Η ΟΠΛΑ και η φονική επίθεση σε λεωφορείο της Πολεμικής Αεροπορίας στη Θεσσαλονίκη

Στα τέλη του 1942 και εν μέσω της ναζιστικής κατοχής το ΚΚΕ πήρε μία εξαιρετικά σημαντική απόφαση. Αποφάσισε, παράλληλα και ταυτόχρονα, με τον πόλεμο κατά των Ναζί, να ξεκινήσει και έναν άλλο πόλεμο. Τον πόλεμο ενάντια στους ντόπιους συνεργάτες των κατακτητών, στους δωσίλογους.

Βασικό «όργανο» αυτό του πολέμου ήταν η ΟΠΛΑ στην οποία θα αναφερθούμε αναλυτικά στη συνέχεια. Η δράση της ΟΠΛΑ θα πρέπει να χωριστεί σε δύο φάσεις. Η πρώτη φάση είναι την περίοδο της κατοχής. Η δεύτερη είναι κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου (1946 -1949).

Η διαφορά της πρώτης από τη δεύτερη φάση είναι η απήχηση στον λαό. Προφανώς και κανείς δεν ενοχλούταν αν τα μέλη της ΟΠΛΑ... έβγαζαν από τη μέση ντόπιους συνεργάτες των Ναζί. Δεν ήταν το ίδιο, ωστόσο, την περίοδο του εμφυλίου όταν η ΟΠΛΑ έχασε το βασικό συστατικό της: Την αυτοάμυνα και προχωρούσε σε ενέργειες που ξεκάθαρα εντασσόταν στο πλαίσιο της εμφύλιας διαμάχης.

Και ίσως και αυτός να ήταν και ο λόγος που στα μέσα του 1947 η οργάνωση διαλύθηκε οριστικά. Λίγο πριν διαλυθεί, ωστόσο, πραγματοποίησε ένα χτύπημα που μετέφερε τον εμφύλιο που διεξαγόταν στα βουνά μέσα στο κέντρο της Θεσσαλονίκης!

Όταν το ρολόι της ΟΠΛΑ έδειχνε... παρά πέντε

Η Οργάνωση Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών (ΟΠΛΑ) ή Οργάνωση Περιφρούρησης Λαϊκού Αγώνα ή Οργάνωση Προστασίας Λαϊκού Αγώνα ιδρύθηκε, όπως ήδη αναφέρθηκε στα τέλη του 1942. Ήταν μια κάθετη οργάνωση που καθοδηγούνταν, έπαιρνε εντολές και έδινε αναφορές, απευθείας από το Πολιτικό Γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ.

Μέλη της ΟΠΛΑ ήταν έμπιστα και ικανά στελέχη των οργανώσεων ΕΑΜ – ΕΛΑΣ - ΕΠΟΝ τα οποία είχαν επιλεγεί προσεχτικά και με βάση τις δεξιότητες τους ενώ είχαν μια άρτια εκπαίδευση προκειμένου να αποφεύγονται λάθη και αποτυχίες. Σύμβολο της ΟΠΛΑ ήταν ένα ρολόι με τους δείκτες του σταματημένους στις 12 παρά 5.

Αυτά τα «πέντε λεπτά» ήταν ο χρόνος που απέμενε στους δωσίλογους, ώστε να αλλάξουν ρότα, πριν... έρθει η ώρα τους. Το σήμα της ΟΠΛΑ, μάλιστα, εμφανίζονταν προειδοποιητικά και σε όσους η Οργάνωση θεωρούσε ότι χρειάζονταν απλά μια προειδοποίηση.

Η δράση της ΟΠΛΑ έπεσε σαν «βόμβα». Αυτοί που μέχρι και πριν από λίγο καιρό ένιωθαν άτρωτοι (πάντα με τις «πλάτες» των Ναζί) ξαφνικά δεν ένιωθαν ασφαλείς ούτε μέσα στα σπίτια τους. Τα μέλη της ΟΠΛΑ μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα κατάφεραν και έσπειραν τον τρόμο. Όποιος δωσίλογος, συνεργάτης των κατακτητών, έμπαινε στη «λίστα» της ΟΠΛΑ είχε προδιαγεγραμμένη μοίρα.

