Μέσα σε τόσο κοσμογονικά γεγονότα, όπως η έναρξη της Επανάστασης του 1821, μύθοι δε χωράνε. Έτσι θα έπρεπε να είναι, δηλαδή, γιατί στην πραγματικότητα οι ιστορικές «νοθείες» είναι αμέτρητες. Τα κίνητρα για αυτές τις «νοθείες» είναι πολλά. Κυρίως πολιτικά.
Όποια και αν είναι τα κίνητρα, ωστόσο, ο στόχος είναι πάντα ένας: Η ιστορία να λειτουργεί ως ο συνεκτικός ιστός της ταυτότητας του έθνους.
Και όμως. Η Επανάσταση του 1821 είναι ένα γεγονός τόσο μεγάλο και τόσο σπουδαίο από μόνο του και έχει τόσα πολλά να μας διδάξει που στην πραγματικότητα δεν έχει ανάγκη κανέναν μύθο για να αγγίξει τις ψυχές των ανθρώπων.
Ίσα ίσα, μάλιστα, και σε αυτό συμφωνούν οι περισσότεροι ιστορικοί, αν στα σχολεία μαθαίναμε αυτά που πραγματικά έγιναν, ίσως να μπορούσαμε να τα χρησιμοποιούμε και σαν «μπούσουλα» για τις καθημερινές επαναστάσεις του σήμερα.
1) Ήταν ολόκληρη η Ελλάδα υπόδουλη για 400 χρόνια;
Η απάντηση είναι όχι. Δεν ήταν ολόκληρη η Ελλάδα υπόδουλη για 400 χρόνια. Άλλες περιοχές ήταν περισσότερο άλλες λιγότερο.
Για παράδειγμα, σχεδόν ολόκληρη η βόρεια Ελλάδα έμεινε σκλαβωμένη στους Τούρκους για πάνω από 500 χρόνια καθώς οι Οθωμανοί την κατέλαβαν ήδη από το 1362, περίπου δηλαδή 110 χρόνια πριν την πτώση της Κωνσταντινούπολης. Αντίθετα, η Πελοπόννησος ήταν υπόδουλη για περίπου 300-350 χρόνια. Υπήρχαν βέβαια και τα Ιόνια νησιά (τα οποία έλεγχαν οι Ιταλοί και οι Γάλλοι), η Μάνη και τα Σφακιά που δεν υποδουλώθηκαν ποτέ αν και πλήρωναν φόρο υποτέλειας στη Μεγάλη Πύλη.
Το «400 χρόνια σκλαβιάς», λοιπόν, είναι κάτι που χρησιμοποιείται για να θυμίζει την Άλωση της Κωνσταντινούπολης αλλά κυρίως για την... οικονομία της συζήτησης.
2) Τι έγινε την 25η Μαρτίου 1821;
Πέρα από κάποιες σποραδικές και χωρίς ιδιαίτερη σημασία μάχες δεν έγινε τίποτα το άξιο αναφοράς. Πολλοί υποστηρίζουν ότι ημερομηνία έναρξης της Επανάστασης θα έπρεπε να θεωρείται η 22 Φεβρουαρίου, οπότε άρχισε η επανάσταση των Ελλήνων στη Βλαχία με την προκήρυξη του Αλέξανδρου Υψηλάντη: «Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος».
Στην πραγματικότητα, όμως, η Επανάσταση ξεκίνησε στην Πελοπόννησο. Υπάρχει, μάλιστα, και μια καλώς εννοούμενη «κόντρα» ανάμεσα σε Αχαιούς και Μανιάτες για το ποιος έριξε την πρώτη τουφεκιά του Αγώνα. Στις 15 Μαρτίου με εντολή του Παπαφλέσσα, ο φίλος του Νικόλαος Σουλιώτης με τον Ανδρέα Πετμεζά έστησαν καρτέρι στο δρόμο Καλαβρύτων – Τρίπολης και σκότωσαν δύο Τούρκους σπαχήδες κοντά στο Λιβάρτσι. Όπως γράφει ο Γιάνης Κορδάτος στη «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας»: «επίσης, την ίδια ή την άλλη μέρα σκοτώθηκαν και μερικοί γυφτοχαρατζήδες κοντά στο Αγρίδι καθώς και τρεις τάταροι (σσ: ταχυδρόμοι). Έτσι το ντουφεκίδι άρχισε και τούρκικο αίμα χύθηκε».
