«Δεν κάνουμε θέατρο για το θέατρο. Δεν κάνουμε θέατρο για να ζήσουμε. Κάνουμε θέατρο για να πλουτίσουμε τους εαυτούς μας, το κοινό που μας παρακολουθεί κι όλοι μαζί να βοηθήσουμε να δημιουργηθεί ένας πλατύς, ψυχικά πλούσιος και ακέραιος πολιτισμός στον τόπο μας».
Ο Κάρολος Κουν δεν ήταν απλά ο κορυφαίος έλληνας σκηνοθέτης του θεάτρου. Ήταν ο άνθρωπος που άλλαξε (και καθόρισε) την πορεία του θεάτρου στην Ελλάδα.
Ιδιοφυής αλλά και ακραία απαιτητικός, ο Κάρολος Κουν δημιούργησε μεταφορικά και κυριολεκτικά τη δική του σχολή στο θέατρο. Απαιτούσε από τους ηθοποιούς να τα δίνουν όλα και κάτι παραπάνω. Αγγίζει τα όρια του αστικού μύθου, άλλωστε, η οδηγία που είχε δώσει στον χορό όταν έκαναν πρόβα τις «Όρνιθες» του Αριστοφάνη. Τους είχε πει να ανέβουν σε ένα συγκεκριμένο σημείο της σκηνής απ' όπου θα έπρεπε να πέσουν. Όταν το έκαναν τους είπε: «Ωραία. Τώρα θα πηδήξετε και θα πέσετε αργά»!
Εκρηκτικός χαρακτήρας αλλά και μεγάλος δάσκαλος. Σε μία ηθοποιό είχε πετάξει ένα τασάκι πάνω στα νεύρα του. Από τα «χέρια» του, ωστόσο, πέρασαν σπουδαίοι ηθοποιοί όπως οι Διαμαντόπουλος, Καλλέργης, Ζερβός, Φέρτης, Μιχαλακόπουλος, Καρακατσάνης, Χρυσομάλλης, Αρμένης, Γκιωνάκης, Κουγιουμτζής και τόσοι άλλοι.
Ειδικά ο Μίμης Κουγιουμτζής είχε να διηγηθεί μία φοβερή ιστορία που έδειχνε το πόσο εκρηκτικός χαρακτήρας ήταν ο μεγάλος δάσκαλος του θεάτρου.
Ο Κουγιουμτζής, όπως ο ίδιος είχε πει, συνήθιζε να κυκλοφορεί στις πρόβες με μια κινηματογραφική μηχανή προκειμένου να απαθανατίζει στιγμιότυπα. Μία ημέρα ο Κουν άκουσε το θόρυβο της μηχανής και ζήτησε να τον απολύσουν. «Να λυθεί αμέσως το συμβόλαιο του Μίμη», είπε οργισμένος. Ο διαχειριστής έμεινε άφωνος. «Mα δεν έχουμε συμβόλαια, κύριε Κουν», ψέλισσε. «Nα κάνουμε και να του το σχίσουμε αμέσως», απάντησε εκείνος!
«Η Τέχνη είναι μεγάλη. Θα την πλησιάσουμε με ευλάβεια και σεβασμό. Δεν έχουμε το δικαίωμα να την κατεβάζουμε στο ανάστημά μας» έλεγε διαρκώς και ακριβώς αυτή η προσέγγιση ήταν που τον έκανε «θεόρατο» στα μάτια των μαθητών και των θεατών του.
Ο ιδιοφυής θεατράνθρωπος Κάρολος Κουν
Ο Κάρολος Κουν γεννήθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 1908 στην Προύσα της Μικράς Ασίας και μεγάλωσε σε μία, μάλλον, περίεργη οικογένεια. Ο πατέρας του Ερρίκος Κοέν ήταν ένα πάμπλουτος έμπορος και η μητέρα του, Μελπομένη Παπαδοπούλου, μία γυναίκα που της άρεσε, αυτό που λέμε, η «μεγάλη ζωή».
Οι γονείς του έλειπαν συχνά από το σπίτι και κάπως έτσι ο μικρός Κάρολος (ειδικά από τη στιγμή που οι γονείς του χώρισαν) μεγάλωσε ουσιαστικά με την πρωσογερμανίδα γκουβερνάντα του και τους κατ' οίκον διδασκάλους του.