Στις γειτονιές οι κάτοικοι «έδιναν» όλους αυτούς που τους έκαναν τη ζωή δύσκολη και στη συνέχεια αναλάμβανε η ΟΠΛΑ ακόμα και με «επισκέψεις» στα σπίτια των δωσίλογων. Ιδιαίτερη «αδυναμία» έδειχναν σε αυτούς που νόμιζαν πως φορώντας μια μαύρη κουκούλα δε θα τους αναγνώριζε κανείς και θα μπορούσαν να συνεχίσουν το έργο τους.

Η πρώτη εκτέλεση της ΟΠΛΑ έγινε στις 27/9/1943 (στη δεύτερη επέτειο από την ίδρυση του ΕΑΜ) όταν τα μέλη της σκότωσαν τον ταγματάρχη της Χωροφυλακής Δημήτρη Αλεξόπουλο ο οποίος είχε δώσει εντολή να χτυπηθεί με αληθινά πυρά απεργιακή συγκέντρωση στην Καλογρέζα. Ο Αλεξόπουλος ήταν ο πρώτος που διέταξε να χτυπηθούν Έλληνες χωρίς να υπάρχει ανάλογη εντολή από τους Γερμανούς κατακτητές!

Ο Αλεξόπουλος εκτελέστηκε την ώρα που περπατούσε στη γέφυρα της Νέας Ιωνίας και στα ρούχα του βρέθηκε ένα σημείωμα που έγραφε «Έτσι τιμωρούνται οι προδότες». Τις επόμενες ημέρες σε πολλούς τοίχους της περιοχής «άγνωστοι» έγραφαν με κόκκινη μπογιά: «Οι προδότες θα ακολουθήσουν τον Αλεξόπουλο»!

Εμβληματική στιγμή στη διαδρομή της ΟΠΛΑ ήταν η τιμωρία όσων δωσίλογων βοήθησαν τους Ναζί να στήσουν το αιματηρό μπλόκο της Καλογρέζας στις 14 Μαρτίου του 1944, σε μια χρονική στιγμή, μάλιστα, που ο πόλεμος είχε χαθεί για τους Γερμανούς.

Εκείνη την ημέρα πάνω από 500 κάτοικοι της περιοχής συνελήφθησαν και πολλοί από αυτούς υπέστησαν φρικτά βασανιστήρια στα κολαστήρια της Ειδικής Ασφάλειας. Την ώρα που έγινε το μπλόκο 22 νεαροί εργάτες, μέλη της ΕΠΟΝ ανάμεσα στα οποία και ένας Ιταλός αντιφασίστας, εκτελέστηκαν από τους Ταγματασφαλίτες.

Σύμφωνα με κάποιες αναφορές πολλοί από τους συνεργάτες των Ναζί που συμμετείχαν στο Μπλόκο της Καλογρέζας, εντοπίστηκαν μέσα στα σπίτια τους, να κοιμούνται σαν να μην τρέχει τίποτα. Η σύλληψη, η δική, η καταδίκη και η εκτέλεση της ποινής τους γινόταν μέσα σε λίγα λεπτά, στο ίδιο δωμάτιο.

Μετά την απελευθέρωση, ωστόσο, τα πράγματα αλλάζουν. Ο έλεγχος της ΟΠΛΑ και κυρίως των ενεργειών της από το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ δεν ήταν τόσο στενός και κάπως έτσι φτάσαμε και σε εγκλήματα που δε σήκωναν καμία δικαιολογία. Βέβαια, μιλάμε για μια περίοδο όπου η βία είχε τον πρώτο λόγο και η χώρα όδευε με μαθηματική ακρίβεια στον εμφύλιο.

Σε αυτό το πλαίσιο κάποια από τα μέλη της ΟΠΛΑ για διάφορους λόγους πέρασαν από τη «Λαϊκή Αυτοάμυνα» στην «αυτοδικία». Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της δράσης της ΟΠΛΑ εκείνη τη σκοτεινή περίοδο ήταν φυσικά η άγρια δολοφονία της ηθοποιού Ελένης Παπαδάκη που σημάδεψε οριστικά την πορεία της Οργάνωσης η οποία λίγο καιρό αργότερα (το 1947) διαλύθηκε αν και δεν ήταν λίγοι αυτοί που συνέχισαν στο δρόμο της αυτοδικίας, στο όνομα της ΟΠΛΑ.

