Μενού
ekloges1946
Έξω από εκλογικό κέντρο | US National Archives
  • Α-
  • Α+

Σε μερικά 24ωρα από τώρα ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης θα ανακοινώσει και επίσημα την ημερομηνία διεξαγωγής των εκλογών. Η εκλογική αναμέτρηση αυτή θα διεξαχθεί με το σύστημα της απλής αναλογικής και εκτός συγκλονιστικού απροόπτου θα οδηγήσει τη χώρα σε δεύτερες κάλπες. Σε μια περίεργη χρονική συγκυρία, πριν από 77 χρόνια, η χώρα ετοιμαζόταν ξανά να οδηγηθεί στις κάλπες. Και πάλι με απλή αναλογική. Εκείνες οι εκλογές, ωστόσο, της 31ης Μαρτίου του 1946, ήταν πιθανότατα οι πιο δραματικές στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας.

Οι εκλογές προς την... ομαλότητα

Στις 19 Ιανουαρίου 1946 ο αντιβασιλέας Δαμασκηνός υπέγραψε το διάταγμα προκήρυξης βουλευτικών εκλογών για τις 31 Μαρτίου του ίδιου έτους. Τυπικά και ουσιαστικά ήταν η στιγμή κατά την οποία η Ελλάδα, για πρώτη φορά μετά από δέκα χρόνια και τις εκλογές του 1936, είχε ξανά προεκλογική περίοδο. Σε θεωρητικό επίπεδο αυτή ήταν μια εξαιρετικά σημαντική στιγμή που θα μπορούσε να σημάνει την αρχή για την επιστροφή της χώρας σε μια περίοδο ομαλότητας.

Μιλάμε, άλλωστε, για μια χώρα που την τελευταία εκείνη δεκαετία είχε περάσει τα πάνδημα. Από τη δικτατορία του Μεταξά και τον πόλεμο του 1940, μέχρι την κατοχή και τα Δεκεμβριανά. Οι Έλληνες ήθελαν να πάρουν μια βαθιά ανάσα. Οι πιθανότητες, ωστόσο, δεν ήταν υπέρ τους.

Χρονικά βρισκόμαστε μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Στη χώρα, μπορεί πόλεμος με τη στενή έννοια του όρου, να μην υπήρχε, ωστόσο υπήρχε ένας ακήρυχτος πόλεμος (κυρίως στην ύπαιθρο) όπου από τη μια συμμορίες ακροδεξιών (παραβιάζοντας τους όρους της Συμφωνίας της Βάρκιζας) είχαν επιδοθεί σε ένα αιματηρό πογκρόμ κατά πρώην ανταρτών και των οικογενειών τους και από την άλλη οι πρώην ΕΛΑΣιτες βιώνοντας όλη αυτή την κατάσταση, ετοιμάζονταν (επίσης παραβιάζοντας τους όρους της Συμφωνίας της Βάρκιζας) για τον «δεύτερο γύρο».

Ο τότε πρωθυπουργός Θεμιστοκλής Σοφούλης (είχε αναλάβει την εξουσία το Νοέμβριο του 1945) υποσχέθηκε ίσες αποστάσεις και σκληρή στάση απέναντι σε όποιον καταπατά τη Συμφωνία. Στην αρχή ακόμα και το ΕΑΜ έδειξε ανοχή. Για λίγο, όμως. Μόνο για δυο εβδομάδες. Μέσα σε αυτό το κλίμα οι Βρετανοί άρχισαν να πιέζουν για εκλογές. Ο Σοφούλης δεν ήταν σίγουρος πως με αυτές τις συνθήκες θα μπορούσε η χώρα να οδηγηθεί στις κάλπες. Οι Βρετανοί, ωστόσο, τον πίεζαν αφόρητα θεωρώντας πως έτσι η χώρα θα επιστρέψει γρηγορότερα στο δρόμο της ομαλότητας.

laiko1946
Προεκλογική αφίσα του Λαϊκού Κόμματος | US National Archives

Τα ζητήματα που έπρεπε να λυθούν ήταν τρία και ιδιαίτερα σημαντικά. Το πρώτο ήταν το εκλογικό σύστημα με το οποίο θα γίνονταν οι εκλογές. Αυτό λύθηκε με τη λύση της απλής αναλογικής. Το δεύτερο ήταν η ριζική ανασύνταξη των εκλογικών καταλόγων και το τρίτο ήταν η εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού. Αυτά τα δυο ζητήματα δεν επιλύθηκαν ποτέ και έτσι η ατμόσφαιρα άρχιζε να μυρίζει μπαρούτι.