Από μικρή ηλικία έδειξε την αγάπη και την έφεση που είχε στις Τέχνες. Τα πρώτα δείγματα της δουλειάς του, ωστόσο, τα έδειξε όταν το 1929 που εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα (μετά τις σπουδές του σε Κωνσταντινούπολη και Σορβόννη), διορίστηκε καθηγητής αγγλικών στο Κολλέγιο Αθηνών.
Εκεί, μαζί με τους μαθητές του άρχισε να «σκαρώνει» τις πρώτες θεατρικές του παραστάσεις, σε κείμενα που έγραφε ο ίδιος. Πρακτικά, ωστόσο, η πρώτη του εμφάνιση ως σκηνοθέτη ήταν στο Τέλος του ταξιδιού του Ρόμπερτ Σερίφ.
Το 1942 ίδρυσε το Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν» και την ομώνυμη Δραματική Σχολή στην οποία μαθήτευσαν πολλοί από τους σημαντικότερους ηθοποιούς και σκηνοθέτες της μεταπολεμικής γενιάς.
Οι εποχές ήταν δύσκολες (πρώτα ο πόλεμος και στη συνέχεια ο εμφύλιος) και έτσι τα οικονομικά προβλήματα (στο μεταξύ ο πατέρας του είχε καταστραφεί οικονομικά και δεν μπορούσε να βοηθήσει), ανάγκασαν τον Κάρολο Κουν να κλείσει τη σχολή του. Την οποία άνοιξε ξανά το 1954, καταφέρνοντας να χτίσει τον μύθο που όλοι ξέρουμε σήμερα.
Μέσα από την ανατρεπτική ματιά του Κάρολου Κουν οι θεατές είδαν έργα των Ίψεν, Τζορτζ Μπέρναρντ Σω, Αντόν Τσέχοφ, Λουίτζι Πιραντέλλο, Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, Τένεσι Ουίλιαμς, Άρθουρ Μίλερ, Μπρεχτ, Ιονέσκο, Ντάριο Φο και βέβαια Σαιξπηρ, να παίρνουν μία εντελώς νέα μορφή και καθόρισαν την πορεία του ελληνικού θεάτρου.
Παράλληλα, η ενασχόληση σου με το αρχαίο θεάτρου έγινε πρότυπο για τους νεότερους σκηνοθέτες. Μετέφερε τις αρχαίες παραστάσεις σε κάθε γωνιά της Ευρώπης με τους κριτικούς να τον αποθεώνουν και τους θεατές να υποκλίνονται.
«Θέλησα πάντα τα έργα μου ν’ απευθύνονται στο λαό, αλλά χωρίς να κάνω συμβιβασμούς σ’ αυτό που πιστεύω. Κάνω θέατρο που προσπαθεί να τραβήξει όσο γίνεται περισσότερο κόσμο. Μ’ ενδιαφέρει ο αγνός άνθρωπος του λαού. Αν δεχτούμε πως το κοινό δημιουργεί ένα κύκλο, μ’ ενδιαφέρουν αυτοί που είναι στην αρχή του, για την αγνότητά τους κι αυτοί που είναι στο τέλος, για την πείρα και τη σοφία τους. Αδιαφορώ για τους μεσαίους», είχε πει σε συνέντευξή του στην «Ελευθεροτυπία» το 1978.
Ο Κάρολος Κουν, που σκηνοθέτησε περίπου 300 (!) παραστάσεις και είχε συνολικά 730 ηθοποιούς μαθητές, πέθανε τη νύχτα της 14ης Φεβρουαρίου 1987 στο νοσοκομείο μετά από ολιγοήμερη νοσηλεία του εξαιτίας έντονου πόνου στο στήθος.
Η λογοκρισία στους «Όρνιθες» του Αριστοφάνη
Τέλη Αυγούστου του 1959 ο Κάρολος Κουν αποφάσισε να ανεβάσει στο Ηρώδειο τους «Όρνιθες» του Αριστοφάνη. Ήταν η πρώτη φορά που το «Θέατρο Τέχνης» έμπαινε στο αρχαίο ρωμαϊκό ωδείο. Και το έκανε με τρόπο επιβλητικό. Από τη μία η θεατρική – ανατρεπτική ματιά του Κουν και από την άλλη τα σκηνικά και τα κοστούμια του Τσαρούχη και η μουσική του Χατζιδάκι συνέθεταν μία επικών διαστάσεων παράσταση.
