Η αιματηρή δράση της ΟΠΛΑ και η εκτέλεση του δωσίλογου υπουργού Νικόλαου Καλύβα

Σε καιρούς σκοτεινούς οι ιστορίες που «γεννιούνται», είναι συνήθως γραμμένες με αίμα. Κάπως έτσι τη σκληρή περίοδο της ναζιστικής κατοχής στην Ελλάδα υπάρχει ένα κεφάλαιο που ακόμα και σήμερα παραμένει «σκοτεινό» καθώς για κάποιο λόγο θεωρείται θέμα «ταμπού». Είναι η δράση της περιβόητης ΟΠΛΑ (της Οργάνωσης Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών) που δημιούργησε το ΚΚΕ και το ΕΑΜ. Η πορεία της εκείνα τα χρόνια είναι αιματοβαμμένη και κάνει πολλούς, ακόμα και τόσες δεκαετίες αργότερα, να αποφεύγουν την όποια ανάλυση στα χτυπήματα που έκανε η Οργάνωση.

Η αιματηρή δράση της ΟΠΛΑ

Την περίοδο της κατοχής, παράλληλα και ταυτόχρονα, με τον πόλεμο κατά των Ναζί υπήρχε σε πλήρη εξέλιξη και μια άλλη μάχη. Η μάχη κατά των δωσίλογων, των ντόπιων συνεργατών τους δηλαδή. Μια μάχη που μοιάζει με εμφύλιο αλλά, όσοι έχουν ασχοληθεί με το συγκεκριμένο κομμάτι της ιστορίας, δεν τη χαρακτηρίζουν ως τέτοια καθώς θεωρούν πως οι Έλληνες συνεργάτες των Ναζί λειτουργούσαν ως το «μακρύ χέρι» τους και άρα ο πόλεμος εναντίον τους ήταν πόλεμος κατά του κατακτητή.

Αυτό που σε γενικές γραμμές έκαναν οι δωσίλογοι και γενικά οι ντόπιοι συνεργάτες των κατακτητών ήταν να φτάνουν εκεί που δεν μπορούσαν οι Ναζί. Γνώριζαν δηλαδή πρόσωπα και πράγματα και αυτό το χρησιμοποιούσαν για να εξολοθρεύουν Έλληνες αντιστασιακούς.

Πολλοί ήταν οι Έλληνες που ενώ έπαιρναν όλα τα μέτρα προφύλαξης βρίσκονταν ξαφνικά στα χέρια του εχθρού και η συνέχεια ήταν γνωστή: Φυλακές, βασανιστήρια και εκτελέσεις. Η αγωνίστρια Ηλέκτρα Αποστόλου είναι ένα μόνο παράδειγμα. Σε εκείνο ακριβώς το σημείο το ΚΚΕ και το ΕΑΜ αποφάσισαν πως θα έπρεπε απέναντι σε αυτό το φαινόμενο να υπάρξει μια απάντηση.

Η απάντηση ήταν η δημιουργία της Οργάνωσης Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών (ΟΠΛΑ) ή Οργάνωσης Περιφρούρησης Λαϊκού Αγώνα ή Οργάνωσης Προστασίας Λαϊκού Αγώνα. Ήταν μια κάθετη οργάνωση που καθοδηγούνταν, έπαιρνε εντολές και έδινε αναφορές, απευθείας από το Πολιτικό Γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ.

Μέλη της ΟΠΛΑ ήταν έμπιστα και ικανά στελέχη των οργανώσεων ΕΑΜ – ΕΛΑΣ - ΕΠΟΝ τα οποία είχαν επιλεγεί προσεχτικά και με βάση τις δεξιότητες τους ενώ είχαν μια άρτια εκπαίδευση προκειμένου να αποφεύγονται λάθη και αποτυχίες. Σύμβολο της ΟΠΛΑ ήταν ένα ρολόι με τους δείκτες του σταματημένους στις 12 παρά 5. Αυτά τα «πέντε λεπτά» ήταν ο χρόνος που απέμενε στους δωσίλογους, ώστε να αλλάξουν ρότα, πριν... έρθει η ώρα τους. Το σήμα της ΟΠΛΑ, μάλιστα, εμφανίζονταν προειδοποιητικά και σε όσους η Οργάνωση θεωρούσε ότι χρειάζονταν απλά μια προειδοποίηση.

Η δράση της ΟΠΛΑ έπεσε σαν «βόμβα». Αυτοί που μέχρι και πριν από λίγο καιρό ένιωθαν άτρωτοι (πάντα με τις «πλάτες» των Ναζί) ξαφνικά δεν ένιωθαν ασφαλείς ούτε μέσα στα σπίτια τους. Τα μέλη της ΟΠΛΑ μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα κατάφεραν και έσπειραν τον τρόμο. Όποιος δωσίλογος, συνεργάτης των κατακτητών, έμπαινε στη «λίστα» της ΟΠΛΑ είχε προδιαγεγραμμένη μοίρα.