Η κυβέρνηση Σοφούλη σε μια προσπάθεια να καθησυχάσει τους φόβους της αριστεράς ανακοίνωσε πως οι εκλογικοί κατάλογοι θα ελεγχθούν. Είχε πει, μάλιστα, πως θα συγκροτηθούν μικρές ομάδες αστυνομικών που θα ελέγχουν πόρτα – πόρτα αν ο εγγεγραμμένος στον εκλογικό κατάλογο είναι ζωντανός ή όντως... υπαρκτό πρόσωπο. Το ΕΑΜ έδωσε εντολή σε μέλη και οπαδούς για μαζικές εγγραφές, όταν, ωστόσο, έγινε γνωστό πως η κυβέρνηση είχε δώσει διορία για να γίνει όλο αυτό μέσα σε 20 ημέρες, χάθηκε και η τελευταία ελπίδα αφού, η αλήθεια είναι, πως έλεγχος και εκκαθάριση εκλογικών καταλόγων μέσα σε 20 ημέρες σε μια χώρα σχεδόν διαλυμένη ακουγόταν περισσότερο σαν... αστείο!

Το ΕΑΜ (το ΚΚΕ, δηλαδή) και οι κεντροαριστεροί σχηματισμοί ζητούν τουλάχιστον δίμηνη παράταση. Ο Σοφούλης, που εξακολουθεί να πιέζεται αφόρητα από τους Βρετανούς το αποκλείει κατηγορηματικά. Το κλίμα φορτίζεται ακόμα περισσότερο όταν ξεσπά κυβερνητική κρίση καθώς οι υπουργοί που δεν ανήκουν στο Κόμμα των Φιλελευθέρων παραιτούνται. Στις 9 Μαρτίου παραιτείται και ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Σόλων Γρηγοριάδης ο οποίος, μεταξύ άλλων, στην επιστολή παραίτησής του γράφει: «Αι επικείμεναι εκλογαί θα κυριαρχούνται υπό της νοθείας και της βίας… θα αποτελούν ασύλληπτον χίμαιραν. Το 1935 επαναλαμβάνεται υπό πολύ απαισιότερους οιωνούς». Από την πλευρά του ο Σοφούλης επιμένει: «Δεν υπάρχει κυβερνητική κρίσις. Αι εκλογαί θα διεξαχθούν οπωσδήποτε την καθορισμένην ημέραν».

Η αποχή και ο δρόμος προς τον εμφύλιο

ΕΑΜ και κεντροαριστερά κόμματα καταγγέλλουν το προετοιμαζόμενο εκλογικό πραξικόπημα και δηλώνουν πως θα απέχουν από τις εκλογές, ενώ καλούν τους οπαδούς τους να μην πάνε στα εκλογικά τμήματα. Στις εκλογές θα λάβουν μέρος μόνο δεξιοί και κεντροδεξιοί πολιτικοί σχηματισμοί.

Πριν πάνε στις κάλπες, ωστόσο, οι Έλληνες μαθαίνουν πως τη νύχτα που πέρασε, αντάρτες επιτέθηκαν στον σταθμό της Χωροφυλακής στο Λιτόχωρο όπου τις προηγούμενες ημέρες είχαν βασανιστεί άγρια και είχαν δολοφονηθεί τρία στελέχη του ΕΑΜ. Από την επίθεση σκοτώθηκαν 13 χωροφύλακες. Οι ιστορικοί, πλέον, λένε πως αυτή η επίθεση είναι η αρχή του εμφυλίου πολέμου.

