Προπολεμικά το ελληνικό στοιχείο στη Σοβιετική Ένωση ήταν ιδιαίτερα έντονο. Οι περισσότεροι από τους Έλληνες που ζούσαν εκεί ήταν πολιτικοί πρόσφυγες, μέλη του ΚΚΕ, οι οποίοι είχαν φύγει από την Ελλάδα προκειμένου να γλιτώσουν από τις διώξεις του Μεταξικού καθεστώτος. Το ζήτημα, ωστόσο, είναι πως εκεί που πήγαν τους περίμενε μια ακόμα πιο σκληρή μοίρα. Ο Ιωσήφ Στάλιν ο, τότε, παντοδύναμος «πατερούλης», έβαλε στο στόχαστρό του την Ελληνική κοινότητα την οποία χαρακτήρισε «εθνικώς ύποπτη».
Το ελληνικό στοιχείο στην ΕΣΣΔ
Δυστυχώς απόλυτα έγκυρα στοιχεία ως προς το πόσος ήταν ο πληθυσμός των Ελλήνων που προπολεμικά ζούσαν στην ΕΣΣΔ είναι μάλλον απίθανο να βρεθούν. Στο μόνο που μπορεί να στηριχθεί κάνεις είναι κάποια «σκόρπια» στοιχεία όπως, για παράδειγμα, μια αναφορά του Σοβιετικού πρέσβη στην Αθήνα στην οποία γίνεται λόγος για μια κοινότητα περίπου 200.000 Ελλήνων υπηκόων. Το 1925 οι ίδιοι οι Σοβιετικοί ανακοίνωσαν ότι οι Έλληνες υπήκοοι που κατοικούσαν στα εδάφη της ΕΣΣΔ ήταν 300.000 άτομα αλλά και αυτό, μάλλον, ήταν ένα νούμερο στο... περίπου αφού δεν είχε γίνει κάποιου είδους επίσημη απογραφή. Η Ελληνική κοινότητα, η οποία χαρακτηριζόταν από τη μεγάλη διασπορά στον χώρο της ΕΣΣΔ, ωστόσο, ανέβαζε τον αριθμό αυτό στις 440.000 με το 80% αυτών να είναι αγρότες.
Οι Έλληνες στην ΕΣΣΔ είχαν παρουσία στην αχανή αυτή χώρα ήδη από τις αρχές του περασμένου αιώνα και σίγουρα πριν την μεγάλη οκτωβριανή επανάσταση, στην οποία, μάλιστα, πήραν μέρος σε όλα τα αντιμαχόμενα στρατόπεδα (από του μπολσεβίκους και τους μενσεβίκούς, μέχρι τους αναρχικούς του Νέστορ Μάχνο).
Με την επικράτηση των μπολσεβίκων, αντίστοιχα το… κουμάντο στην ελληνική κοινότητα το ανέλαβαν όσοι είχαν ταχθεί από νωρίς με την πλευρά των μετέπειτα νικητών. Κατάφεραν, μάλιστα, να πετύχουν την ανακήρυξη τεσσάρων Αυτόνομων Ελληνικών Περιοχών (Gretsiski Rayion). Σε αυτές τις κοινότητες θα προστεθούν χρόνια αργότερα και όσα μέλη ή και φίλοι του ΚΚΕ έφυγαν από την Ελλάδα ως πολιτικοί πρόσφυγες προκειμένου να γλιτώσουν από τις διώξεις του μεταξικού καθεστώτος. Πέρα, ωστόσο, από τους κομμουνιστές Έλληνες, υπήρχαν ακόμα πόντιοι, Μαριουπολίτες αλλά και απόγονοι οικονομικών μεταναστών από ακόμα παλαιότερα.
Τα σχέδια της ελληνικής κοινότητας της ΕΣΣΔ ήταν πολλά και σημαντικά. Κυριότερο από αυτά ήταν η δημιουργία μιας μεγάλης κοινότητας στη μαύρη θάλασσα που θα λειτουργούσε ως κέντρο - μητέρα πατρίδα. Ο θάνατος, ωστόσο, τον Ιανουάριο του 1924 του Βλαντιμίρ Λένιν και η εγκαθίδρυση του σταλινικού καθεστώτος ανέτρεψε αυτά τα σχέδια.
«Gretseskayia Operatsia»
Όταν ο Ιωσήφ Στάλιν ανέλαβε την εξουσία, έβαλε σε εφαρμογή το σχέδιο του το οποίο θα του επέτρεπε αφενός να εξοντώσει όλους τους αντιπάλους του και αφετέρου να εξαλείψει οτιδήποτε θεωρούσε εχθρικό απέναντί του. Ακόμα και αν στην πραγματικότητα δεν ήταν εχθρικό εναντίον του. Η αρχή (μετά τις εκκαθαρίσεις των πολιτικών του αντιπάλων εντός του Κομμουνιστικού Κόμματος) έγινε με την αναγκαστική κολεκτιβοποίηση η οποία και οδήγησε στον μεγάλο λιμό της περιόδου 1931- 1933.