Αυτό, όμως, δεν μπορεί να θεωρηθεί αρχή ενός πολέμου. Περισσότερο με αντάρτικο έμοιαζε, είναι η αλήθεια. Οι Αχαιοί λένε πως αυτό έγινε στις 21 Μαρτίου με την πολιορκία των Καλαβρύτων. Αυτή λένε πως είναι η πρώτη πολεμική πράξη της Επανάστασης τονίζοντας, μάλιστα, πως έληξε νικηφόρα, πέντε ημέρες αργότερα. Από την πλευρά τους οι Μανιάτες λένε πως η πρώτη πράξη αυτού του πολέμου ήταν στις 23 Μαρτίου όταν ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης μαζί με τη βοήθεια του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη καταλαμβάνουν την Καλαμάτα και από εκεί διακηρύσσουν τον ξεσηκωμό των Ελλήνων.
Την ίδια ημέρα οι άνδρες του Αντρέα Λόντου καταλαμβάνουν το σημερινό Αίγιο. Όπως εύκολα μπορεί να αντιληφθεί κανείς η 23 Μαρτίου είναι μια εξαιρετικά κρίσιμη ημερομηνία του Αγώνα των Ελλήνων για εθνική ανεξαρτησία! Πολλοί, μάλιστα, είναι αυτοί που λένε πως θα μπορούσε να είναι αυτή η «25η Μαρτίου» που θα γιόρταζαν οι Έλληνες.
Αξίζει να σημειωθεί, πάντως, πως ήδη από τις 17 Μαρτίου, οι πρόκριτοι της Μάνης, υπό την αρχηγία του Πετρόμπεη, είχαν υψώσει τη σημαία της επανάστασης στην Τσίμοβα, σημερινή Αρεόπολη της Λακωνίας. Ο παπάς του χωριού όρκισε και ευλόγησε τα όπλα των καπεταναίων και των παλικαριών τους στην Εκκλησία των Ταξιαρχών. Οι ατίθασοι Μανιάτες ξεκίνησαν την Επανάσταση, οκτώ μέρες πριν από τη συμβατική της έναρξη.
3) Ύψωσε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός το λάβαρο στην Άγια Λαύρα;
Υποτίθεται πως ένα από τα πιο σπουδαία γεγονότα της σημερινής ημέρας είναι η ύψωση του λάβαρου της Μονής της Αγίας Λαύρας και η ορκωμοσία των παλικαριών που είχαν ζωστεί με τα άρματά τους από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό. Ακόμα και ο ίδιος ο Παλαιών Πατρών Γερμανός δεν αναφέρει λέξη για το περιστατικό στα απομνημονεύματά του.
Είναι ιστορικά εξακριβωμένο, πλέον, ότι εκείνη την ημέρα ο Παλαιών Γερμανός δε βρισκόταν στη Μονή της Αγίας Λαύρας! Βρισκόταν στην Πάτρα, όπου όντως όρκισε τους επαναστάτες της περιοχής στην Πλατεία του Αγίου Γεωργίου. Τον εθνικό αυτό μύθο τον οφείλουμε στον Γάλλο περιηγητή και ιστορικό Φρανσουά Πουκεβίλ (1770-1838), ο οποίος συνέγραψε την τετράτομη Ιστορία της Αναγεννήσεως της Ελλάδος (1824).
