Τα χωριά που «έσβησαν» από τον χάρτη για να φωτιστεί η Ελλάδα

Ο λιγνίτης αποτελούσε μέχρι και πριν όχι πολλά χρόνια το κύριο καύσιμο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα, με τα κύρια πεδία του να βρίσκονται σε Πτολεμαΐδα, Κοζάνη, Φλώρινα και Μεγαλόπολη Αρκαδίας.

Πρόκειται για ένα καύσιμο με μεγάλο περιβαλλοντικό αποτύπωμα, ενώ η εξόρυξή του αφήνει τεράστιες «ουλές» στην επιφάνεια του πλανήτη, εξαφανίζοντας οποιαδήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα από το πεδίο. 

Παρόλο που η παραγωγή έχει μειωθεί, τα λιγνιτωρυχεία έχουν μεταβάλλει ανεπιστρεπτί το φυσικό περιβάλλον, «σβήνοντας» ολόκληρες περιοχές με εύφορα εδάφη και οικισμούς με πλούσια δραστηριότητα.

Αυτό ακριβώς συμβαίνει στην περιοχή ανάμεσα στην Κοζάνη και την Πτολεμαΐδα, όπου οι Ατμοηλεκτρικοί Σταθμοί (ΑΗΣ), όπως αυτός στην Καρδιά, αποτελεί ένα από τα «φαραωνικά» έργα της ΔΕΗ, κυριολεκτικά στην «καρδιά» του λιγνίτη της χώρας.

Οι μονάδες περιβάλλονται από τα τεράστια λιγνιτωρυχεία, τα οποία εκτείνονται σε μια τεράστια έκταση με πολύ μεγάλο βάθος. Πλέον, μισό σχεδόν αιώνα μετά τη λειτουργία των δύο πρώτων μονάδων του ΑΗΣ Καρδίας, οι εγκαταστάσεις οδεύουν προς την αποξήλωση, ενώ τα ορυχεία έχουν κλείσει, στο πλαίσιο της επονομαζόμενης ενεργειακής μετάβασης.

Μιας μετάβασης που πολλοί καταγγέλλουν ότι γίνεται άναρχα, με γνώμονα την κερδοφορία των επιχειρήσεων παραγωγής ενέργειας. Την ίδια ώρα, οι ίδιοι κάτοικοι που «φορτώθηκαν» τη μετάβαση στη λιγνιτοπαραγωγή, «φορτώθηκαν» πρόσφατα και τη μάλλον άναρχη «πράσινη μετάβαση».

Κι αυτό διότι για τη δημιουργία του ΑΗΣ, καθώς και των λιγνιτωρυχείων τριγύρω «θυσιάστηκαν» αρκετά χωριά, τα οποία απαλλοτριώθηκαν και εξαφανίστηκαν για να γίνει η εξόρυξη του πετρώματος που θα φώτιζε την Ελλάδα για σχεδόν μισό αιώνα. Οι ντόπιοι αισθάνονται ότι ελάχιστα έγιναν με γνώμονα τον άνθρωπο.

Πλέον, οι κάτοικοι είτε έχουν μετακομίσει στους νέους οικισμούς που δημιουργήθηκαν στις παρυφές της Κοζάνης και της Πτολεμαΐδας είτε μετοίκησαν προς τις πόλεις.

Στη θέση των οικισμών που βρίσκονταν στην αποξηραμένη Κίτρινη Λίμνη (Σαριγκιόλ) βρίσκεται υπάρχει πλέον μόνο μία τεράστια «ουλή» στην επιφάνεια της γης, ενώ προς απαλλοτρίωση ή εγκατάλειψη οδεύουν και άλλα χωριά.

Οι άνθρωποι αυτοί όμως δεν ξέχασαν τα χωριά τους, όπως φαίνεται και από τους διάφορους πολιτιστικούς και λαογραφικούς συλλόγους που έχουν δημιουργήσει, αλλά και από τις διάφορες ομάδες στα social media, κάνοντας μάλιστα λόγο ακόμα και για «ξεριζωμό». 

Τα χωριά που «έσβησαν» για να φωτιστεί η Ελλάδα

Καρδιά

Η Καρδιά ήταν ο οικισμός που απαλλοτριώθηκε πρώτος για τη λειτουργία των λιγνιτωρυχείων, δίνοντας μάλιστα το όνομά του στον Ατμοηλεκτρικό Σταθμό.

Οι κάτοικοι μετεγκαταστάθηκαν το 1976 και χωρίστηκαν στη Νέα Καρδιά Κοζάνης, η οποία μαζί με τα Κοίλα και τα Μελίσσια αποτελεί την τοπική κοινότητα των Κοίλων, καθώς και στην Καρδιά Πτολεμαΐδας. Σήμερα, στη θέση του οικισμού βρίσκεται συγκρότημα εγκαταστάσεων της ΔΕΗ και τίποτα δεν θυμίζει το παρελθόν της περιοχής.

Κόμανος

Δυτικά της Καρδιάς υπήρχε ο Κόμανος, ένα ακόμα χωριό που «κατάπιαν» τα τεράστια λιγνιτωρυχεία. Περιλαμβάνεται ακόμη στην απογραφή του 2021 με... 0 κατοίκους, ενώ το 2011 είχε 107. Όλοι έχουν μετακομίσει σε γειτονικές πόλεις και χωριά, κυρίως στην Πτολεμαΐδα.

Σύμφωνα με την ιστοσελίδα του δήμου Εορδαίας, το χωριό ήταν ένα από τα παλιότερα, αφού αναφέρεται από περιηγητές τον 18ου αιώνα, ενώ στο υπέδαφος του έχουν εντοπιστεί λουτρά και ψηφιδωτά δάπεδα του 5ου π.Χ. αιώνα και βυζαντινό χωριό. 