Στις γειτονιές οι κάτοικοι «έδιναν» όλους αυτούς που τους έκαναν τη ζωή δύσκολη και στη συνέχεια αναλάμβανε η ΟΠΛΑ ακόμα και με «επισκέψεις» στα σπίτια των δωσίλογων. Ιδιαίτερη «αδυναμία» έδειχναν σε αυτούς που νόμιζαν πως φορώντας μια μαύρη κουκούλα δε θα τους αναγνώριζε κανείς και θα μπορούσαν να συνεχίσουν το έργο τους.

Η πρώτη εκτέλεση της ΟΠΛΑ έγινε στις 27/9/1943 (στη δεύτερη επέτειο από την ίδρυση του ΕΑΜ) όταν τα μέλη της σκότωσαν τον ταγματάρχη της Χωροφυλακής Δημήτρη Αλεξόπουλο ο οποίος είχε δώσει εντολή να χτυπηθεί με αληθινά πυρά απεργιακή συγκέντρωση στην Καλογρέζα. Ο Αλεξόπουλος ήταν ο πρώτος που διέταξε να χτυπηθούν Έλληνες χωρίς να υπάρχει ανάλογη εντολή από τους Γερμανούς κατακτητές! Ο Αλεξόπουλος εκτελέστηκε την ώρα που περπατούσε στη γέφυρα της Νέας Ιωνίας και στα ρούχα του βρέθηκε ένα σημείωμα που έγραφε «Έτσι τιμωρούνται οι προδότες». Τις επόμενες ημέρες σε πολλούς τοίχους της περιοχής «άγνωστοι» έγραφαν με κόκκινη μπογιά: «Οι προδότες θα ακολουθήσουν τον Αλεξόπουλο»!

Εμβληματική στιγμή στη διαδρομή της ΟΠΛΑ ήταν η τιμωρία όσων δωσίλογων βοήθησαν τους Ναζί να στήσουν το αιματηρό μπλόκο της Καλογρέζας στις 14 Μαρτίου του 1944, σε μια χρονική στιγμή, μάλιστα, που ο πόλεμος είχε χαθεί για τους Γερμανούς. Εκείνη την ημέρα πάνω από 500 κάτοικοι της περιοχής συνελήφθησαν και πολλοί από αυτούς υπέστησαν φρικτά βασανιστήρια στα κολαστήρια της Ειδικής Ασφάλειας. Την ώρα που έγινε το μπλόκο 22 νεαροί εργάτες, μέλη της ΕΠΟΝ ανάμεσα στα οποία και ένας Ιταλός αντιφασίστας, εκτελέστηκαν από τους Ταγματασφαλίτες. Σύμφωνα με κάποιες αναφορές πολλοί από τους συνεργάτες των Ναζί που συμμετείχαν στο Μπλόκο της Καλογρέζας, εντοπίστηκαν μέσα στα σπίτια τους, να κοιμούνται σαν να μην τρέχει τίποτα. Η σύλληψη, η δική, η καταδίκη και η εκτέλεση της ποινής τους γινόταν μέσα σε λίγα λεπτά, στο ίδιο δωμάτιο.

Μετά την απελευθέρωση, ωστόσο, τα πράγματα αλλάζουν. Ο έλεγχος της ΟΠΛΑ και κυρίως των ενεργειών της από το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ δεν ήταν τόσο στενός και κάπως έτσι φτάσαμε και σε εγκλήματα που δε σήκωναν καμία δικαιολογία. Βέβαια, μιλάμε για μια περίοδο όπου η βία είχε τον πρώτο λόγο και η χώρα όδευε με μαθηματική ακρίβεια στον εμφύλιο. Σε αυτό το πλαίσιο κάποια από τα μέλη της ΟΠΛΑ για διάφορους λόγους πέρασαν από τη «Λαϊκή Αυτοάμυνα» στην «αυτοδικία». Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της δράσης της ΟΠΛΑ εκείνη τη σκοτεινή περίοδο ήταν φυσικά η άγρια δολοφονία της ηθοποιού Ελένης Παπαδάκη που σημάδεψε οριστικά την πορεία της Οργάνωσης η οποία λίγο καιρό αργότερα (το 1947) διαλύθηκε αν και δεν ήταν λίγοι αυτοί που συνέχισαν στο δρόμο της αυτοδικίας, στο όνομα της ΟΠΛΑ.