Η παράσταση δόθηκε το Σάββατο 29 Αυγούστου μπροστά σε 3.500 θεατές. Όλα κυλούσαν ομαλά μέχρι τη σκηνή όπου ο Πεισθέταιρος (κεντρικό πρόσωπο της κωμωδίας του Αριστοφάνη) κάλεσε έναν ιερέα για να θυσιάσει στους θεούς έναν τράγο.
Ο ιερέας εμφανίστηκε με καλυμμαύχι και άρχισε να ψάλει τα λόγια σε τόνο που παρέπεμπε σε βυζαντινή εκκλησιαστική ψαλμωδία! Τότε ένας από τους θεατές πετάχτηκε σε έξαλλη κατάσταση όρθιος και άρχισε να φωνάζει «ντροπή, αίσχος, βεβήλωσις».
Στη συνέχεια βρέθηκαν και άλλοι που αντέδρασαν σε αυτή την εικόνα και όλοι μαζί άρχισαν να ζητούν από τους συντελεστές να σταματήσουν την παράσταση. Την ίδια ώρα, ωστόσο, υπήρχαν και εκείνοι που ζητούσαν να συνεχιστεί η παράσταση και απαιτούσαν από όσους αντιδρούσαν να φύγουν από το Ηρώδειο. Ακολούθησαν σκηνές χάους.
Ανάμεσα στους θεατές που αντιδρούσαν ήταν και ο τότε υπουργός προεδρίας της Κυβερνήσεως (της ΕΡΕ με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή) και Διοικητής του ΕΟΤ, Κωνσταντίνος Τσάτσος, ο οποίος έξαλλος αποχώρησε από το Ηρώδειο και την επόμενη ημέρα με ανακοίνωση την οποία εξέδωσε ακύρωσε τη δεύτερη παράσταση που θα δινόταν την επόμενη ημέρα, Κυριακή 30 Αυγούστου!
«Ανακοινούται από το υπουργείον Προεδρίας της Κυβερνήσεως ότι κατ’ εντολήν του κ. Κωνσταντίνου Τσάτσου ματαιούται η δευτέρα παράστασις των «Ορνίθων» του Αριστοφάνους, η οποία επρόκειτο να δοθεί σήμερον Κυριακή και ώραν 20.30. Το χθες εμφανισθέν έργον ατελέστατα προπαρασκευασμένον απετέλεσε παραμόρφωσιν του πνεύματος του κλασικού κειμένου, ωρισμέναι δε σκηναί αυτού παρουσιάσθησαν κατά τρόπον προσβάλλοντα το θρησκευτικόν αίσθημα του λαού», ανέφερε η ανακοίνωση που εκδόθηκε!
Ο φιλοκυβερνητικός Τύπος έστησε «πάρτι» μέσα από τα πρωτοσέλιδα του. Για «καλλιτεχνικόν σκάνδαλον εις το Ηρώδειο» έγραφε την επομένη η «Καθημερινή». Η «Βραδυνή» έκανε λόγο για «λαϊκή εξέγερση» ενώ η «Εστία» έγραψε ότι «έφριξαν κυριολεκτικά οι χιλιάδες των Αθηναίων και οι ξένοι» ενώ έδινε πολιτική διάσταση στο επεισόδιο τονίζοντας πως όσοι χειροκρότησαν ήταν... κομμουνιστές και καταγγέλοντας την «απόπειρα κουμμουνιστικοποιήσεως του Αριστοφάνους» από τον Κάρολο Κουν!
Εκείνη η περιπέτεια, ωστόσο, δεν ήταν ικανή να σταματήσει την πορεία της παράστασης. Ο Κάρολος Κουν πήρε τους «Όρνιθες» και τους πήγε, το 1962, στο Παρίσι όπου πήραν το βραβείο καλύτερης παράσταση, ενώ το 1964, το 1965 και το 1966 έκανε μια αποθεωτική πανευρωπαϊκή περιοδεία με τους κριτικούς να αποθεώνουν τους «Όρνιθες» ως την καλύτερη παράσταση Αριστοφάνη που είδε ποτέ η Ευρώπη.
«Είναι σχεδόν απίστευτο ότι όταν το έργο πρωτοπαρουσιάστηκε το 414 π.Χ., ο Αριστοφάνης πήρε το δεύτερο βραβείο. Αν το έργο το είχε σκηνοθετήσει τότε ο Κουν σίγουρα θα έπαιρνε το πρώτο», έγραφαν οι «Times» του Λονδίνου!
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