Η ιστορία διαδόθηκε από στόμα σε στόμα, αλλά και μέσω του πίνακα Ο Όρκος της Αγίας Λαύρας (1851) του σημαντικού Έλληνα ζωγράφου Θεόδωρου Βρυζάκη (1814-1878). Ακόμα και ο ιστορικός Σπυρίδων Τρικούπης, που αρχικά είχε υιοθετήσει τον μύθο της Αγίας Λαύρας στη δεύτερη έκδοση της «Ιστορίας της Ελληνικής Επαναστάσεως» το 1860, είναι κατηγορηματικός: «Ψευδής είναι η εν Ελλάδι επικρατούσα ιδέα ότι εν τη μονή της Αγίας Λαύρας ανυψώθη κατά το πρώτον η σημαία της ελληνικής επαναστάσεως…».
4) Ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε' εκτελέστηκε επειδή στήριξε την Επανάσταση;
Ο Σουλτάνος όταν έμαθε πως ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κήρυξε την Επανάσταση στη Μολδοβλαχία, εξοργίστηκε. Διέταξε τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε' να αφορίσει τους Επαναστάτες και τη Φιλική Εταιρεία. Ο Γρηγόριος αν και θα μπορούσε να μην το κάνει, τελικά, το έκανε. Αρχικά προσπάθησε να ξεγελάσει τον Σουλτάνο με έναν αφορισμό... τοπικής εμβέλειας αλλά στη συνέχεια υπέγραψε τον «κανονικό».
Οι υπόδουλοι Έλληνες, ωστόσο, είχαν ξεσηκωθεί και το «ποτάμι» δε θα γυρνούσε πίσω με έναν αφορισμό. Έτσι ο Σουλτάνος διέταξε να κρεμάσουν τον Πατριάρχη. Όχι, όμως, επειδή ήταν επαναστάτης ή στήριξε την Επανάσταση αλλά επειδή τον θεώρησε ανίκανο (ως Οθωμανό κρατικό υπάλληλο) να τη σταματήσει.
5) Έπαιξε ρόλο στην προετοιμασία της Επανάστασης το «κρυφό σχολειό»;
Για «κρυφό σχολειό» δεν ξέρουμε. Υπήρχαν, όμως, πολλά και... φανερά σχολειά. Στην πραγματικότητα οι Οθωμανοί δε νοιάζονταν αν οι υποτελείς λαοί μάθαιναν ο καθένας τη γλώσσα του. Βασικά, επεδίωκαν ακριβώς το αντίθετο.
Αν σε ολόκληρη την Αυτοκρατορία τα παιδιά μάθαιναν τα ίδια πράγματα μετά από πολλά χρόνια θα ήταν ένας συμπαγής λαός (υπόδουλων) που θα αναζητούσε την ελευθερία του ενιαία οπότε αυτό θα ήταν επικίνδυνο για την ακεραιότητα της. Αν, όμως, ο κάθε λαός διατηρούσε τα δικά του χαρακτηριστικά και δεν ενωνόταν με κάποιον άλλο (που επίσης θα διατηρούσε τα δικά του) τότε ο έλεγχος θα ήταν πιο εύκολος για τον Σουλτάνο.
Μεταξύ μας, το μόνο που πραγματικά ενδιέφερε τους Οθωμανούς αξιωματούχους ήταν να καταβάλλονται οι φόροι στον Σουλτάνο και ίδιοι να διατηρούν τις περιουσίες και τα προνόμιά τους. Τίποτε άλλο.
6) Πολεμούσαν οι Έλληνες κατά Οθωμανών μονιασμένοι και αγαπημένοι;
Ίσως για λίγο. Στην αρχή. Όταν ξεκίνησαν να έρχονται οι μεγάλες νίκες τα πράγματα άλλαξαν δραματικά. Ήδη από το πρώτο έτος της Επανάστασης πολιτικοί και στρατιωτικοί «σφάζονταν» μεταξύ τους για την εξουσία και τα προνόμιά της.
Το φθινόπωρο του 1823 ξέσπασε ο πρώτος εμφύλιος που κράτησε μέχρι τον Ιούνιο του 1824. Ο δεύτερος εμφύλιος ξεκίνησε αμέσως μετά, τον Ιούλιο του 1824 και κράτησε μέχρι τον Ιανουάριο του 1825.