Από το παλιό χωριό διατηρούνται μόνο οι τρεις εκκλησίες του, αιωρούμενες στο χείλος του ορυχείου. Για τη μετεγκατάσταση της κοινότητας παραχωρήθηκε έκταση στον λόφο Κουρί στα βορειοδυτικά της Πτολεμαΐδας.

Μαυροπηγή

Δυτικά του Κόμανου και της Καρδιάς βρισκόταν η Μαυροπηγή, ένα χωριό η μετεγκατάσταση του οποίου βρίσκεται σε εξέλιξη. Σύμφωνα με τον δήμο Εορδαίας, μπορεί η εξορυκτική δράση να οδήγησε στον αφανισμό του χωριού, όμως θα μείνει στην ιστορία για όσα έκρυβε λίγα μέτρα κάτω από το έδαφός του.

Συγκεκριμένα, έχει εντοπιστεί μία από τις πιο πρώιμες εγκαταστάσεις γεωργοκτηνοτρόφων στην Ευρώπη γύρω στο 6600 π.Χ. Σε άλλο σημείο εντοπίστηκε αρχαιολογικός χώρος που κατοικήθηκε από τη μέση νεολιθική εποχή μέχρι τα ελληνιστικά χρόνια, ενώ σε ασύλητο τάφο του 1ου αι. π.Χ. βρέθηκε το μοναδικό αρχαίο έπιπλο στην Ελλάδα, μια χάλκινη νεκρική κλίνη, γυναίκας υψηλής κοινωνικής θέσης.

Πτελεώνας

Βορειοδυτικά της Καρδιάς βρισκόταν ο Πτελεώνας, ένα μικρό χωριό που σφύζει στο πράσινο, όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα του δήμου Εορδαίας. Άλλωστε και η ονομασία του χωριού οφείλεται στα αιωνόβια δέντρα πτελέας. 

Οι κάτοικοι έζησαν το 2004 μια τραυματική εμπειρία, όταν μια κατολίσθηση παρέσυρε χιλιάδες τόνους χώματος από τις αποθέσεις της ΔΕΗ καταπλακώνοντας τα κοιμητήρια του χωριού.

Κλείτος

Ο Κλείτος είναι επίσης ένα από τα χωριά που εξαφάνισαν τα ορυχεία. Οι οικισμός εγκαταλείφθηκε σταδιακά στις αρχές της δεκαετίας του 2000, με τη δημιουργία νέου χωριού.

Πλέον, ο Νέος Κλείτος βρίσκεται νοτιοδυτικά της πόλης της Κοζάνης και, σύμφωνα με την απογραφή του 2021, έχει 374 μόνιμους κατοίκους.

Στον παλιό οικισμό έχουν ανασκαφεί δύο προϊστορικοί οικισμοί της Νεολιθικής περιόδου, ενώ έχουν βρεθεί κατάλοιπα διαχρονικής κατοίκησης της περιοχής μέχρι και την πρώιμη βυζαντινή περίοδο.

Χαραυγή

Η Χαραυγή πριν τη «σβήσει» ο λιγνίτης βρισκόταν νότια της Καρδιάς και στην απογραφή του 2011 είχε μόλις 6 μόνιμους κατοίκους. Η απομάκρυνση των κατοίκων ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του '80 και πλέον στη συγκεκριμένη περιοχή βρίσκονται μόνο τα ορυχεία.

Οι κάτοικοι μετοίκησαν στη Νέα Χαραυγή, ανατολικά της Κοζάνης, με τον σημερινό οικισμό να έχει 1.185 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2021.

Εξοχή

Η Εξοχή βρισκόταν ανατολικά της Χαραυγής και του Κλείτου. Στα μέσα της δεκαετίας του '90 ολοκληρώθηκε σταδιακά η μετεγκατάσταση των κατοίκων. Πλέον, η Νέα Εξοχή βρίσκεται δίπλα στην Κοζάνη, «κολλημένη» στη Νέα Καρδιά. 

Στην περιοχή όπου βρισκόταν ο παλιός οικισμός είχαν βρεθεί μικρός βωμός του 2ου αιώνα και ναός της θεάς Ενοδίας. Η παλιά Εξοχή καλύφθηκε από τις αποθέσεις των λιγνιτωρυχείων.

Προς μετεγκατάσταση

Πέραν των προαναφερθέντων, σε διαδικασία απαλλοτρίωσης και μετεγκατάστασης βρίσκονται άλλοι τρεις οικισμοί σε Κοζάνη, Πτολεμαΐδα, αλλά και Φλώρινα. Πρόκειται για τα χωριά Ποντοκώμη (Κοζάνης) και Ανάργυροι (Αμυνταίου Φλώρινας). 

Ακόμα, οι κάτοικοι του οικισμού Ακρινή, στην Κοζάνη, παρότι δεν «κάθεται» πάνω σε λιγνιτικό πεδίο, ζητούν τη μετεγκατάσταση του χωριού τους, καθώς η τέφρα από τη δραστηριότητα της γειτονικής μονάδας της ΔΕΗ έχει μειώσει την καλλιεργήσιμη έκταση και μολύνει σε μεγάλο βαθμό την περιοχή. Η υπόθεση όμως φαίνεται πως βρίσκεται ακόμη στο «αέρα».

Ανάλογες μετεγκαταστάσεις συναντώνται και στην Αρκαδία, στα χωριά γύρω από το ορυχείο της Μεγαλόπολης.