Οι εκλογές της 31ης Μαρτίου έγιναν «κανονικά», με την παρουσία περίπου 1200 παρατηρητών (Αμερικανών, Άγγλων και Γάλλων, καθώς οι Ρώσοι δε δέχτηκαν να συμμετέχουν). Σχεδόν όλοι ήταν στρατιωτικοί οι οποίοι κυκλοφορούσαν φορώντας περιβραχιόνια με αποτυπωμένη μια κουκουβάγια και επιβαίνοντας σε οχήματα με την επιγραφή AMFOGE (Allied Mission for Observing Greek Elections = Συμμαχική Αποστολή για την Παρατήρηση των Ελληνικών Εκλογών).
Σύμφωνα με τα επίσημα αποτελέσματα των εκλογών, ψήφισαν 1.117.379 σε σύνολο εγγεγραμμένων 2.195.950 (οι γυναίκες δεν είχαν ακόμα δικαίωμα ψήφου). Τα κόμματα έλαβαν:

  1. Λαϊκό Κόμμα και Συνεργαζόμενοι 609.000 ψήφους (54,5%)
  2. ΕΠΕ 213.721 ψήφους (19,3%)
  3. Φιλελεύθεροι 159.525 ψήφους (14,4%)
  4. Εθνικό Κόμμα 65.484 ψήφους (5,8%)
  5. Εθνικόφρονες 32.385 ψήφους (2,8%)
  6. Αγροτικοί 6.232 ψήφους (0,7%)

Στις 15 Απριλίου 1946, οι βουλευτές του Λαϊκού Κόμματος με μεγάλη πλειοψηφία, εξέλεξαν αρχηγό τον Κ. Τσαλδάρη, ο οποίος στις 18 Απριλίου σχημάτισε κυβέρνηση. Η Βουλή που προέκυψε άντεξε μέχρι το τέλος του εμφυλίου και στήριξε 10 δεξιές κυβερνήσεις και πέντε πρωθυπουργούς!

eam1946
Αφίσα του ΕΑΜ που καλεί σε αποχή | ΚΚΕ

Η αποχή μετρήθηκε από τη διεθνή επιτροπή παρατηρητών του ΟΗΕ σε τρεις εκδοχές: στο 9,3%, στο 15% και 20-25%. Στο τέλος υιοθετήθηκε το ελάχιστο ποσοστό του 9,3%! Η αλήθεια, ωστόσο, είναι διαφορετική. Αν συγκρίνουμε τους αριθμούς των εγγεγραμμένων και των ψηφισάντων διαπιστώνουμε ότι υπήρχε ένα τεράστιο χάσμα 1.078.000 ψήφων (ποσοστό 45%). Ο Σόλων Γρηγοριάδης έλεγε αργότερα πως «και το μισό εκατομμύριο να μην ψήφισε συνειδητά - πολιτική αποχή -, αν η Αριστερά και η Κεντροαριστερά κατέβαιναν στις εκλογές, το αποτέλεσμα θα ήταν διαφορετικό».

Ο ίδιος ο Νίκος Ζαχαριάδης, το 1950, παραδέχτηκε ότι η απόφαση της αποχής ήταν «σφάλμα τακτικής». Πολλοί είναι αυτοί που του χρεώνουν προσωπικά το λάθος της αποχής καθώς φαίνεται πως είχε αφοσιωθεί στην προετοιμασία του αντάρτικου. «Η αποχή υπήρξε από τα σοβαρότερα λάθη τακτικής του κόμματος… Η Κεντρική Επιτροπή, ξεκινώντας λαθεμένα από την ιδέα πως υπήρχε στη χώρα επαναστατική κατάσταση, αποφάσισε να μη πάρει μέρος στις εκλογές και στράφηκε προς την κατεύθυνση της ένοπλης πάλης», είχε πει ο Κώστας Κολιγιάννης, Α' Γραμματέας του ΚΚΕ στο 8ο Συνέδριο του κόμματος τον Σεπτέμβριο του 1964.

Google News

Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.