Η καταδρομική επιχείρηση εναντίον λεωφορείου της Πολεμικής Αεροπορίας

Λίγο πριν διαλυθεί οριστικά, ωστόσο, η ΟΠΛΑ έκανε ένα από τα πιο ηχηρά και αιματοβαμμένα χτυπήματά της. Με τον εμφύλιο να μαίνεται, τις ΗΠΑ να έχουν πάρει τη θέση της Μεγάλης Βρετανίας στη θέση της «προστάτιδας δύναμης» για την Ελλάδα και με το Δόγμα Τρούμαν να δείχνει ξεκάθαρα το ποιος κάνει «κουμάντο» στη χώρα, όλα έδειχναν πως η τελική αναμέτρηση ανάμεσα στις δύο αντιμαχόμενες πλευρές έμπαινε στην τελική του ευθεία.

Η εν ψυχρώ δολοφονία του ανώτατου στελέχους του ΚΚΕ και του ΕΑΜ Γιάννη Ζέβγου στη Θεσσαλονίκη (20 Μαρτίου 1947) έβαλε «φωτιά» στην πρωτεύουσα της Μακεδονίας όπου ήδη την περίοδο πριν είχε αρχίσει να έχει ενεργό δράση η ΟΠΛΑ (Στενή Αυτοάμυνα).

Φαίνεται πως η δολοφονία του Ζέβγου λειτούργησε σαν πυροδοτικός μηχανισμός. Κάπως έτσι, μία ημέρα σαν σήμερα, στις 30 Απριλίου 1947, τα μέλη της οργάνωσης ανέλαβαν δράση.

Το πρωί εκείνης της ημέρας, ένα λεωφορείο της Πολεμικής Αεροπορίας ξεκίνησε το καθημερινό δρομολόγιο που έκανε από το ξενοδοχείο Αστόρια προς το στρατιωτικό αεροδρόμιο του Σέδες, που βρίσκεται κοντά στο πολιτικό αεροδρόμιο «Μακεδονία». Λίγο μετά τις 7 σταμάτησε στη «στάση Μισραχή» (σημερινή «στάση Φλέμιγκ»)  επί της κεντρικής λεωφόρου Βασιλίσσης Όλγας για να παραλάβει έναν αξιωματικό.

Την ώρα που αυτός ανέβαινε στο λεωφορείο ακούστηκαν δυο μεγάλες εκρήξεις. Μέλη της ΟΠΛΑ είχαν επιτεθεί με χειροβομβίδες. Την πρώτη την έριξαν στο μπροστινό μέρος του λεωφορείου εκεί που βρισκόταν ο οδηγός και τη δεύτερη στην πίσω έξοδο απ' όπου προσπαθούσαν να διαφύγουν οι τρομαγμένοι αξιωματικοί. Από την επίθεση, επί τόπου, έχασε τη ζωή του ο υποσμηναγός Νικόλαος Δευτεραίος, ενώ αργότερα υπέκυψαν στα τραύματά τους οι υποσμηναγοί Αλέξανδρος Γεωγιόπουλος και Νικόλαος Γαλιλαίος. Λίγες ημέρες μετά (την πρωτομαγιά), άφησε την τελευταία του πνοή και ο οδηγός του λεωφορείου, σμηνίτης Κρητικός Πέτρος. Παράλληλα, ακόμα οκτώ αξιωματικοί και σμηνίτες τραυματίστηκαν σοβαρά ή ελαφρύτερα.