Είναι ενδεικτικό πως οι πολιτικοί φρόντισαν να κλείσουν στη φυλακή ακόμα και αυτόν τον Γέρο του Μοριά, τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, και τον απελευθέρωσαν μόνο όταν είδαν πως ο Ιμπραήμ προελαύνει στην Πελοπόννησο και η Επανάσταση βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο.
7) Οι Έλληνες κατάφεραν μόνοι τους και έδιωξαν τους Οθωμανούς;
Πιθανότατα αυτό είναι το μεγαλύτερο και ίσως το πιο επικίνδυνο από τα ψέματα για την Επανάσταση του 1821. Το πιθανότερο είναι πως χωρίς τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου (20 Οκτωβρίου 1827), οι εξελίξεις θα ήταν δραματικές για τους Έλληνες.
Ήταν η εποχή που οι ξένες δυνάμεις (Άγγλοι, Γάλλοι, Ρώσοι) άλλαξαν στάση και αποφάσισαν πως η Ελλάδα έπρεπε να αποκτήσει την ανεξαρτησία της. Μεγάλο ρόλο σε αυτό έπαιξαν ο τότε ΥΠΕΞ της Αγγλίας, Γεώργιος Κάνινγκ αλλά και ο (τότε) νέος τσάρος της Ρωσίας, Νικόλαος Α'.
Μη φανταστεί βέβαια κανείς πως το έκαναν από την... καλή τους την καρδιά. Οι ξένες δυνάμεις (ειδικά Άγγλοι και Ρώσοι) είχαν τα δικά τους τεράστια να φροντίζουν και το να είναι η Ελλάδα ελεύθερη και ανεξάρτητη τους εξυπηρετούσε σε πολύ μεγάλο βαθμό.
8) Είχαν όλες οι επαναστατικές σημαίες επάνω τους μόνο τον σταυρό;
Ούτε αυτό είναι αλήθεια. Αρχικά να εξηγήσουμε πως δεν υπήρχε μία ελληνική σημαία που σήκωναν οι επαναστάτες. Ο κάθε τόπος ύψωνε και τη δική της. Κάποιες σημαίες (πιθανότατα οι περισσότερες) όντως είχαν τον σταυρό. Όχι όλες.
Υπήρχαν και εκείνες που τον συνδύαζαν με κάποιο τοπικό χαρακτηριστικό (πουλιά, άγκυρες, κλπ), εκείνες που τον συνδύαζαν με σύμβολα ισχύος (βέλη, φίδια, νεκροκεφαλές κλπ). Και υπήρχαν και εκείνες που δεν είχαν καθόλου τον σταυρό πάνω τους.
9) Η 25η Μαρτίου ήταν από την αρχή η ημέρα εορτασμού της έναρξης της Επανάστασης;
Η επέτειος να γιορτάζουμε τον εθνικό ξεσηκωμό στις 25 Μαρτίου καθιερώθηκε στις 15 Μαρτίου 1838 από τον βασιλιά Όθωνα, προκειμένου να συνδεθεί με το εκκλησιαστικό γεγονός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.
Ήταν και επιθυμία του Αλέξανδρου Υψηλάντη και της Φιλικής Εταιρείας να συνδεθεί η έναρξη της επανάστασης με μια μεγάλη εκκλησιαστική εορτή για να τονωθεί το φρόνημα των υπόδουλων Ελλήνων. Αυτός που «έριξε» την ιδέα, ωστόσο, ήταν ο φαναριώτης ποιητής Παναγιώτης Σούτσος
Μέχρι τότε ως εθνική γιορτή είχε καθιερωθεί να γιορτάζεται η Πρωτοχρονιά, σε ανάμνηση της 1ης Ιανουαρίου 1822 (κατά τον ιστορικό Δ. Φωτιάδη, αλλά και τον Γιάννη Κορδάτο και άλλους), όταν η πρώτη Εθνική Συνέλευση της Επιδαύρου διακήρυξε την ανεξαρτησία της Ελλάδος και ψήφισε το πρώτο Σύνταγμα.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