Αμέσως μετά ο Στάλιν έθεσε σε εφαρμογή ένα άλλο σχέδιο που αφορούσε τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κατά εθνικών μειονοτήτων όπως της φινλανδικής, της εσθονικής, της ρουμανικής και άλλων. Η σειρά της ελληνικής κοινότητας ήρθε τον Δεκέμβριο του 1937. Ήταν η 13η κοινότητα που έμπαινε στο στόχαστρο του Στάλιν! Όλες είχαν χαρακτηριστεί ως «αντισοβιετικές» και ως «εχθροί του λαού».
Η «Ελληνική Επιχείρηση» (Gretseskayia Operatsia) ξεκίνησε επίσημα, μια ημέρα σαν σήμερα, στις 15 Δεκεμβρίου 1937, με το διάταγμα 50215 του Στάλιν, το οποίο έφερε την υπογραφή του κομισάριου εσωτερικών υποθέσεων Νικολάι Γιεζόφ. Σύμφωνα με αυτό καλούταν η κρατική ασφάλεια ΝΚVD (πρόδρομος της θρυλικής KGB) να «ξηλώσει» με κάθε τρόπο «οποιοδήποτε δίκτυο ελλήνων εθνικιστών, κατασκόπων, επαναστατών, σκοπός των οποίων ήταν η διάβρωση της σοβιετικής ισχύος και η δημιουργία μιας φασιστικής πολιτείας, με ενεργή συμμετοχή των μυστικών υπηρεσιών της Ελλάδας προς όφελος των βρετανικών, γερμανικών, και ιαπωνικών υπηρεσιών»!
Αρχικά έκλεισαν τα ελληνικά σχολεία, εφημερίδες τα θέατρα και άλλοι πολιτιστικοί χώροι της κοινότητας και στη συνέχεια άρχισαν οι αθρόες συλλήψεις καθώς όπως ρητά προέβλεπε το διάταγμα έπρεπε άμεσα «να συλληφθούν όλοι οι Έλληνες για τους οποίους υπάρχουν υποψίες κατασκοπείας, κωλυσιεργίας, εξεγέρσεως και εθνικιστικής αντισοβιετικής δραστηριότητας».
Η εκκαθαριστική επιχείρηση κατά της ελληνικής κοινότητας ήταν από τις πλέον βίαιες δεδομένου πως το 90% των συλληφθέντων από την ΝΚVD δεν επέστρεψε ποτέ στα σπίτια του! Υπολογίζεται ότι η Ασφάλεια συνέλαβε τουλάχιστον 15.000 πολίτες ελληνικής καταγωγής… Με βάση τα στοιχεία που υπάρχουν στο κεντρικό Ιστορικό Αρχείο του Μαγκαντάν, έχουν βρεθεί οι φάκελοι 450 Ελλήνων που έχασαν τη ζωή τους στα στρατόπεδα. Ο αριθμός αυτός προέκυψε από την επεξεργασία του 50% των φακέλων που διασώθηκαν. Ο τελικός αριθμός των Ελλήνων που έχασαν τη ζωή τους στα καταναγκαστικά έργα, μόνο στην περιοχή της Κολιμά, με πρωτεύουσα το Μαγκαντάν στην Απω Σοβιετική Ανατολή, είναι πολύ πιθανό να φτάνει τα 900 άτομα.
Στο χωριό Μερτσάν, από τους 1.500 Έλληνες κατοίκους του, εκτελέστηκαν, πέθαναν στη Σιβηρία ή συνελήφθησαν, οι 175. Στην περιοχή του Σότσι, μέσα σε ένα εξάμηνο, συνελήφθη το 70% των ενηλίκων Ελλήνων ανδρών. Στη Μαριούπολη όλοι οι άνδρες, από 17 ετών και πάνω, πέρασαν από δίκες εξπρες και στάλθηκαν σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας στο Αρχαγκέλσκ, το Κόμι και τη Σιβηρία. Ενδεικτικό της κατάστασης που επικρατούσε είναι πως την πρώτη νύχτα της εκδήλωσης της «Gretseskayia Operatsia» στο Χάρκοβο, συνελήφθησαν περισσότεροι από 30 Έλληνες, ανάμεσα τους και ο Κωνσταντίν Τσελπάν ο οποίος υπήρξε ο αρχισχεδιαστής της μηχανής του ρωσικού άρματος μάχης T-34 και είχε τιμηθεί με το βραβείο Λένιν!
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