Η εκτέλεση του δωσίλογου υπουργού Νικόλαου Καλύβα

Ένα από τα σημαντικότερα και πιο ηχηρά χτυπήματα της ΟΠΛΑ έγινε μια ημέρα σαν σήμερα. Στις 24 Ιανουαρίου 1944 ο «δρόμος» των μαχητών της ΟΠΛΑ συναντήθηκε με τον δρόμο του κατοχικού υπουργού Εργασίας, Νικόλαου Καλύβα ο οποίος, πέρα από πράκτορας των Γερμανών κατακτητών ήταν και αυτός που εμφανίστηκε πρόθυμος να φτιάξει τη λίστα των Ελλήνων που θα στέλνονταν με τη βία στη Γερμανία ως σκλάβοι προκειμένου να δουλέψουν εκεί σε δημόσια έργα που σχεδίαζε να κάνει το Γ' Ράιχ.

Το εντυπωσιακό με την περίπτωση του Καλύβα ήταν πως στην περίοδο του μεσοπολέμου ήταν ένας από τους πλέον δυναμικούς συνδικαλιστές. Ξαφνικά, ωστόσο, αποφάσισε να περάσει στο αντίπαλο στρατόπεδο και, μάλιστα, έχοντας μια εκδικητική διάθεση απέναντι στους πρώην συντρόφους του. Ο Καλύβας αρχικά έγινε ένθερμος υποστηρικτής της δικτατορίας του Μεταξά και από τον Αύγουστο του 1941 διορίστηκε (με δεδομένο το παρελθόν του ως συνδικαλιστής) στην τότε ΓΣΕΕ (εκείνη την εποχή είχε την ονομασία Εθνική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδας). Ο Καλύβας φρόντιζε με βια και τραμπουκισμούς να λαμβάνει την πλειοψηφία σε όσα «συνέδρια» διοργάνωνε αλλά ουδέποτε κατάφερε να κερδίσει ανάλογες ψηφοφορίες στα πρωτοβάθμια σωματεία.

Οι... υπηρεσίες του Καλύβα εκτιμήθηκαν από τις δυνάμεις κατοχής και έτσι στις 2 Δεκεμβρίου 1942 ο Καλύβας τοποθετήθηκε υφυπουργός Εργασίας στην κυβέρνηση Λογοθετόπουλου. Τη 1η Δεκεμβρίου 1943 τοποθετήθηκε ξανά υφυπουργός Εργασίας αλλά αυτή τη φορά στην κυβέρνηση Ράλλη. Βασικό του έργο, όπως ήδη αναφέρθηκε, ήταν να φτιάξει τη λίστα με τους Έλληνες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης που είχαν συλληφθεί για τη δράση τους και θα στέλνονταν με τη βία στη Γερμανία ως σκλάβοι. Παράλληλα ήταν ο αρμόδιος υπουργός για τη θέσπιση νόμου που θα καταργούσε την απαγόρευση απολύσεων που είχε νομοθετηθεί στον σκληρό χειμώνα του 1941, που οι άνθρωποι πέθαιναν από την πείνα στους δρόμους. Τότε (ακόμα και) η κυβέρνηση Τσολάκογλου είχε νομοθετήσει την απαγόρευση απολύσεων εκτός και αν ο εργοδότης – αντικειμενικά – δεν μπορούσε να συνεχίσει τις εργασίες. Ο νόμος που προετοιμαζόταν από τον Καλύβα προέβλεπε πως η απόλυση του εργαζόμενου επιτρεπόταν και θα έπαιρνε ένα μικρό επίδομα μόνο εάν και εφόσον έκανε την εγγραφή του στο «Γραφείο Εργασίας» το οποίο θα του έβρισκε δουλειά οπουδήποτε. Ακόμα και στη... Γερμανία!

Το... ρολόι για τον Καλύβα είχε αρχίσει να μετράει αντίστροφα. Στις 7:15 το πρωί της 24ης Ιανουαρίου μέλη της ΟΠΛΑ του έστησαν ενέδρα έξω από το σπίτι του. Όταν αυτός βγήκε για να πάει στο γραφείο του τον εκτέλεσαν. Η εκτέλεση του Καλύβα έκανε αίσθηση ακόμα και στο εξωτερικό. Πολλά δημοσιεύματα ξένων εφημερίδων επικροτούσαν τη συγκεκριμένη ενέργεια! Ενδεικτικότερο παράδειγμα το δημοσίευμα (29 Ιανουαρίου 1944) των New York Times, με τίτλο: «Ένας σιχαμερός Έλληνας εξολοθρεύτηκε. Ο υπουργός Εργασίας, Νικόλαος Καλύβας, πυροβολήθηκε από τρεις νέους»!

Για την εκτέλεση του Καλύβα κατηγορήθηκε το μέλος του Εργατικού ΕΑΜ Σταμάτης Μαστρογιαννάκος, που, δύο μέρες πριν, είχε απευθύνει προς τον Καλύβα την απειλή ότι αν θεσπισθεί ο νόμος αυτός, τότε ο ίδιος και τα παιδιά του θα μπουν στη «μαύρη λίστα» της ΟΠΛΑ.  Τελικά, ο Μαστρογιαννάκος απαλλάχθηκε επειδή δεν υπήρχαν στοιχεία.