, να αναδείξει συγκεκριμένα πρόσωπα και πράγματα, να εξιδανικεύσει ή να δαιμονοποιήσει συμπεριφορές. Κάτι που φυσικά δεν αξιοποιείται μόνο στο ελληνικό Big Brother, αλλά σε όλα τα προηγούμενα, όπως και τα αντίστοιχα ριάλιτι του εξωτερικού.
Ουσιαστικά, το μοντάζ χειραγωγεί την αφήγηση, προβάλλει χαρακτήρες, επιλέγει ατάκες και διαλόγους, λογοκρίνει ή δίνει βαρύτητα σε σκηνές για το θέαμα, ώστε να αναδειχθούν οι κόντρες, τα πάθη και τα δράματα.
Ποιος μένει ή ποιος φεύγει;
Στην περίπτωση του φετινού κύκλου του ριάλιτι στον ΣΚΑΪ υπάρχουν αρκετές ενδείξεις που φανερώνουν την κατεύθυνση του παιχνιδιού από την παραγωγή, η οποία παίζει καθοριστικό ρόλο σε εξελίξεις που δημιουργούν δράση, που φέρνει αντίδραση. Όπως π.χ. το πόσο θα είναι το εβδομαδιαίο μπάτζετ για τη διατροφή των παικτών ή ποιοι θα είναι οι αρχηγοί της εβδομάδας, κι αν θα είναι ένας ή -όποτε βολεύει- δύο.
Το ερώτημα είναι κατά πόσο η παραγωγή μπορεί να παρέμβει και στην ψηφοφορία του κοινού -μέσω ττηλεφωνικών κλήσεων και sms- κι η πρώτη και πιο πρόχειρη απάντηση, είναι ότι ναι μπορεί, ακόμα και μόνο, επιλέγοντας αν θα ψηφίσει για τον παίκτη που θα μείνει ή γι’ αυτόν που θα φύγει. Τελικά, όμως, ο παντοδύναμος τηλεθεατής έχει πάντα την τελευταία λέξη με την ψήφο του είπατε; Ενδεχομένως. Ας το εξετάσουμε λίγο πιο προσεκτικά.
Η έλλειψη διαφάνειας και ελέγχου
Στα ελληνικά ριάλιτι, οι διαδικασίες ψηφοφορίας του κοινού, δεν διεκδικούν δάφνες διαφάνειας, ακόμα κι αν εκτελούνται από έμπειρους κι απολύτως αξιόπιστους παρόχους, οι οποίοι όμως ενεργούν με βάση τις οδηγίες της παραγωγής και δεν αποφασίζουν για τη διαχείριση των αποτελεσμάτων.
Η παραγωγή είναι αυτή που επιλέγει να μην δημοσιοποιεί αναλυτικά στοιχεία πέρα από το ποιος αποχωρεί (όπως τα ποσοστά των υποψηφίων), γιατί ενδεχομένως μπορεί να βλάψουν το αφήγημα. Η ασάφεια βολεύει ως μέσο ελέγχου. Και η ουσιαστική απουσία ανεξάρτητου ελεγκτικού φορέα θολώνει την εμπιστοσύνη στη διαδικασία.
Όταν για παράδειγμα, στις αρχές του 2021, υπήρξαν αντιδράσεις για ψηφοφορία κοινού στο Survivor, που αναδείκνυε σε δημοφιλέστερη παίκτρια την -πιο αδύναμη αγωνιστικά- Ανθή Σαλαγκούδη, οι πρωινές εκπομπές μετέδιδαν ότι η παραγωγή του Survivor προσέφυγε σε δικηγόρο προς έλεγχο εγκυρότητας, που σημαίνει ότι νομικοί εξ ονόματος της παραγωγής επιβεβαίωσαν τη διεξαγωγή της ψηφοφορίας με βάση νομικά αποδεκτές διαδικασίες. Δηλαδή, ακόμα κι όταν γίνεται έλεγχος, είναι εσωτερικός και δεν δημοσιοποιείται.
Η εποπτεία του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης εστιάζει κυρίως σε θέματα περιεχομένου (που είναι επίσης απολύτως ελεγχόμενο από την παραγωγή ακόμα και στο live streaming, που όλο και πιο συχνά μπαίνει σε mute) και όχι σε ό,τι αφορά τις τηλεφωνικές ψηφοφορίες του κοινού. Δεν υπάρχει θεσμικό πλαίσιο που να υποχρεώνει τα κανάλια να δημοσιοποιούν δεδομένα ή να προσφέρουν τρίτο, ανεξάρτητο φορέα πιστοποίησης.
Το όλο σύστημα βασίζεται κυρίως στην εμπιστοσύνη, που όσοι ψηφίζουν δείχνουν προς την εκάστοτε παραγωγή και το κανάλι.
Ψηφοφορίες που γίνονται μέρος του αφηγήματος
Αντιθέτως, σε αντίστοιχες παραγωγές μεγάλων τηλεοπτικών δικτύων του εξωτερικού, οι ψηφοφορίες συχνά επιτηρούνται από ανεξάρτητους ελεγκτές, ενώ σε χώρες όπως η Αγγλία για παράδειγμα, υπάρχει και αυστηρή εποπτεία από το Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο για τη διασφάλιση διαφάνειας και στο κομμάτι των ψηφοφοριών.
Άρα, είναι αξιόπιστες οι ψηφοφορίες κοινού στα ελληνικά ριάλιτι; Τεχνικά, ναι, με διαφάνεια όχι. Δεν υπάρχουν στοιχεία που αποδεικνύουν ότι κάποιες ψηφοφορίες έχουν «στηθεί» ή αλλοιωθεί. Από εκεί και πέρα, όμως, δεν έχουμε πρόσβαση στα αποτελέσματα, δεν υπάρχει ανεξάρτητος φορέας ελέγχου της εγκυρότητάς τους και η -εκάστοτε- παραγωγή ορίζει τα πάντα. Και βέβαια, ας μην ξεχνάμε ότι οι τηλεφωνικές ή με sms ψηφοφορίες είναι κομμάτι του εμπορικού προϊόντος και πηγή εσόδων για την παραγωγή, το κανάλι και τον πάροχο -κι αυτό ακριβώς εξυπηρετούν.
Συνοψίζοντας, η έννοια της ψηφοφορίας του κόσμου στα ριάλιτι, μπορεί να μοιάζει με λαϊκή βούληση και ετυμηγορία, αλλά λειτουργεί κυρίως ως κομμάτι του τηλεοπτικού θεάματος, ενός αφηγήματος, που βρίσκεται υπό τον πλήρη έλεγχο της παραγωγής.
Ποιον θα ψηφίσουμε, λοιπόν, την Κυριακή να μείνει στο Big Brother;
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