«Το μεγάλο κίτρινο λεωφορείο της αεροπορίας ήλθε και στάθηκε στην "Στάση Μισραχή" να παραλάβει αεροπόρους για το αεροδρόμιο κατά τα καθιερωμένα. Η ώρα ήταν 7 και 10 λεπτά. [...] Ξάφνου δύο τρομακτικοί κρότοι τράνταξαν τον τόπο και τον γέμισαν καπνό. Δύο χειροβομβίδες  ενισχυμένες έπεσαν στο λεωφορείο. Η πρώτη έσπασε το μπροστινό κρύσταλλο και έσκασε στα πόδια του οδηγού που τον έκανε κομμάτια. Η δεύτερη ρίχθηκε από το πίσω μέρος, όπου ήταν και η έξοδος την στιγμή που αλαφιασμένοι οι Αξιωματικοί επιχείρησαν να πηδήξουν κάτω. [...]

» Η Στάση Μισραχή όπου ξετυλίχθηκε με κινηματογραφική γοργότητα η φρικαλέα σκηνή βρίσκεται στην κεντρική λεωφόρο που αρχίζει από τον Λευκό Πύργο και απλώνεται προς την Ανατολική πλευρά της Θεσσαλονίκης προς το Ντεπό. [...]

» Τα κοριτσάκια ενός γειτονικού σχολείου είδαν 3 αγριεμένους άνδρες να φεύγουν προς τα πάνω κρατώντας πιστόλια στα χέρια. Δύο μισολαβωμένοι αεροπόροι δοκίμασαν να τους κυνηγήσουν. Αλλ' ήταν και άοπλοι. [...] To κράτος είχε ρεζιλευτεί. [...] Δεν χωρούσε αμφιβολία. Το φοβερό έγκλημα ήταν έργο  της ΟΠΛΑ, του τρομακτικού παρακλαδιού του ΚΚΕ.  Είχαν ήδη ριχθεί άλλες χειροβομβίδες στο καφενείο "Ελληνικόν", εις το Α' Αστυνομικό Τμήμα, σε μια αστυνομική περίπολο, κ.λπ.».

Η παραπάνω περιγραφή ανήκει στον πολιτικό και συγγραφέα Γεώργιο Μόδη και είχε δημοσιευθεί στο βιβλίο  του  Γιώργου Αναστασιάδη «Η Θεσσαλονίκη στις συμπληγάδες του αιώνα».

Όπως αποδείχθηκε οι δράστες της επίθεσης ήταν τρεις και είχαν φτάσει στο σημείο με... ταξί. Ο οδηγός περιέγραψε τους δράστες και αμέσως οι αρχές ξεκίνησαν ένα πρωτοφανές ανθρωποκυνηγητό για τη σύλληψή τους.

Οι Αρχές σύντομα έφτασαν στα ίχνη του Τάκη Παπαγεωργίου και του Ακίνδυνου Αλβανού ο οποίος είχε οργανώσει την καταδρομική επιχείρηση. Αμφότεροι ήταν ηγετικά στελέχη της ΟΠΛΑ στη Θεσσαλονίκη. Παράλληλα η αστυνομία προχώρησε και στη σύλληψη δεκάδων μελών της ΟΠΛΑ ή και απλών μελών του ΚΚΕ που δεν είχαν καμία εμπλοκή σε εκείνη την επίθεση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η 25χρονη Ευθυμία Πατσιά.

Όλοι οι συλληφθέντες οδηγήθηκαν, τον Αύγουστο του 1947, ενώπιον του Έκτακτου Στρατοδικείου Θεσσαλονίκης. Συνολικά δικάστηκαν 67 άτομα εκ των οποίων οι 52 καταδικάστηκαν σε θάνατο. Τελικά και αφού πρώτα σε πέντε από αυτούς δόθηκε χάρη, οι 47 κατά ομάδες εκτελέστηκαν, τον Οκτώβριο του 1947, στο Επταπύργιο.

Αξίζει να σημειωθεί πως στη διάρκεια της δίκης (που κράτησε 18 ημέρες) ο Παπαγεωργίου εμφανίστηκε μετανιωμένος και αυτοχαρακτηρίστηκε δολοφόνος, ενώ ο Αλβανός είχε πει πως η ενέργεια αυτή είχε σαν στόχο να πάρει κουράγιο ο - καταπιεσμένος από το εμφυλιακό κράτος - λαός της Θεσσαλονίκης.

Ακολουθήστε το Reader στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις και τα νέα από την Ελλάδα και τον κόσμο.